راهنمای خرید یشم و تعیین کیفیت آن

در حالی که جواهراتی مانند الماس نسبتاً اخیراً وارد فرهنگ چینی شده است، تاریخچه یشم به هزاران سال قبل بازمی گردد. قدمت جید هاله ای از ابدیت را به این گوهر بخشیده است. کنفوسیوس یشم را به عنوان نمادی از درستی و دانش می ستود. امروزه نیز این سنگ بسیار محبوب است و مشتریان از سرتاسر جهان به دنبال یشم اصل و بی نقص می گردند.

در هنگ کنگ، جواهر فروشی ها تقریباً به طور کامل پر از یشم جیدیت هستند. اما اگر کسی به سرزمین اصلی چین سفر کند، می‌تواند قدردانی چین باستانی از یشم را به شکل نفریت از سین کیانگ دوباره کشف کند. در چین باستان، یشم نفریت برای ابزار، سلاح و زیور آلات استفاده می شد . اگرچه نفریت سنگی است که رنگی اشباع و درخشش براق پسر عموی خود ، یشم جیدیت را نشان نمی دهد ، در عوض، زیبایی خود را در قطعات کنده کاری شده هنری والا نشان می دهد. در این مقاله به توضیح عوامل تاثیر گذار و مواردی که باید هنگام خرید یشم جیدیت و نفریت به دنبال آن باشیم، می پردازیم. لازم به ذکر است این مطلب مکمل مقاله یشم جیدیت است.

داستان یشم و نفریت

برای حدود هشت هزار سال، یشم (به چینی: yù؛ 玉) یا جید (jade) برای چینی ها ارزشمند و مورد ستایش بوده است. یکی از اولین ذخایر داخلی این گوهر، رودخانه های جید سفید (یورنگکش) و جید سیاه (کاراکاش) در نزدیکی شهر هتیان (和田؛ با نام مستعار هوتان، خوتان) در استان سین کیانگ در غرب چین (ترکستان چین) بود . از این رسوبات یک سنگ سفید مایل به کرم تا سبز به دست می آید که با ارزش ترین آن سفید خالص است. با موقعیت قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم قدیم ، برای اولین بار توسط بازرگانانی از آسیای مرکزی وارد چین شد.

در حالی که تاریخ کشف یشم جیدیت در میانمار به قرن ششم پس از میلاد یا قبل از آن برمی‌گردد و اولین ورود آن به چین به گفته ویلیام واری، چین‌شناس بریتانیایی در قرن سیزدهم برمی‌گردد، اما تا زمان سلسله چینگ مورد توجه قرار نگرفت (1644-1914). هنگامی که امپراتور کیانلونگ تکه‌ای از این یشم سبز رنگ با رگه های سفید تا روشن را دید، فوراً متحیر شد.

او که متوجه شد از یک منطقه بی تمدن در جنوب یون‌نان آمده است، دسته هایی از نیروها را به آنجا فرستاد تا تدارکات را تامین کند. اما حتی ارتش های چینی هم با مناطق سخت و بومیان تپه کاچین خشن همخوانی نداشتند آنها با دست خالی برگشتند، کتک خورده و عرق سوز، غرق در گل و لای زیرا مردم قبیله ای از خارجی های شمال خوششان نمی آمد. پس از آن، بازرگانان چینی به طور کلی هرگز تلاش نکردند که به تپه‌ها و معادن بروند و راضی به معامله با کاچین در دشت‌های نسبتاً آرام موگائونگ شدند. چینی ها فهمیدند که جنس آن با یشم هتیان متفاوت است و به دلیل شباهت آن به رنگ پرهای پرنده ماهی‌خورک‌های رودخانه‌ای، این نوع سنگ سبز زنده خوشرنگ را feicui (翡翠) یا جیدیت “مرغ ماهی خوار” نامیدند.

در اواسط قرن شانزدهم، اسپانیایی ها در بسیاری از نقاط جهان جدید گسترش یافته بودند. در این دوره، آنها سنگی را کشف کردند که در سراسر آمریکای مرکزی تبدیل به گنجینه شده بود. با توجه به اینکه از آن برای دردهای پهلو و کمر استفاده میشد، آن را “piedra de ijade” (سنگ کمر پهل) نامیدند (موناردس، 1569). در فرانسه این سنگ به éjade و سپس jade، در ایتالیایی giade و jade در انگلیسی تبدیل شد. در زبان لاتین بد آن را lapis nephriticus (سنگی مفید برای کلیه ها) نامگذاری کردند. یشم مزوامریکایی کانی معدنی بود که امروزه “جیدایت” نامیده می شود (هک، 2007). هک در ادامه می گوید:

سوئد 1758: نفریت. اکسل فون کرونستد (زمین‌شناسی که نیکل را نامگذاری کرد) به زبان سوئدی آن را به لاپیس نفریتیکوس «نفریت» تغییر نام داد. پس از ترجمه او در سال 1780 ، این یک نام علمی آلمانی شد. این نام وارد سیستم کلاسیک A.G. Werner (1791) شد. کانی شناسان احتمالاً، اما نه مطمئناً، نمونه های نفریت را قبل از خود داشتند. واژه “Nierenstein” در آلمانی خیلی زودتر استفاده می شد، به معنای سنگ مفید برای کلیه ها، در کنار معنای دیگر آن، سنگ مثانه/کلیه (kidney stone). در انگلیسی «سنگ نفریتی» رایج بود. – ایان هکینگ، 2007، “موارد احتمالی ابهام”

جدول 3. خصوصیات جید

Nephrite Jade	Jadeite Jade
نزدیک به سفید، سایه های مختلف سبز و قهوه ای	سایه های مختلف سبز، اسطوخودوس، سفید، بی رنگ، قهوه ای، نارنجی	رنگها (Colors)
Ca2(Mg,Fe)5Si8O22(OH)2. از نظر فنی، نفریت زیرگونه ای از سری اکتینولیت-ترمولیت از گروه آمفیبول است که در آن الیاف به صورت نمدی (غیر موازی) رشد کرده اند. به همین دلیل است که نفریت چنین سفتی فوق العاده ای دارد.	NaAlSi2O6. یشم جیدیت سنگی است که عمدتاً از جیدیت ساخته شده است و مقادیر کمتری از امفاسیت و کوسموکلور دارد. هر یک از این کانی ها بخشی از گروه معدنی کلینوپیروکسن هستند.	ترکیبات (Composition)
6–6.5	6.5–7	سختی (Mohs)
2.95 (+0.15, -0.05)	3.34 (+ 0.06, –0.09)	وزن مخصوص (Specific Gravity)
1.606–1.632 (+0.009, -0.006); spot RI 1.61; اختلاف شکست مضاعف معمولاً قابل اندازه گیری نیست	1.666-1.680 (±0.008)؛ Spot RI 1.66; اختلاف شکست مضاعف معمولاً قابل اندازه گیری نیست	ضریب شکست (Refractive Index)
DR, Biaxial; aggregate polariscope reaction	DR, Biaxial; aggregate polariscope reaction	خصوصیات اپتیکی (Optic Character)
خط مبهم ممکن است در 500 نانومتر وجود داشته باشد، اما خطوط جذب به ندرت دیده می شود. در سنگ هایی با کیفیت گوهری استثنایی، خطوط مبهم در قسمت قرمز طیف ممکن است دیده شود.	به طور کلی خط در 437 نانومتر. Cr-green ممکن است خطوطی در 630، 655، 690 نانومتر داشته باشد	طیف (Spectrum)
مونوکلینیک; به صورت تجمع های پلی کریستالی توده ای رخ می دهد	مونوکلینیک; به صورت تجمع های پلی کریستالی توده ای رخ می دهد	سیستم بلوری (Crystal System)
دانه ای تا خرده ریز	دانه ای تا خرده ریز	شکستگی (Fracture)
ندارد	ندارد	پلئوکرویسم (Pleochroism)
اکتینولیت ممکن است شاتویانسیتی را نشان دهد. به بیان دقیق، با اینحال این نمی تواند یک نفریت باشد زیرا نفریت بنا به تعریف ساختار فیبری نمدی (غیر موازی) دارد.	ندارد	پدیده (Phenomena)
هیچ مراقبت خاصی برای نفریت بدون بهسازی لازم نیست. یشم بهسازی شده ممکن است با تمیز کردن اولتراسونیک و/یا بخار ، حلال ها، اسیدها آسیب ببیند.	هیچ مراقبت خاصی برای یشم بدون بهسازی لازم نیست. یشم بهسازی شده ممکن است با تمیز کردن اولتراسونیک و/یا بخار ، حلال ها، اسیدها آسیب ببیند.	نگهداری (Handling)
برخی نفریت ها رنگ و/یا رنگ زدایی شده و سپس به پلیمر آغشته می شوند.	اکثیر جیدیت ها آغشته به وکس هستند. برخی از آنها رنگ شده و/یا سفید شده و سپس به پلیمر آغشته می شود.	بهسازی ها (Enhancements)
ندارد	بله ولی در بازار کمی نادر هستند	سنتتیک (Synthetic)

در سال 1846، الکسیس دامور، شیمیدان فرانسوی، اولین تجزیه و تحلیل شیمیایی نفریت را انجام داد و متوجه شد که آن یک آمفیبول است (دامور، 1846). بعداً، پس از غارت کاخ تابستانی پکن توسط ارتش بریتانیا و فرانسه در سال 1860، جایی که بسیاری از اشیاء یشم چینی به سرقت رفتند و سپس راهی اروپا شدند، دامور دوباره یشم را تجزیه و تحلیل کرد. او دریافت که سنگ‌های سبز شدید از نظر شیمیایی با یشم نفریت سبز کم‌رنگ سفید تا کم‌رنگ متفاوت هستند و نام سنگ جدید را «جیدایت jadeite» گذاشت.

معنی یشم در زبان امروزی

اصطلاح یشم یا جید (Jade)، امروزه برای دو سنگ مختلف جیدایت و نفریت استفاده می شود. اگرچه هر یک از این پسرعموهای یشمی ویژگی های خاص خود را دارند، ولی از جهات دیگر شباهت زیادی دارند. جیدیت یک ورودی نسبتاً جدید به خانواده یشم است. در حالی که برخی از سنت گرایان احساس می کنند که فاقد تاریخچه غنی نفریت است، با این حال رنگ سبز “زمردی” جیدیت اشرافی معیاری است که با آن همه جیدها – از جمله نفریت – توسط اکثر علاقه مندان چینی امروزی مورد قضاوت قرار می گیرند. بیش از 2500 سال پیش، گوتاما بودا دریافت که بیشتر زندگی شامل درد و رنج است. در نتیجه، تعداد کمی از ما در اینجا روی زمین، نگاهی اجمالی به بهشت داشته ایم. در عوض، ما بیشتر در جهنم زندگی می کنیم. اما برای چینی ها، یک پل زمینی بین بهشت و جهنم وجود دارد : یشم. یین یانگ (Yin/Yang) : یشم جیدیت و نفریت دو پل متفاوت به سوی بهشت هستند. درحالی که جیدیت باکیفیت از قیمت بسیار بالایی برخوردار است ، نفریت نیز بخصوص نوع شفاف با بافت خوب و کاروینگ شده میتواند باارزش باشد. نفریت سفید چینی یک سنگ گوهری دوست داشتنی است زیبایی خاصی دارد و امروزه قیمت هایی دارد که با بهترین یشم اشرافی امپریال رقابت می کند. تا به امروز، بهترین منبع این نفریت سفید به اصطلاح “دمبه گوسفندی” در نزدیکی Hetian در استان سین کیانگ در غرب چین است که به یشم  سفید ختن معروف است. ناحیه سین کیانگ یا ایغورستان نام بزرگترین استان چین است که در گذشته ترکستان چین یا ترکستان خاوری نام داشته و به زبان قدیمی سکایی ختن صحبت میکرد. آنها که ریشه و فرهنگی بسیار نزدیک به ایرانیان باستان داشته و از طریق جاده راه ابریشم این نوع یشم را وارد ایران میکردند. یشم ختن اساسا به همین دلیل بسیار در ادبیات قدیمی ما جایگاه ویژه ای دارد. 

تعیین کیفیت و درجه بندی یشم جیدیت

در حالی که تعدادی از اصطلاحات خیالی برای توصیف یشم جیدیت استفاده شده است، ارزیابی آن مشابه ارزیابی سایر سنگ های قیمتی است زیرا درواقع بر اساس “سه C” – رنگ (Color)، پاکی (Clarity)، و تراش (Cut) است. بر خلاف اکثر سنگ های رنگی، “C” چهارم – وزن قیراط (Carat) – اهمیت کمتری نسبت به ابعاد قطعه تراش داده شده یا کاروینگ شده دارد. با این حال، دو عامل اضافی نیز در نظر گرفته می شود – “دو T” – شفافیت (روشنی و فراتابی) و بافت (Texture). در مطلب زیر، اصطلاحات چینی برای برخی از عوامل کلیدی در داخل پرانتز ، با فهرست کاملی از اصطلاحات چینی برای جنبه های مختلف یشم در جدول 1 آورده شده است.

جنس ذاتی سنگ (Base material)

یکی از مفاهیم کلیدی در درک کیفیت یشم جیدایت، جنس مواد اصلی است (در تایلندی به آن nua می گویند – “گوشت”). این اصطلاح کیفیت خود جنس را کاملاً جدا از رنگ توصیف می کند.

ترانسلوسنسی (Translucency)

بهترین یشم جیدایت نیمه شفاف است. یشم جادئیت کدر یا مواد با تکه های ابری دانه ای معمولاً کمترین ارزش را دارند. جالب است بدانید که حتی اگر رنگ کلی ناهموار یا کم اشباع باشد، اگر یشم جیدیت شفافیت خوبی داشته باشد، همچنان می تواند بسیار ارزشمند باشد.

بافت (Texture)

در یشم، بافت ارتباط نزدیکی با شفافیت دارد. به طور معمول، هرچه بافت ریزتر باشد، شفافیت بالاتری دارد. علاوه بر این، یکنواختی شفافیت به درجه یکنواختی اندازه دانه ها بستگی دارد. یشم جیدایت اعلی دارای بافت دانه ای بسیار ریز است. این ویژگی به آن اجازه می دهد تا یک جلای شیشه ای حتی در سطح و قبل از تراش داشته باشد. در مورد انواع بافت یشم جدیت حتما به این مقاله مراجعه نمایید.

رنگ (Se)

این مهمترین عامل در کیفیت یشم جیدیت ساخته شده است. مطابق با نامگذاری استاندارد رنگ (Color)، رنگ های یشم جیدایت به بهترین شکل با تقسیم آنها به سه جزء رنگی توصیف می شوند: رنگمایه یا فام hue (موقعیت روی چرخه رنگ)، اشباع (شدت) و تن (روشنی یا تاریکی). گردنبند Doubly Fortunate که در زیر نشان داده شده است نمونه ای عالی از رنگ، شدت اشباع، تن و توزیع رنگ با کیفیت بالا است.

برای جیدایت، شدت رنگ سبز، همراه با درجه شفافیت بالا، عوامل کلیدی در قضاوت ارزش هستند. سنگ هایی که رنگ آنها خیلی تیره یا بدنه آنها نه چندان شفاف است ارزش کمتری دارند. توزیع رنگ نیز باید در نظر گرفته شود. توجه داشته باشید که رنگ اعلی در یشم جیدایت تنها زمانی مشخص می شود که جنس ذاتی سنگ (گوشت) از کیفیت خوبی برخوردار باشد.

رنگمایه (zheng)

یشم جیدیت با کیفیت بالا سبز خالص است. اگرچه موقعیت رنگمایه (Hue ته رنگ، فام) آن معمولا کمی زردتر نسبت به رنگ یک زمرد مرغوب است و هرگز به رنگ اشباع مشابه آن نمی رسد، با این حال برای یک جیدایت سبز “زمردی” مرغوب ، ایده آل است. هیچ گونه اصلاح کننده قهوه ای یا خاکستری نباید در قطعه برش خورده نهایی وجود داشته باشد.

شدت اشباع (nong)

این فاکتور تا حد زیادی مهمترین عنصر رنگ سبز و اسطوخودوسی جادییت است. بهترین رنگ ها از فاصله دور شدید به نظر می رسند (گاهی اوقات به عنوان ” نافذ” توصیف می شود). برای قضاوت دقیق درباره اشباعیت، مقایسه‌های جانبی ضروری است. به طور کلی، هر چه رنگ اشباع تر باشد، سنگ ارزشمندتر خواهد بود. یک عامل مرتبط توسط چینی ها به عنوان cui نامیده می شود. رنگ‌هایی با cui مرغوب به‌صورت‌های مختلف به‌عنوان درخشان، واضح، روشن یا داغ توصیف می‌شوند. این کیفیتی است که رنگ آبی “الکتریکی” را الکتریکی می کند.

تن رنگ (xian)

تن (Tone) ایده آل متوسط است – نه خیلی روشن یا خیلی تیره.

توزیع رنگ (jun)

در حالت ایده آل، توزیع (Distribution) رنگ باید کاملاً یکنواخت با چشم غیر مسلح باشد، بدون لکه یا رگه. در کیفیت های پایین تر، ساختارهای بافت ریز، ریشه یا رگه مانند که با رنگ بدنه سنگ در تضاد هستند ممکن است جذاب در نظر گرفته شوند. با این حال، رگه ها یا ریشه های کسل کننده کمتر مطلوب هستند. هر شکلی از خال‌خالی، لکه‌های نامنظم تیره یا لکه‌هایی که از ظاهر کلی سنگ می‌کاهد، ارزش آن را کاهش می‌دهد. برخلاف جیدیت، عدم وجود رنگ در تعیین ارزش نفریت از غرب چین عاملی کلیدی است، زیرا سنگ‌های سفید برفی امروزه قیمت‌های بسیار بالایی دارند. در ادامه جدول نامگذاری یشم چینی ارائه می دهیم که اگر قصد خرید یشم گرانبها در چین را دارید ، حتما باید این اطلاح ها را بدانید.

جدول 2. نامگذاری یشم چینی (براساس Ho ، 1996)
Yu	کلمه چینی برای جید
Ruan yu	نفریت
Ying yu	“یشم سخت” یا جیدایت
Fei-ts’ui (feicui)	جیدیت مرغ ماهی خوار
Lao keng	جیدیت “معادن قدیمی” – بافت ریز
رخ	ندارد
Jiu keng	جیدیت”معدن نسبتا قدیمی” – بافت متوسط
Xin keng	جیدیت “معادن جدید” – بافت درشت
Ying	نوع جیدیت با بالاترین درخشندگی و شفافیت
Guan yin zhong	جیدایت نیمه شفاف، یکدست، سبز کم رنگ
Hong wu dong	کیفیت پایین تر از گوان یین ژونگ، با رنگ قرمز کم رنگ همراه رنگ سبز مخلوط شده است
Jin si zhong	جیدیت “نخ طلایی”: رنگ سبز زنده به طور یکنواخت در سراسر سنگ پخش می شود. این نوع بسیار ارزشمند است.
Zi er cui	جیدیت با درجه کیفیت بالا از رودخانه ها استخراج می شود. به دلیل شفافیت بالای آن، به آن بینگ ژونگ (“یخ”) نیز می‌گویند.
Lao keng bo li zhong	جیدیت “شیشه ای” (بافت ریز تر، شفاف تر) معدن قدیمی (شکل 24 را ببینید). در سبز اشرافی، این نوع با ارزش ترین جیدایت است.
Fei yu	جیدیت قرمز که از نام یک پرنده با پرهای قرمز رنگ گرفته شده است
Hong pi	جیدیت “پوست قرمز”، بریده شده از پوسته قرمز یک قلوه سنگ (شکل 1 را ببینید)
Jin fei cui	جیدایت طلایی یا زرد
Shuangxi	جیدیت با هر دو رنگ قرمز و سبز
Fu lu shou	جیدیت با رنگ قرمز، سبز و اسطوخودوسی
Da si xi	جیدیت بسیار ترانسلوسنت با رنگ قرمز، سبز، اسطوخودوس و زرد
Wufu linmen	جیدیت با رنگ های قرمز، سبز، اسطوخودوس و زرد و همچنین سفید به عنوان لایه زیرین

شکل 5. انگشتر یشم امپریال Fei-ts’ui و نگین های دامله. با احترام Pala International; عکس: Wimon Manorotkul پاکی (Clarity) از نظر پاکی، یشم با بافت ریز باید عاری از عیوب اینکلوژنهای قابل دید یا مزاحم باشد. این به نقص هایی اشاره دارد که عبور نور را مختل می کند. بهترین یشم جیدیت هیچ ناخالصی یا نقص پاکی دیگری که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است ندارد. عیوب معمول شامل اینکلوژنهای معدنی هستند که معمولا سیاه، سبز تیره یا قهوه ای هستند، اما ممکن است رنگ های دیگری نیز باشند. لکه های سیاه که به راحتی با چشم قابل مشاهده هستند مشکل ویژه ای هستند زیرا چینی ها آنها را با بدشانسی مرتبط می دانند. لکه / خال های سفید (گرده) نیز مانند سایر اینکلوژنها رایج هستند. بدترین نوع نقص پاکی در جیدایت شکستگی های ترمیم نیافته است که می تواند تأثیر زیادی بر ارزش داشته باشد زیرا یشم نماد دوام و کمال است. گفتنی است، تقریباً همه یشم ها فِدِرهایی (feathers) دارند که با بزرگنمایی قابل مشاهده هستند.

تراش

بیشتر از بسیاری از سنگهای گوهری، نوع برش نقش مهمی در زیبایی و ارزش یشم ایفا می کند. به طور معمول، بهترین کیفیت ها برای استفاده در جواهرات – به عنوان دامله، دستبند، یا مهره و همچنین کاروینگ برش می خورند. صیقل کاری و پولیش به ویژه برای یشم جیدیت اهمیت دارد. پولیش نرم منجر به درخشندگی ظریفی می شود، به طوری که نور می تواند به طور عالی به داخل و خارج یک قطعه مات یا نیمه شفاف عبور کند. یکی از روش های قضاوت در مورد کیفیت پولیش، بررسی انعکاس یک پرتو نور بر روی سطح یک قطعه یشم است. سنگی با پالیش عالی، انعکاسی چشمگیر و بدون اعوجاج و موج هایی شبیه به “پوست پرتقال” یا فرورفتگی قابل مشاهده ایجاد می کند. در ادامه تعدادی از سبک های تراش محبوب یشم آورده شده است:

دامله

کیفیت های خوب معمولاً به صورت دامله تراش داده می شوند. یکی از اندازه های مناسب – استانداردی که توسط راهنمای قیمت بسیاری از فروشندگان استفاده می شود – 14×10 میلی متر است (ساموئل کونگ، نظر شخصی، 1997). مواد مورد استفاده برای دامله ها عموماً از کیفیت بالاتری نسبت به حکاکی ها برخوردار است (Ou Yang، 1999)، اگرچه استثناهایی نیز وجود دارد. در تراش دامله، فاکتورهای کلیدی در ارزیابی آن عبارتند از گنبد، تقارن و تناسبات و ضخامت آن. گنبدهای کابوشن باید منحنی صاف داشته باشند، نه خیلی بلند و نه خیلی مسطح، و نباید دارای نقاط سطحی نامنظم باشند. تناسبات باید به خوبی متعادل و با نسبت طول به عرض استاندارد باشند، نه خیلی باریک یا قطور. دامله ها با بهترین برش هیچ نقص یا ناهمواری رنگی ندارند که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده باشد. از دهه 1930، دامله های دوتایی، به شکل مهره‌های جینکو چینی، ایده‌آل برای یشم درجه بالا در نظر گرفته شده‌اند، زیرا گفته می‌شود قسمت پایین محدب بازگشت نور را به چشم افزایش می‌دهد و در نتیجه رنگ را تشدید می‌کند (Christie’s, 1996). با این حال، سنگ‌هایی که شفافیت ضعیفی دارند، بهتر است با پایه‌های صاف برش داده شوند، زیرا هر موادی در زیر کمربند بدون افزایش زیبایی به حجم آن اضافه می‌کند. دامله های توخالی (پشت کاسه ای) کم ارزش ترین هستند (Ou Yang، 1999).

مهره ها

ریسه های مهره یشم جیدیت یکسان نسبت به رشته های دارای مهره های نامنظم تقاضای بیشتری دارند. دقت تطبیق مهره ها از نظر رنگ و بافت بسیار مهم است و یکنواختی بیشتر ، ارزش بیشتری را دربر دارد. از عوامل دیگر می توان به گرد بودن مهره ها و تقارن سوراخ های مته اشاره کرد. به دلیل مشکلاتی که در تطبیق رنگ وجود دارد، ریسه های بلندتر و دانه‌های بزرگ‌تر ارزش قابل توجهی بالاتری دارند. مهره ها باید از نظر ترک به دقت بررسی شوند. آن مهره های ترک خورده با قطر 15 میلی متر یا بیشتر ممکن است دوباره به شکل دامله بریده شوند که معمولاً ارزش بیشتری نسبت به مهره های معیوب دارند (Ng and Root, 1984).

دستبند النگو

النگو (Bangle) یکی از محبوب ترین جواهرات جیدایت است که نماد وحدت و ابدیت است. حتی امروزه، در مشرق زمین به طور گسترده اعتقاد بر این است که یک النگو با جذب تأثیرات منفی، از صاحب خود در برابر فاجعه محافظت می کند. به عنوان مثال، اگر پوشنده در تصادف گرفتار شود، النگو شکسته می شود تا صاحب آن آسیبی نبیند. یکی دیگر از باورهای رایج این است که یک لکه رنگ مرغوب در النگو بسته به قدرت – خوش شانسی – صاحب ممکن است در سراسر سنگ پخش شود. در گذشته، النگوها (و حلقه ها) اغلب به صورت جفت ساخته می شدند، با این اعتقاد که چیزهای خوب همیشه دو نفره به دست می آیند.

از آنجایی که یک النگو یک تکه به مقدار زیادی از حجم راف جیدایت نسبت به بازدهی و کار تمام شده نهایی آن نیاز دارد، قیمت ها می تواند بسیار بالا باشد، به خصوص برای مواد با کیفیت. النگوهای چند تکه ارزش کمتری نسبت به النگوهایی دارند که از یک تکه ساخته می شوند، زیرا النگوهای اولی اغلب روشی برای بازیابی قطعات یک النگو شکسته هستند. معمولاً از مواد خالدار برای النگوهای حکاکی شده استفاده می شود، زیرا کنده کاری می تواند عیوب و اینکلوژنها را پنهان یا حذف کند. با این حال، هنگامی که یک قطعه از مواد با کیفیت بالا حک می شود، می تواند یک کالای کلکسیونی واقعی باشد .

Huaigu (pi)

یک دیسک مسطح با سوراخ در مرکز آن نماد ابدیت در فرهنگ چینی است که معمولاً به عنوان آویز یا سنجاق سینه نصب می شود. در حالت ایده آل، سوراخ باید یک پنجم قطر کل دیسک و دقیقاً در مرکز باشد. جفت های کوچک اغلب در گوشواره یا دکمه سرآستین استفاده می شوند (تصویر بالا).

حلقه های زینی (su an)

این نوع که از یک تکه ژادئیت کاروینگ شده اند، شبیه یک نوار جیدیت ساده هستند که یک دامله به طور مستقیم روی آن قرار شده است (شکل 8). حلقه های زینی باعث می شوند که زیباترین ناحیه در بالای حلقه قرار گیرد، در حالی که قسمت پایینی نسبتاً پنهان است، در حالی که یک نوار یشم استاندارد باید رنگ یکنواخت در اطراف داشته باشد. (به تصویر بالا مراجعه کنید).

گوشواره حلقه ای دابل (lian huan)

اینها به مقدار زیادی از راف نسبت به حجم نهایی نیاز دارند، زیرا از دو قطعه با کیفیت یکسان بریده می شوند که هر کدام باید دو حلقه تولید کنند. یک جفت از این گوشواره ها (تصویر 9) به قیمت 1.55 میلیون دلار در کریستیز در 29 آوریل 1997 در هنگ کنگ فروخته شد (Christie’s, 1997).

کاروینگ

در بیشتر موارد، یشم مورد استفاده در کاروینگ ها از کیفیت پایین‌تری نسبت به سایر سبک‌های برش استفاده می‌شود، اما با این وجود تعدادی آویز یشم جیدیت حکاکی شده و اشیاء هنری شکوهمند وجود دارد. پیچیدگی طرح و مهارت اجرای آن عوامل مهمی در تعیین ارزش قطعه است.

پتانسیل تراش مجدد

مانند بسیاری از انواع دیگر جواهرات، ارزش قطعات ضعیف یا آسیب دیده به طور کلی بر اساس پتانسیل تراش مجدد آنها است. برای مثال، ممکن است بتوان یک النگو شکسته را به چند نگین دامله برش داد. بنابراین، ارزش النگو شکسته، ارزش کابوشن هایی است که که از قطعه ریکات داده میشود . اگر بتوان سه نگین دامله به ارزش هر کدام 500 دلار را از النگو جدا کرد، ارزش آن حدود 1500 دلار خواهد بود.

قیمت یشم جیدیت و نفریت

در مواقعی یشم حتی می تواند قیمت‌هایی بسیار بالاتر از گوهرهای گرانها داشته باشد. در واقع، از ده جواهری که در سال 1999 توسط کریستیز در سرتاسر جهان فروخته شد، از هر ده جواهری که سه مورد از 4 جواهر برتر را شامل می شود، 5 تا از آنها یشم جیدیت بودند. این حراج ها به وضوح نشان می دهد که یشم یکی از ارزشمندترین سنگ های قیمتی است. با ارزش ترین جیدایت ها آنهایی هستند که شفافیت بالا و رنگ سبز Cr غنی دارند. اگرچه قیمت نفریت چینی برای چندین دهه مورد توجه کمی قرار گرفت، اما از زمان ظهور اقتصاد چین در دهه 1990، یشم اصلی به شدت افزایش یافته است. از سال 2014، رکورد حراج جهانی یشم در اختیار یشم برمه نیست، بلکه نفریت چینی است (شکل 10 را ببینید).

سیستم متمایز تجارت یشم در برمه به هاله ای از رمز و راز که یشم را احاطه کرده است کمک می کند. این شامل بازارهای یشم راف، “مالیات” و ارزیابی مواد راف است. چینی ها که بر بازار یشم مرغوب در داخل و خارج از برمه تسلط دارند، نقش مهمی در این سیستم دارند.

انواع راف جیدیت

معامله گران راف یشم را بر اساس محل استخراج آن طبقه بندی می کنند. یشم رودخانه، یشم بازیابی شده از رسوبات آبرفتی و در امتداد رودخانه اورو، به صورت قلوه سنگهای گرد با پوسته نازک دیده می شود (شکل 16، سمت چپ بالا). در مقابل، یشم کوهی (که دور از رودخانه یافت می شود) به صورت قلوه سنگهای گرد با پوسته های ضخیم ظاهر می شود (شکل 16، پایین سمت چپ). تکه های نامنظم یشم که مستقیماً از نهشته های آن ناحیه استخراج می شوند، مانند آنهایی که در Tawmaw هستند، نشان دهنده نوع سوم هستند (شکل 16، سمت راست). به گفته چیبر (1934b)، “به طور محلی اعتقاد بر این است که یشم استخراج شده از رودخانه ها و کنگلومرا “بالغ” تر از تاوماو است.” از آنجایی که فرسایش معمولاً نواحی آسیب دیده یا زدگی ها را از بین می برد، بهترین ویژگی ها معمولاً با یشم رودخانه همراه است. علاوه بر این، پوست نازک – و بنابراین احتمال بیشتر “نقاط نمایش” – در یشم رودخانه امکان تخمین دقیق تری از کیفیت و رنگ داخل را فراهم می کند . وقوع یشم سبز و اسطوخودوسی مستقل از نوع رسوبی است، اما یشم نارنجی مایل به قرمز تا قهوه ای تنها در آن قلوه سنگهایی یافت می شود که از خاک غنی از آهن بازیافت می شوند. لکه های نارنجی متمایل به قرمز ناشی از رنگ آمیزی طبیعی اکسید آهن در پوست یشم متخلخل است و گاهی اوقات با گرما تشدید می شود.

بازارهای راف یشم

بیشتر بازارهای باز جیدیت در برمه کوچک هستند، شاید به این دلیل که ایده تجارت آزاد هنوز تا حدودی جدید است. با این وجود، بازارهایی در Hpakan، Lonkin و Mogaung وجود دارد.

بزرگترین بازار یشم برمه در جنوب ماندالای است ، شهری که گفته می شود بر روی سه “خط” کار می کند – سفید (هروئین)، قرمز (یاقوت)، و سبز (جید). تجارت در چندین مکان در امتداد خیابان 86 انجام می شود . در اینجا، هر روز صبح، صدها نفر را می توان مشاهده کرد که بر سر جیدایت چانه می زنند. درست در جنوب بازارها، کارگاه های برشکاری نیز یافت می شود. علیرغم سختی جیدیت، بسیاری از گوهرتراش ها در ماندالای هنوز دامله ها را روی تخته هایی که با کربوراندوم (نام تجاری سیلیکن کارباید) و موم سخت پوشانده شده اند شکل می دهند و سپس جیدیت را روی بامبو جلا می دهند .

مالیات

روی هر قلوه سنگ یشم که در بازارها می بینید، شماره ثبت و وزن تخته سنگ نوشته شده بود. این نشان می دهد که مالیات بر روی قطعه پرداخت شده است. یک کمیته منصوب از سوی دولت، تخته سنگ ها را در هپاکان ارزیابی می کند و سپس 10 درصد از ارزش ارزیابی شده را مالیات می گیرد. حتی اگر یک تخته سنگ به طور رسمی ارزیابی شده است، خرید آن به ناچار یک قمار برای معامله گر است (ممکن است داخل آن بدرد نخور باشد).

ارزیابی راف جید – بازی قمار پوسته

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در تجارت یشم جیدایت، ارزیابی جنسی است که با پوستی پوشانده شده که معمولاً تمام آثار رنگ و شفافیت/روشنی درون آن را پنهان می‌کند. این پوست می تواند سفید، زرد، قهوه ای روشن تا تیره یا سیاه باشد. گاهی اوقات خود فروشنده ها یک قسمت از لایه رویی را ازبین برده و یک دریچه به اصطلاح پنجره “window” ایجاد و از سطح پولیش میدهند تا درون سنگ با چراغ قوه مشخص شود. با اینحال اغلب نمیتوان بقیه نقاط سنگ را مشاهده یا تخمین زد. به گفته بازرگانان و معدنچیانی که با آنها صحبت شده، آنها ابتدا به دنبال هر گونه لکه رنگی می گردند یا نقاطی را در مناطقی که پوسته آنقدر نازک است که می تواند از بین برود، جستجو می کنند. شواهد ترک‌های سطحی نیز مهم است، زیرا شکستگی‌ها اغلب به داخل قلوه سنگ گسترش می‌یابند و مسیری را برای اکسیدان‌ها باز می‌کنند تا رنگ داخلی را تغییر دهند (شکل 21، بالا سمت چپ را ببینید). چنین شکستگی هایی می تواند تأثیر منفی شدیدی بر ارزش سنگ داشته باشد.

اگر نقطه نمایش در دسترس نباشد یا ناکافی باشد، فروشنده گاهی اوقات یک “چشم” یا maw (“برش” یا “پنجره”) را از طریق پوسته جلا می دهد . با این حال، ابتدا مالک قطعه را به دقت بررسی می کند تا بهترین مکان را تعیین کند، زیرا اگر رنگ خوب از پنجره نمایان شود، ارزش قطعه سنگ به شدت افزایش می یابد. برعکس، اگر رنگ ضعیف آشکار شود، ارزش کاهش می یابد. چنین پنجره‌هایی باید برای پوشش‌های مصنوعی یا دستکاری‌های دیگر بررسی شوند، که ممکن است تصور نادرستی از مواد داخل آن ایجاد کنند. اگر هیچ نقطه یا پنجره ای وجود نداشته باشد، یک روش معمول این است که سطح تخته سنگ را خیس کنید به این امید که رنگ زیرین از آن عبور کند . در جاهایی که حتی رنگ کمی وجود دارد، تاجران از صفحات فلزی کوچک همراه با یک چراغ قوه خودکاری نیز استفاده می کنند. آنها لبه بشقاب را روی جایی قرار می دهند که به نظر می رسد یک منطقه امیدوار کننده است و سپس نور خودکار را از دورترین سمت از چشم می تاباند .

این صفحه تابش خیره کننده نور را از بین می برد، بنابراین هر رنگی می تواند خود را نشان دهد. اگر نور به جیدیت زیرین نفوذ کند، این نشان دهنده شفافیت خوب است. اما به دلیل ساختار دانه ای یشم، رنگ با پراکندگی نور از سراسر تخته سنگ پخش می شود. بنابراین، حتی یک منطقه کوچک از رنگ غنی می تواند یک قطعه را از طریق پنجره جذاب جلوه دهد. برای مشاهده مثالی از این، یک تراش دامله یشم را انتخاب کنید که سفید است، اما دارای رگه یا لکه سبز کوچک است. یک نور خودکار یا نور فیبر نوری را از پشت به داخل سنگ دامله بتابانید. احتمالا کل کابوشون سبز به نظر می رسد! برای کاهش خطر چنین تجارت سوداگرانه، مقدار زیادی یشم راف به سادگی نصف می شود. این رویکردی است که در حراجی های تحت حمایت دولت در یانگون استفاده می شود. با این حال، نصف کردن یک تخته سنگ از وسط این خطر را دارد که از مرکز یک منطقه خوب عبور کند. یک روش دقیق‌تر برای ارزیابی سنگ‌های یشم جیدیت شامل خرد کردن پوسته است. از طرف دیگر، برخی از مالکان به تدریج قلوه سنگ را از یک طرف (شاید به ضخامت یک النگو، به طوری که هر برش می تواند برای النگو یا دامله استفاده شود) را تا زمانی که رنگ خوبی داشته باشد، برش می دهند. سپس این فرآیند را از انتهای مخالف، از بالا و پایین، تا زمانی که ناحیه بهترین رنگ جدا شود، تکرار می کنند (شکل 21).

گفته می شود که برخی از تاجران باتجربه یشم در قضاوت سنگ های یشم “دست طلایی” دارند. یعنی با مطالعه بیرون تخته سنگ می توانند رنگ داخلی آن را پیش بینی کنند. با این وجود، به نظر می‌رسد تجارت یشم رقابتی است بین فروشندگانی که می‌خواهند بهترین نقطه رنگ را نشان دهند و نقاط بد باقی مانده را فاش نکنند و خریدارانی که می‌خواهند یک فضای داخلی زیبا را در سنگی تصور کنند که در اندک چشم پنجره ها ضعیف نشان داده می‌شود. به همین دلیل نام این تجارت را می توان قمار یشم نامید!

بهسازی و بدل ها

بهبودها (Enhancements)

جیدیت در طول تاریخ برای “تمام کردن” کار نهایی، “تمیز کردن” لکه های سطح و داخلی و حتی رنگ آمیزی آن برای تغییر رنگ به طور کلی، تحت بهبود ها و بهسازی های مختلفی قرار گرفته است. در سال‌های اخیر، یک سیستم طبقه‌بندی سه‌بخشی – A تا C – در هنگ‌کنگ و جاهای دیگر برای تعیین نوع فرآیندی که یشم در معرض آن قرار گرفته است، استفاده شده است . نوع درجه A-Jade یشمی است که به هیچ وجه به جز تراش و جلا دادن مورد بهسازی قرار نگرفته است. روغن کاری سطحی به طور کلی بخشی از فرآیند تکمیل “سنتی” در نظر گرفته می شود. غوطه ور کردن در وکس برای بهبود درخشندگی و پر کردن شکستگی ها و حفره های سطحی، مرحله نهایی در تکمیل تقریباً تمام جیدیت های برش خورده استفاده میشود.

همانطور که در بالا ذکر شد، بسیاری از جیدیت ها در اثر لکه های اکسیداسیون در نواحی زنگ مانند تغییر رنگ می دهند. B-Jade نوعی جید است که برای مدت طولانی در سفیدکننده‌های شیمیایی و/یا اسیدها خیسانده شده است تا ناخالصی‌های قهوه‌ای یا زرد را از بین مرز دانه‌ها و ترک‌ها حذف کند. از آنجایی که این فرآیند تصفیه باعث ایجاد فضای خالی در جادئیت می شود، یشم سفید شده متعاقباً با موم پارافین یا معمولاً یک رزین پلیمری شفاف آغشته می شود. نتیجه معمولاً بهبود قابل توجهی در شفافیت و رنگ است. با این حال، تشخیص این بهسازی به طور کلی نیاز به طیف‌سنجی مادون قرمز دارد، یک تکنیک پیچیده که معمولاً باید در آزمایشگاه گوهرشناسی انجام شود.

نوع C-Jade جیدیت که به طور مصنوعی رنگ یا لکه دار شده است نیز سابقه طولانی دارد. رنگ‌های سبز، اسطوخودوس و حتی نارنجی مایل به قهوه‌ای با رنگ‌آمیزی مواد کم‌رنگ مناسب با رنگ‌های گیاهی یا دیگر ارگانیک تولید می‌شوند، فرآیندی که حداقل از دهه 1950 روی جیدایت انجام می‌شود. محققان محو شدگی رنگ را هم در یشم سبز رنگ شده و هم در یشم اسطوخودوس رنگ شده مشاهده کرده اند، اما رنگ های سبز تمایل بیشتری به کمرنگ شدن دارند. به طور کلی، رنگ شدگی با میکروسکوپ و طیف‌سنجی شناسایی می‌شود: رنگ در رگه‌های سنگ، در ترک‌های سطحی و در امتداد مرزهای دانه بندی متمرکز می‌شود. همچنین، یک نوار وسیع از حدود 630 تا 670 نانومتر در ناحیه قرمز طیف مرئی، اثبات رنگ در جیدیت سبز در نظر گرفته می شود . برخی از روش های رنگ کردن جدیدتر نیز ممکن است باند ضعیف تری را در 600 نانومتر نشان دهند. از آنجا که برخی از سنگ ها فقط تا حدی رنگ می شوند، کل قطعه باید بررسی شود.

سنگهای سرهم شده و سایر بدل‌ها

از نظر بدل بسیاری از سنگهای سبز رنگ میتوانند جایگزین یشم جیدیت باشند. از انواع سرپانتین گرفته تا پرهنیت و کروم کلسدونی و دیگر گوهرها. این موضوع را در مقاله سنگ یشم توضیح داده ایم. همچنین سنگ های سرهم شده زیادی وجود دارد که شبیه یشم هستند. اینها شامل تریپلت هایی است که با برداشتن یک قطعه بسیار شفاف از یشم کم رنگ و برش آن به صورت یک دامله نازک و توخالی ساخته می شوند. لایه دوم به گونه‌ای برش داده می‌شود که به خوبی در اولی قرار گیرد و چسب سبز رنگ یا ماده ژله‌مانندی بین آن دو قرار می‌گیرد. سپس یک قطعه مسطح یشم با شفافیت کمتر روی پایه چسبانده می شود. نوع دیگر سطح جیدیت را با نوعی لاک سبز می پوشانند.

نوع دیگری از سنگ های سرهم شده آن است که با قطعه ای از جیدیت سبز تیره که به ضخامت پوسته تخم مرغ سوراخ شده است، ساخته می شوند. این به نور اجازه عبور می دهد و ظاهر یشم جیدیت امپریال را ایجاد می کند . برای تقویت قطعه، پشت توخالی را با یک ماده اپوکسی مانند پر می کنند. و برای پنهان کردن این حقه، قطعه سپس در جواهرات با پشتی پنهان قرار داده می شود .

بازسازی

به ویژه النگوهایی که در حین پوشیدن/سایش شکسته شده اند، گاهی اوقات به طرز هوشمندانه ای با چسب سرهم می شوند (شکل 34). فلورسانس UV روش خوبی برای تشخیص چنین تقلبی است، زیرا چسب ها اغلب فلورسانس می کنند (معمولاً آبی؛ DelRe، 1992). حباب های گاز نیز ممکن است در قسمت های چسب شده دیده شوند (Hughes and Slavens, 1999).

راف سرهم شده

محققان انواع مختلفی از راف سرهم شده را مشاهده کرده اند. یک نوع شامل خرد کردن پوست یک قلوه سنگ یشم جیدیت، رنگ آمیزی یا لکه دار کردن سطح سبز، و سپس “رشد” پوسته جدید از طریق غوطه ور شدن در مواد شیمیایی است که یک لایه اکسیداسیون جدید را در خارج می گذارد. بر خلاف پوسته روی تخته سنگ های یشم واقعی، که بسیار سخت هستند و تنها با سایش سمباده می توان آن را جدا کرد، پوست های تقلبی نرم هستند و به راحتی جدا می شوند. نوع دیگر شامل اره کردن یا سوراخ کردن یک هسته از یک بولدر یشم جیدیت، وارد کردن یک پرکننده سبز و یک بازتابنده، و سپس پوشاندن سوراخ با ترکیبی از اپوکسی و دانه هایی از سطح قلوه سنگ های جیدایت است (شکل زیر را ببینید).

در موارد خاص، حتی پنجره های برش خورده رافهای یشم جیدیت ممکن است جعلی باشد. یکی از روش ها به سادگی اعمال یک لکه سطحی در ناحیه پنجره است. دیگری این است که یک تکه را شکسته، آن را سبز و دوباره روی تخته سنگ می چسبانند. سپس هنگامی که دریچه چشبانده شده برش و صیقل دهند، رنگ سبز مرغوبی را آشکار می کند.

سخن پایانی درباره تجارت یشم

در یشم، مانند رولت و خود زندگی، برخی برنده می شوند، برخی بازنده می شوند. به گفته “Richard Hughes” تعداد کمی از کسانی که در اواخر دهه 1970 در بانکوک زندگی می کردند می توانند داستان یک تاجر را فراموش کنند که ثروت اندکی را در یک راف قلوه سنگ یشم امیدوارکننده سرمایه گذاری کرد. دیگران نیز مشتاق تصاحب آن بودند. یکی تا آنجا پیش رفت که چندین برابر پول آن را به او پیشنهاد داد. اما او حاضر به فروش نشد. در عوض چرخ پولیش را خودش به سختی انجام و سنگ را برش داد. افسوس که نشد. سنگ هیچ خلوصی را نشان نمی داد، فقط یک توده بی ارزش بود. پس از استراحت او همانطور که ایستاده بود با فشار دادن ماشه از دهانه سلاح مغزش را منفجر کرد. بله، تجارت یشم مانند یک رولت، غیر قابل پیش بینی است. برخی ممکن است برنده شوند، بیشتر بازنده خواهند شد. اما تا زمانی که سنگ سبز از خاک در برمه برداشته شود، یک صف ثابت از بازیکنانی وجود خواهد داشت، آماده رنج کشیدن برای هنر خود، همیشه آماده برای ردیابی خط سبز، در جستجوی رنگ، در جستجوی تطهیر، در جستجوی احساس و ساختن پل بهشت و همزان ریسک یک سنگ کلوخ کم ارزش هستند.

منبع: