سیترین هیت شده : تغییر رنگ آمیتیست به سیترین توسط حرارت دهی

سیترین، گوهری که طرفداران بسیاری دارد، در معادن مهمی چون بولیوی، اسپانیا، ماداگاسکار، مکزیک و اروگوئه و برزیل استخراج می شود. سیترین ، بخصوص در نمونه های راف ، از نظر ارزش گرانتر از آمیتیست است. از آنجایی که در طبیعت سیترین خوش رنگ به میزان بسیار کمتری از دیگر انواع کوارتز یافت می شود، امروزه روش های مختلفی برای ایجاد رنگ زرد سیترین در کوارتزها بوجود آمده است. از تابش دهی برخی از کوارتز های طبیعی گرفته تا حرارت دهی کوارتزهای دودی و قهوه ای تیره یا رشد هیدروترمل کوارتز با مقداری آهن در محلول و … . در حقیقت فرآیندی که گاهی به طور طبیعی در زمین و در برخی از ذخایر آمیتیست با حرارت/تابش طبیعی ایجاد شود را به طور مصنوعی روی آمیتیست اعمال می کنند . با این حال ذات طبیعی کوارتز حفظ می شود و صرفا ما تغییر رنگ داریم.

3 نکته که باید حتما بدانید!

نکته 1 : نام تجاری لمون کوارتز ها (کوارتز لیمویی) با طیف زرد-سبز اگرچه از نظر فنی سیترین محسوب می شوند ولی به طور روتین تحت بهسازی حرارتی / تابشی چنین رنگی از کوارتز بی رنگ بدست آورده اند. کوراتز های لیمونیتی نیز سیترین محسوب نمی شوند. ظاهرا بیشتر هانی کوارتزها (کوارتز های عسلی) نیز هیت شده هستند. سیترین به رنگ زرد کمرنگ تا زرد خوش رنگ ، نارنجی مایل به قهوه ای / قرمز کوارتز گفته می شود که این رنگ ناشی از عنصر جزئی آهن در ساختار آن است . بهترین رنگ‌های سیترین اشباع شده‌اند، با اندکی/یا بدون ترکیب قهوه‌ای ، از زرد تا نارنجی مایل به قرمز و حتی قرمز نارنجی متغیر هستند.

نکته 2: امروزه به جرات می توان گفت اغلب راف های سیترین “ارزان قیمت” در بازار ، آمیتیست حرارت دهی شده هستند. این موضوع در نگین ها هم بسیار دیده شده و در طیف های متفاوتی وجود دارند. اگر نگران شدید باید عرض کنم چنانچه سیترین از نوع سنتتیک (رشد یافته در آزمایشگاه) باشد ، تشخیص آن بسیار سخت است به طوری که اغلب با بررسی با ابزار استاندارد گوهرشناسی رایج قابل تشخیص نیست و نیاز به بررسی با تجهیزات پیشرفته مثل طیف سنجی رامان و تحلیل با این موارد دارد.

نکته 3: شیشه های زرد رنگ از نگین تراش خورده تا به صورت منشوری فراوان یافت می شود و بدل سیترین هستند. تشخیص آنها راحت است (وجود حباب و بررسی با ابزار گوهرشناسی) ولی برای یک نا آشنا ، راحت نیست! .

تغییر رنگ آمیتیست به سیترین

همانطور که مشاهده می کنید بخشی از یک ژئود آمیتیست پر رنگ از ریو گرانده جنوبی برزیل به چهار تکه بریده شده است. سه قسمت از آنها با گرما یا اشعه ماوراء بنفش تحت بهسازی قرار گرفتند. سپس چهار قطعه را دوباره به هم چسباندند.

1. بالا سمت چپ: بهسازی نشده، رنگ اصلی. به نظر می رسد رنگ به طور یکنواخت در نوک ها توزیع می شود، اما شدیدترین آن 1-4 میلی متر در زیر وجوه بلوری رومبوهدارل شکل است.
2. بالا سمت راست: به مدت 3 ماه در معرض اشعه ماوراء بنفش دو لامپ جیوه فشار کم 18 وات (لامپ های ضد باکتری UV-C) قرار گرفته اند. کریستال ها تقریبا تمام رنگ خود را از دست داده اند، اما هنوز هم در درون برخی از تکه‌های بلوری اندکی رنگ بنفش اولیه قابل مشاهده است. محو شدن در ابتدا نسبتاً سریع انجام می شود، اما با گذشت زمان کند می شود. بلیچینگ (رنگ زدائی) کامل احتمالاً به 2-3 ماه دیگر نیاز دارد.
3. پایین سمت چپ : حرارت دادن در دمای حدود 380 درجه سانتیگراد به مدت 8 ساعت منجر به از بین رفتن بیشتر رنگ بنفش و ظاهری لکه دار شد. برخی از بلورها هنوز در قسمت های مرکزی به رنگ بنفش اولیه خود هستند در حالی که لایه های بیرونی وجه های رومبوهدرال شکل شروع به ایجاد رنگ زردقهوه ای می کنند. این قسمت ظاهری شبیه آمیترین دارد.
4. پایین سمت راست: حرارت دادن تا حدود 450 درجه سانتیگراد به مدت 12 ساعت. رنگ بنفش از بین رفته است و رنگ نارنجی مایل به قهوه ای ظاهر می شود که شدیدترین رنگش نزدیک به سطح آن است. توجه داشته باشید که شدیدترین رنگ بنفش بلورهای بهسازی نشده مستقیماً در سطح نیست، بلکه چند میلی متر در داخل کریستال ها است.

تشخیص راف های سیترین بهسازی شده

قیمت میتواند یکی از نشانه ها برای تشخیص مواد بهسازی شده باشد. به طور کلی سیترین ها در طبیعت اغلب در رنگ های زرد کمرنگ تا متمایل به سفید یافت می شوند. نمونه های خوش رنگ کمیاب هستند. یک قطعه راف سیترین (غیر منشوری) شفاف 300 گرمی با رنگ طلایی کمرنگ می تواند به طور متوسط گرمی نیم تا یک دلار ارزش داشته باشد. اگر یک کریستال منشوری شکل سیترین طلایی پر رنگ با وزن 38 گرم مطابق تصویر بالا داشته باشیم ، میتواند گرمی 10 دلار ارزش داشته باشد. بنابراین رنگ و فرم ظاهری خیلی در قیمت آن تاثیر دارد. سیترین ها اغلب وارداتی هستند و قیمت دلار در حال حاظر اگر 30 هزار تومان حساب کنید، خواهید دید قیمت نهایی چقدر بالا می رود. راف های سیترین حرارت دهی شده معمولا دارای نقطه های پر رنگ قهوه ای سوخته بخصوص در قسمت های سطحی خود هستند. البته این بسته به نوع رنگ آمیتیست هم دارد که در این مطلب توضیح داده ایم. ژئود های رنگهای زرد نارنجی پر رنگ که به طور غیر ملایم کالرزونینگ آنها به سمت سفید رفته است مشکوکند. سیترین هایی که از تابش دهی فانتوم کوارتز دودی یا حرارت دهی آمیتیست بدست می آیند ، دارای پدیده چند رنگ تابی تحت نور قطبیده شده ، وقتی که پلارایزر از عمودی به افقی تغییر می کند، هستند. این چند رنگ تابی در سیترین های هیت نشده دیده نمی شود. البته متاسفانه این موضوع امری تخصصی است که نیاز به پلارایزر و دایکروسکوپ داریم. درمورد نمونه های سنتتیک نیز این ویژگی با طبیعی بدون بهسازی ها یکسان (گاهی تفاوت الگویی) است.

برخی اوقات ممکن است راف شما یک کوارتز بی رنگ با پوشش اکسید آهن زرد (ذرات لیمونیتی) باشد که این مورد تفاوتش از نظر ظاهری با سیترین طبیعی کاملا مشخص است و بهتر است انواع تصاویر آنها را ببینید.

علت تغییر رنگ در آمیتیست ها

رنگ آمتیست در اکثر معادن مختلف جهان که یافت می شود ، به طور نابرابر در بلورهای منفرد توزیع شده است. در ژئودهای آمیتیست اغلب در نواحی رشد زیر وجوه رومبوهدرال شدیدتر است.

گاهی اوقات رنگ در زیر وجه‌های رومبوهدرال r یا z عمیق‌تر می‌شود و وقتی از بالا به بلور نگاه می‌کنید، ظاهری چرخ دنده مانند می‌دهد. در کریستال های منشوری، رنگ ممکن است در لایه های نازک فانتوم مانند ظاهر شود، در حالی که در انواع گرزی (scepter) و کوارتز اسکلتی، رنگ اغلب در امتداد لبه ها متمرکز شده و با مناطق دودی همراه است.

زمانی که آمتیست در دمای بیش از 300 تا 440 درجه سانتیگراد حرارت دهی می شود، رنگ بنفش خود را از دست می دهد و اغلب به زرد، نارنجی یا قهوه ای تبدیل می شود و سپس شبیه به کوارتز از نوع سیترین می شود، اما رنگ آن بسته به نوع منشا آمیتیست و دما در طول بهسازی حرارتی ممکن است تغییر کند، بی رنگ و یا به ندرت سبز شود. همچنین تابش نور ماوراء بنفش UV مراکز رنگی (F-centers) را از بین می برد و بدین ترتیب رنگ آمیتیست با قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید به آرامی محو می شود. به طور کلی هرچه رنگ آمیتیست تیره تر باشد، تغییر رنگ آن شدید تر است. بر اساس تحقیقات، بهترین دریافت رنگ سیترینی از آمیتیست در گستره دمای 560 درجه سانتیگراد است.

آمیتیست زمانی که قطبش نور از موازی به محور c به عمود بر محور c تغییر می کند، خاصیت “چند رنگی” دارد، به طوری که رنگش از بنفش-آبی به ارغوانی تغییر می دهد. قدرت این اثر تا حد قابل توجهی متفاوت است و تغییرات در رنگ بسته به جهت نور عبوری ممکن است با چشم غیرمسلح قابل مشاهده باشد، به ویژه در بلورهایی با رنگ توزیع منطقه‌ای، که حتی ممکن است تُن های رنگ آبی آسمانی نشان دهد.