کشف دیاسپور صورتی مایل‌به ارغوانی از افغانستان

دیاسپور، یک کانی هیدروکسید اکسید آلومینیوم ارتورومبیک با فرمول AlO(OH)، نسبتاً تازه وارد عرصه گوهرها است و برخی از نمونه های آن توانایی جذابی در تغییر رنگ بین سبز کمرنگ، زرد، صورتی و ارغوانی هنگام مشاهده در منابع مختلف نور دارند. در اینجا ، محققان یافته جدیدی از دیاسپور باکیفیت گوهری صورتی مایل به ارغوانی را که طبق گزارش‌ها از استان ننگرهار افغانستان است، مستند کرده اند (شکل 1).

پیش از این، بلورهای شفاف دیاسپور در اندازه‌های مناسب برای مصارف جواهرسازی، تنها از عملیات معدن‌کاری در کوه ایلبیر در نزدیکی روستای پینارجیک، شهرستان میلاس، استان موغله، ترکیه به دست. دیاسپور با کیفیت گوهری از ترکیه از اواخر دهه 1970 گزارش شده ، اما تا زمان شروع استخراج تجاری در سال 2005، عرضه مداوم آن در دسترس نبود و متعاقباً تحت نام‌های تجاری مختلفی از جمله زولتانیت و سزاریت به بازار عرضه شد.
علاوه بر این، رسوبات آبرفتی در میانمار در نزدیکی مونگ هسو از سال ۲۰۰۴ مقادیر محدودی از کریستال‌های با کیفیت گوهری به رنگ کروم در اندازه‌های کوچک را به دست داده‌اند.

سلمان خان (ARSAA Gems & Minerals) و نوشاد (Noshad Gems Enterprises)، هر دو مستقر در پیشاور پاکستان، گزارش دادند که در مارس ۲۰۲۰، یک دیاسپور صورتی مایل به ارغوانی از یک کانسار جدید به بازار جواهرات رسیده است. طبق گزارش‌ها، این سنگ جدید از منطقه گوشته استان ننگرهار در نزدیکی روستای راغه می‌آمده است. محققان چندین نمونه از سلمان خان و دونالد هافلر، یک فروشنده گوهر در تگزاس، برای انجام آزمایش‌های گوهرشناسی و پیشرفته برای توصیف این سنگها دریافت کردند.

این نمونه‌ها طبق طرح طبقه‌بندی مورد استفاده توسط بخش گوهرشناسی میدانی GIA به عنوان نمونه‌های نوع F (جمع‌آوری شده در بازار بین‌المللی) طبقه‌بندی می‌شوند. همچنین توسط فروشندگان مستقر در پیشاور گزارش شده است که آزمایش‌های اولیه با تابش گاما منجر به تبدیل نمونه‌ها به رنگ نارنجی مایل به قهوه‌ای تیره نامطلوب شده است، اما این موضوع توسط محققان به طور مستقل آزمایش نشد.

بررسی میکروسکوپی نشان داد که نوع غالب ریزساختار در این مواد، اینکلوژن های سیالی است که معمولاً شامل یک حباب گاز، مایع و گاهی اوقات یک فاز جامد است. روتایل سیاه سوزنی منحنی شده ریز نیز در دو نمونه مشاهده شد (که توسط آنالیز رامان تأیید شد)، در حالی که یک بلور دیاسپور حاوی یک بلور شش ضلعی قهوه‌ای بود که محققان قادر به شناسایی آن نبودند (شکل 2). لکه های اپی‌ژنتیک قهوه‌ای و ترک‌های رخ در چندین نمونه مشاهده شد. دو بینی شدن شدید ناشی از دوشکستی نیز از ویژگی‌های این سنگها بود.

آزمایش‌های گوهرشناسی یک کانی مثبت دو محوری با شاخص‌های شکست nα = 1.700، nβ = 1.721 و ng = 1.749 و وزن مخصوص 3.38 را نشان داد. حداکثر دوشکستی مشاهده شده 0.049 بود. بررسی با دایکروسکوپ سه رنگ پلئوکروئیک متمایز را نشان داد که با یک کانی دو محوری مطابقت دارد: صورتی مایل به بنفش تیره، زرد کم‌رنگ و صورتی کم‌رنگ.
دیاسپور در زیر نور فرابنفش موج بلند، فلورسانس قرمز بسیار ضعیفی و در زیر نور فرابنفش موج کوتاه، واکنش فلورسانس زرد گچی نامنظمی نشان داد. هنگامی که نمونه‌ها با روشنایی معادل نور روز بررسی شدند و با روشنایی لامپ رشته‌ای مقایسه شدند، تغییر رنگ جزئی مشاهده شد. نمونه‌ها کمتر متمایل به بنفش به نظر می‌رسیدند و از صورتی متمایل به ارغوانی در روشنایی معادل نور روز به رنگ صورتی تقریباً خالص در روشنایی لامپ رشته‌ای تغییر می‌کردند، اما هیچ تغییر رنگ مشخصی از رنگ غالب در نمونه‌های تراش فست شده مشاهده نشد.

برای توصیف بیشتر این نوع جدید دیاسپور، از ابزارهای طیف‌سنجی پیشرفته استفاده شد. یک نمونه به صورت اپتیکی به شکل یک مکعب صیقلی با وجوه موازی صیقل داده شده که عمود بر محورهای کریستالوگرافی هستند، جهت‌دهی شد. طیف‌های جذبی فرابنفش/مرئی/مادون قرمز نزدیک (UV-Vis-NIR) مکعب صیقلی، نوارهای جذبی پهنی را نشان دادند که در محدوده 560 و 580 نانومتر برای قطبش‌های آلفا، بتا و گاما متمرکز بودند (شکل 3).

تحت روشنایی معادل نور روز، رنگ ارغوانی-صورتی اشباع‌شده با جهت ارتعاش آلفا، زرد مایل به سبز کم‌رنگ برای جهت بتا و صورتی مایل به اروغانی روشن برای جهت گاما سازگار بود. زیر نور لامپ رشته‌ای، رنگ‌های چندرنگ برای رنگ آلفا به رنگ صورتی-اروغوانی اشباع، برای رنگ بتا به رنگ صورتی-نارنجی و برای رنگ گاما به رنگ صورتی روشن بودند. نمونه‌های رنگی با استفاده از طیف‌های اندازه‌گیری شده محاسبه شدند تا یک رنگ نماینده برای هر رنگ چندرنگ تولید شود و همچنین نشان داده شود که چگونه رنگ‌ها نسبت به محورهای کریستالوگرافی خود ترکیب می‌شوند (شکل ۴).

مشاهدات زیر میکروسکوپ نشان داد که جهت رخ در سنگ‌های تراش‌خورده تقریباً موازی با فست تیبل (Table پنجره سنگ) است (احتمالاً برای جلوگیری از شکافتگی هنگام صیقل دادن سطح تیبل، کمی کج است). این جهت‌گیری، محور b را تقریباً عمود بر وجه Table قرار می‌دهد که بهترین رنگ را که عمدتاً از مخلوطی از پرتوهای آلفا و گاما تشکیل شده است، به ارمغان می آورد.

این کشف هیجان‌انگیز دیاسپور صورتی مایل به ارغوانی از افغانستان ممکن است یک کانسار جدید قابل توجه باشد. در حالی که حجم تولید در حال حاضر ناشناخته است، چندین کیلوگرم از این مواد گزارش شده و سنگ‌های تراش‌خورده درشت با وزن تقریبی 50 قیراط در رسانه‌های اجتماعی (مارک اسمیت، @thailankagems) توصیف شده‌اند. رنگ این دیاسپور را می‌توان عمدتاً به غلظت عناصر کمیاب کروم و وانادیوم نسبت داد. غلظت این عناصر عموماً با غلظت‌های دیاسپور ترکیه که میزان وانادیوم را به طور قابل توجهی کمتری دارد و دیاسپور برمه که عموماً کروم بسیار بالاتری دارد، متفاوت است. این رنگ جذاب جدید دیاسپور با کیفیت گوهری مطمئناً مورد استقبال خوبی در تجارت گوهرها خواهد بود.

منبع: 

GIA.edu : Gems & Gemology, Summer 2020, Vol. 56, No. 2