معرفی انواع سنگ ها در زمین شناسی: سنگ های آذرین ، رسوبی و دگرگونی

در زمین شناسی انواع سنگ ها به سه دسته اصلی سنگ های آذرین ، رسوبی و دگرگونی تقسیم می شوند. سنگ مجموعه ای جامد از مواد معدنی شامل توده یا تجمعی از کانی‌های مختلف و شبهه معدنی است. سنگ ها بسیار مبهم تر از کانی ها تعریف شده اند. حتی سنگ های درون یک نوع سنگ ممکن است ترکیب بسیار متغیری داشته باشند. یک گرانیت ممکن است سفید و دیگری قرمز باشد، اما هر دو ترکیب مشابهی دارند (مواد معدنی اصلی فلدسپات و کوارتز هستند).

در اینجا فهرستی از انواع سنگ های اصلی که توسط زمین شناسان به رسمیت شناخته اند آورده شده است. البته تعداد بسیار زیادی از انواع سنگ تعریف شده است (تعاریف آنها با هم تداخل دارند) و طبقه بندی سنگ های زیادی وجود دارد. سه نوع اصلی سنگ وجود دارد که بر اساس نوع منشاء و شکل گیری آنها طبقه بندی می شوند:

1- سنگهای آذرین

آندزیت – آنورتوزیت – آپلیت – بازالت – بازانیت – کربناتیت – داسیت – دیاباز – دیوریت – دونیت – فوآیت – گابرو – گرانیت – گرانودیوریت – هارزبورگیت – هاوایت – هورنبلندیت – ایگنیمبریت – ایژولیت – کیمبرلیت – لیبرلیت – نئوماتیتی – ابسیدین – پگماتیت – پریدوتیت – فونولیت – پیکریت – پورفیری – پوکه – پیروکسنیت – راپاکیوی – پورفیری لوزی – ریولیت – اسکوریا – سوویت – سینیت – تفریت – تونالیت – تراکیاندزیت – تراکیت – تروکتولیت – ترونجمیت

2- سنگهای رسوبی

آرکوز – سازند آهن نواری – بوکسیت – آهن باتلاقی – سنگ برش- گچ – چرت – زغال سنگ – کنگلومرا – صدفسنگ- دیامیکتیت – دیاتومیت – دولومیت – تبخیری – سنگ چخماق – گری‌واک – گچ – لاتریت – لیگنیت – سنگ آهک – شیل نفتی – اوولیت – فسفوریت- ماسه سنگ – شیل – سیلتستون – تیلیت – تراورتن – توربیدیت – اومبر

3- سنگهای دگرگونی

آمفیبولیت – آنتراسیت – بلوشیست – شارنوکیت – اکلوژیت – اپیدوزیت – فنیت – گنیس – گرانولیت – گرین شیست – گریزن – هورنفلس – مرمر – متاپلیت – میگماتیت – میلونیت – فیلیت – کوارتزیت – شیست – سرپانتینیت – شونگیت سوکارایت

توجه: این مطلب صرفا جنبه آموزشی داشته و برای تمامی علاقمندان سنگ شناسی به زبان فارسی ترجمه شده است و تمامی حقوق استفاده از تصاویر متعلق به آقای  Siim Sepp – sandatlas.org می باشد. 

سنگهای آذرین ‌(Igneous rocks) 

همه چیز با سنگ های آذرین شروع می شود. اعتقاد بر این است که زمین در مراحل اولیه پیدایش خود کاملاً مذاب بوده است. از این رو، تمام انواع سنگ های دیگر از مشتقات سنگ های آذرین هستند.

آندزیت (Andesite) یک سنگ آتشفشانی با ترکیبی به اصطلاح متوسط است. فلسیک تر از بازالت و مافیک تر از داسیت است. کانی های اصلی پلاژیوکلاز و هورنبلند هستند. آندزیت سنگی رایج از آتشفشان های ناحیه فرورانشی است. به طور کلی خاکستری تیره است و ممکن است حاوی فنوکلازهای پلاژیوکلاز (معمولا آندزین)، بیوتیت و هورنبلند باشد. آندزیت معادل اکستروژن دیوریت است.

آنورتوزیت (Anorthosite) یک سنگ ژرف توده ای است که از پلاژیوکلاز (بیش از 90٪) تشکیل شده است. آنورتوزیت یک سنگ تجمعی است. بلورهای پلاژیوکلاز تشکیل دهنده آن تا بالای اتاقک ماگمای مافیک شناور شده و در آنجا به صورت سنگ پلاژیوکلاز تقریباً تک کانیایی متبلور می شوند. برخی از آنورتوزیت ها نمایش بسیار زیبایی از رنگ های معروف به لابرادورسنس را به نمایش می گذارند و بنابراین برخی نمونه های آن سنگ های زینتی هستند. آنورتوزیت یک سنگ رایج در ماه است. ارتفاعات ماه که ما آنها را به عنوان مناطق روشن تر می بینیم عمدتاً از این نوع سنگ تشکیل شده اند.

آپلیت (Aplite) یک سنگ ژرف توده ای ریزدانه و معمولاً روشن رنگ است. آپلیت معمولاً در یک شکاف باریک جامد می‌شود، جایی که از دست دادن گرما به سنگ‌های مجاور سریع بوده و بلورها زمان زیادی برای رشد اندازه ای نداشتند. آپلیت ها ممکن است ترکیب متغیری از گرانیت تا گابرو داشته باشند، اما اصطلاح “آپلیت” بیشتر برای توصیف سنگ های گرانیتی ریزدانه استفاده می شود.

بازالت (Basalt) یک سنگ آتشفشانی تیره رنگ بسیار رایج است که از پلاژیوکلاز کلسیمی یا آهک دار (معمولا لابرادوریت)، کلینوپیروکسن (اوجیت) و سنگ آهن (مگنتیت تیتانیفر) تشکیل شده است. بازالت همچنین ممکن است حاوی الیوین، کوارتز، هورنبلند، نفلین، ارتوپیروکسن و غیره باشد. بازالت یک معادل آتشفشانی گابرو است. پوسته اقیانوسی بیشتر از بازالت یا سنگ هایی با ترکیب مشابه (گابرو، دیاباز) تشکیل شده است.

بازانیت (Basanite) یک سنگ آتشفشانی است. شبیه بازالت است اما حاوی سیلیس کمتر و معمولاً فلزات قلیایی بیشتری است. بازانیت ممکن است حاوی الیوین، پیروکسن و فنوکریست فلدسپاتوئید باشد. سنگ مشابه بدون الیوین، تفریت است. لیمبورگیت یک بازانیت نفلین شیشه ای است.

کربناتیت (Carbonatite) سنگی آذرین است که عمدتاً از کانی های کربناته تشکیل شده است. هر دو کربناتیت های آتشفشانی و پلوتونیکی شناخته شده اند. آلویکیت (Alvikite) یک کربناتیت کلسیتی آتشفشانی است، سوویت (sövite) یک کربناتیت کلسیتی پلوتونیک است. کربناتیت به طور کلی با سنگ های آذرین قلیایی همراه است. کربناتیت سنگ میزبان چندین سنگ اساسی است که مهمترین آنها آپاتیت، عناصر خاکی کمیاب و نیوبیم است.

داسیت (Dacite) یک سنگ آتشفشانی فلسیک میانی در ترکیب بین آندزیت و ریولیت است. داسیت یک سنگ رایج از آتشفشان های مربوط به فرورانشی در حاشیه فعال قاره است (به عنوان مثال، آبشارها در شمال غربی ایالات متحده آمریکا). ماگمای داسیتی در پوسته به صورت گرانودیوریت سنگ نفوذی جامد می شود.

دیاباز (Diabase) سنگی آذرین تیره رنگ است. از نظر ترکیبی معادل گابرو و بازالت است اما از نظر بافتی بین آنهاست. دیاباز یک نوع سنگ رایج است. بیشتر در توده های کم عمق (دایک ها و آستانه ها) از ترکیب بازالتی رخ می دهد. دیاباز زمانی که به سرعت جامد می شود به بازالت و زمانی که زمان بیشتری برای رشد کریستال ها داده می شود به گابرو تبدیل می شود.

دیوریت (Diorite) یک سنگ ژرف توده ای با پلاژیوکلاز غنی از سدیم و هورنبلند است. دیوریت از نظر ترکیبی معادل آندزیت سنگ آتشفشانی است. در ترکیب بین گرانیت فلسیک و گابرو مافیک متوسط است.

دونیت (Dunite) یک سنگ ژرف توده ای اولترامافیک است که تقریباً منحصراً از الیوین (بیش از 90٪) تشکیل شده است. دونیت زیرنوع پریدوتیت است. این سنگ ها در گوشته زمین فراوان هستند اما در صخره های قاره ای به ندرت دیده می شوند. سنگ اولیوین مترادف کلمه دونیت است. الیوینیت (Olivinite) گونه ای است که حاوی مگنتیت بیشتری نسبت به کرومیت است.

فویائیت (Foyaite) سنگ آذرین کمیاب متشکل از نفلین و فلدسپات قلیایی با بافت تراکیتی است. فویائیت نوعی نفلین سینیت (nepheline syenite) است.

گابرو (Gabbro) سنگی آذرین دانه درشت و معمولا تیره رنگ است. گابرو سنگی نفوذی است. سنگ های آذرین با ترکیب مشابه بازالت (معادل بیرون زدگی گابرو) و دیاباز (همان نوع سنگ را می توان به جای آن دولریت یا میکروگابرو نامید).

گرانیت (Granite) یک سنگ ژرف توده ای بسیار رایج با فلدسپات و کوارتز به عنوان اجزای اصلی است. گرانیت یک سنگ آذرین است، اما برخی از سنگ‌های دگرگونی با خلوص بالا از نظر ترکیبی بسیار نزدیک هستند و گاهی اوقات به آنها گرانیت نیز می‌گویند.

گرانودیوریت (Granodiorite) یک گرانیتوئید (سنگ ژرف توده ای غنی از کوارتز) است که فلدسپات غالب در آن پلاژیوکلاز است. گرانودیوریت از نظر ترکیبی بین گرانیتوئیدهای دیگر گرانیت و تونالیت است. گرانودیوریت حاوی کوارتز بیشتری نسبت به دیوریت است. این نوع سنگ اغلب به اشتباه به عنوان گرانیت شناخته می شود.

هارزبورگیت (Harzburgite) همان چیزی است که هنگام بیرون آمدن بازالت از گوشته باقی می ماند. هارزبورگیت یک زیر نوع پریدوتیت است. هارزبورگیت از ارتوپیروکسن و الیوین تشکیل شده است. این سنگ یکی از سنگ های اولترامافیک و در گروه پریدوتیت ها قرار می گیرد. اینها سنگهایی هستند که در گوشته فراوان اما در سطح کمیاب هستند.

هاواییت (Hawaiite) سنگی آتشفشانی شبیه بازالت است اما حاوی فلزات قلیایی بیشتری است. این سنگ نوع سدیمی از تراکی بازالت است.

هورنبلندیت (Hornblendite) یک سنگ آذرین ژرف توده ای اولترامافیک است که تقریباً به طور کامل از هورنبلند تشکیل شده است. هورنبلندیت از ماگمای غنی از مایعات آب متبلور شد که منجر به تشکیل هورنبلند آبدار نسبت به پیروکسن بی آب شد.

ایگنیمبریت (Ignimbrite) سنگی آتشفشانی است که در اثر سنگ شدگی خاکستر و برش آتشفشانی بوجود می آید. این یک سنگ آذرآواری است که توسط ابرهای بسیار داغ خاکستر آتشفشانی، بلوک‌ها و گازهایی به نام جریان آذرآواری یا جریان چگال آوارهای حاصل از انفجار آتشفشانی در دل زمین تشکیل شده است. ایگنیمبریت مترادف با توف سیلابی، توف جوش خورده، توف جریان خاکستر و رسوب جریان آذرآواری است.

ایژولیت (Ijolite) یک سنگ آذرین کمیاب است که از نفلین و پیروکسن تشکیل شده است. ایژولیت نوعی فویدولیت foidolite (سنگ ژرف توده ای غنی از فلدسپاتوئید که در آن فلدسپاتوئیدها بر فلدسپات ها غالب هستند) است.

کیمبرلیت (Kimberlite) یک سنگ اولترامافیک است که از الیوین و یک یا چند مورد زیر تشکیل شده است: فلوگوپیت، سرپانتین، دیوپساید، مونتی سلیت، کلسیت. کیمبرلیت فاقد لوسیت است. کیمبرلیت یک نوع سنگ مهم اقتصادی است زیرا منبع اصلی (سنگ میزبان) الماس است. کیمبرلیت در بدنه سنگی لوله مانندی به نام قیف دالانه وجود دارد که از فوران شدید آتشفشانی با بار گاز تشکیل شده است.

کماتئیت (Komatiite) یک گدازه اولترامافیک است. کماتئیت از نظر ترکیبی شبیه پریدوتیت سنگ نفوذی است. برخی از سنگ های آتشفشانی (پیکریت ها) ممکن است اولترامافیک باشند، زیرا آنها انباشته اولیوین هستند، اما کماتئیت یک گدازه اولترامافیک واقعی است که در نتیجه ذوب نسبی بسیار وسیع ایجاد شده است. کماتئیت ها دیگر شکل نمی گیرند. به احتمال زیاد به این دلیل که زمین سرد شده است و اجازه نمی دهد چنین درجه بالایی از ذوب جزئی رخ دهد. گدازه های کماتئیت معمولاً بافتی شبیه به علف های نوک تیز را نشان می دهند که به علت کریستال های بلند الیوین در قسمت بالایی یک جریان گدازه است.

لیمبورگیت (Limburgite) گونه‌ای از بازانیت با مایه ی سنگ شیشه‌ای و نفلین به عنوان کانی اصلی فلدسپاتوئید است. لیمبورگیت حاوی فلدسپات نیست.

مونزونیت (Monzonite) یک سنگ ژرف توده ای میانی در ترکیب بین سینیت و دیوریت است. مونزونیت حاوی تقریباً مساوی فلدسپات و پلاژیوکلاز است. مونزونیت فاقد یا مقدار کمی کوارتز است و محتوای فلدسپات قلیایی و پلاژیوکلاز آن تقریباً برابر است.

نفلین سینیت (Nepheline syenite) یک سنگ ژرف توده ای غنی از فلزات قلیایی و نسبتاً فقیر از نظر سیلیس است. در نتیجه حاوی مواد معدنی قلیایی مانند نفلین فلدسپاتوئید و فلدسپات قلیایی، آمفیبول قلیایی و/یا پیروکسن قلیایی است. در آن کوارتز وجود ندارد. فونولیت (Phonolite) یک چیزی مشابه آتشفشانی نفلین سینیت است.

نوریت (Norite) یک سنگ گابروید است که کانی پیروکسن در آن به صورت ارتوپیروکسن است.

ابسیدین (Obsidian) یک شیشه آتشفشانی است – نوعی سنگ که به شکل خالص فاقد کریستال است. ابسیدین معمولاً از نظر ترکیب ریولیتی و به رنگ سیاه یا قرمز است. ابسیدین اغلب با پوکه (سنگ پا) همراه است.

پگماتیت (Pegmatite) یک سنگ ژرف توده ای فوق العاده درشت دانه است. بیشتر پگماتیت ها دارای ترکیب گرانیتی هستند. پگماتیت های ساده حاوی مواد معدنی رایج مانند فلدسپات، میکا و کوارتز هستند. پگماتیت های پیچیده غنی از عناصر شیمیایی و کانی های غیر معمول هستند که پگماتیت را به یک منبع معدنی بالقوه تبدیل می کند.

پریدوتیت (Peridotite) نوع سنگ پریدوتیت در گوشته است. پریدوتیت غیر دگرگونی معمولاً به رنگ سبز تیره است اما بیشتر پریدوتیت هایی که در سطح می بینیم به یک نوع سنگ دگرگونی سرپانتینیت تغییر یافته اند. انواع مختلفی از پریدوتیت وجود دارد: هارزبورگیت، دونیت، هرزولیت و غیره.

فونولیت (Phonolite) یک سنگ آتشفشانی قلیایی است که از فلدسپات قلیایی ریزدانه، نفلین، آمفیبول های قلیایی و پیروکسن های قلیایی تشکیل شده است. فونولیت ممکن است پورفیری باشد.

پیکریت (Picrite) یک سنگ آذرین مافیک شبیه به بازالت اما با میزان الیوین بیشتر است. پیکریت ممکن است به صورت یک سنگ توده ای الیوین تشکیل شود. کریستال های الیوین ممکن است در قسمت پایینی یک جریان گدازه ته نشین شوند و یک سنگ اولترامافیک را تشکیل دهند.

پورفیری (Porphyry) یک سنگ آذرین است که با بافت پورفیری مشخص می شود. بافت پورفیری یک بافت بسیار رایج در سنگ های آذرین است که در آن بلورهای بزرگتر (درشت بلورها) در یک توده زمینی ریزدانه جاسازی شده اند. بافت پورفیری نشان می‌دهد که فرآیند تبلور قبل از بیرون آمدن گدازه به سطح آغاز شده است.

پامیس (Pumice) یا پوکه معدنی -سنگ پا یک کف گدازه است – یک سنگ آتشفشانی بسیار حفره ای شکل و سبک با ترکیبی متغیر. پوکه به طور غیرعادی به عنوان یک سنگ سبک وزن است و در آب شناور است. سنگ پا معمولاً به رنگ روشن و دارای ترکیب فلسیک است. پامیس ها در طول فوران های آتشفشانی انفجاری تشکیل می شود.

پیروکسنیت (Pyroxenite) یک سنگ ژرف توده ای است که تقریباً تماما (بیش از 90٪) از کانی های پیروکسن تشکیل شده است. پیروکسنیت یک سنگ تجمعی است که معمولاً با سایر سنگهای اولترامافیک (پریدوتیت) و مافیک (گابرو) همراه است.

رَپاکیوی (Rapakivi) نوعی گرانیت با درشت بلورهای K-feldspar است که با پلاژیوکلاز پوشیده شده است. رپاکیوی یک سنگ آنوروژنیک است که در محیط درون صفحه ای ایجاد می شود.

لوزی-پورفیری (Rhomb-porphyry) یک سنگ پورفیری کمیاب با درشت بلورهای آنورتوکلاز گوه ای شکل فراوان است.

ریولیت (Rhyolite) یک سنگ آتشفشانی فلسیک است. این سنگ چیزی مشابه سنگهای برون راندی از گرانیت است. ریولیت با آتشفشان های انفجاری مرتبط است. سنگ ریولیتی به دلیل ویسکوزیته بالا ممکن است به صورت پوکه و ابسیدین وجود داشته باشد. سنگ های پورفیری نیز اغلب از نظر ترکیب ریولیتی هستند.

اسکوریا (Scoria) یک سنگ آتشفشانی تیره رنگ مافیک بسیار تاولی است. شبیه سنگ پا است، اما رنگ آن تیره تر است، سبک وزن نیست و از نظر ترکیب مافیک تر است. حفره‌ها در اسکوریا معمولا بزرگتر از پوکه هستند.

سوویت (Sövite) نوعی کربناتیت پلوتونیک است که ماده معدنی کربناته غالب آن کلسیت است. سوویت رایج ترین نوع کربناتیت است. اغلب به عنوان سنگ میزبان منابع معدنی مختلف استخراج می شود.

سینیت (Syenite) یک سنگ پلوتونیک است که حاوی مقدار کمی کوارتز یا بدون آن است و در آن فلدسپار K بر پلاژیوکلاز غالب است. سینیت مانند گرانیت است اما بدون کوارتز. در نفلین-سینیت مقداری از فلدسپات قلیایی با نفلین جایگزین شده و کوارتز کاملاً وجود ندارد.

تفریت (Tephrite) یک سنگ آتشفشانی شبیه بازالت است، اما سرشار از مواد معدنی فلدسپاتوئید است. این امر آن را بسیار شبیه به باسانیت می کند، اما تفریت حاوی الیوین بسیار کمی است.

تونالیت (Tonalite) یک گرانیتوئید است که در آن تقریباً تمام فلدسپات (بیش از 90٪) پلاژیوکلاز است. تروندجمیت و پلاژیوگرانیت از انواع تونالیت هستند.

تراکیاندزیت (Trachyandesite) یک سنگ آتشفشانی است که در ترکیب بین تراکیت و آندزیت قرار دارد. تراکیاندزیت از نظر ترکیبی به مونزونیت سنگ نفوذی نزدیک است. لوزی-پورفیری نوعی تراکیاندزیت است.

تراکیت (Trachyte) سنگی غنی از فلدسپات است. این یک معادل آتشفشانی سینیت است. تراکیت با افزایش محتوای کوارتز به ریولیت تبدیل می شود.

تروکتولیت (Troctolite) نوعی گابرو بدون پیروکسن است. تروکتولیت یک سنگ توده ای است که با سایر سنگهای گابروئیک مانند گابرو، نوریت و آنورتوزیت مرتبط است.

تروندجمیت (Trondhjemite) یک نوع لوکوکراتیک از تونالیت است که از پلاژیوکلاز سدیمی، کوارتز و بیوتیت تشکیل شده است.

توف (Tuff) یک چیزی مشابه آتشفشانی ماسه سنگ است. این سنگ متشکل از خاکستر آتشفشانی محکم و جامد شده (سنگی شده) است.

سنگ های رسوبی (Sedimentary rocks)

سنگ های رسوبی محصولی از تحکیم رسوبات سست هستند که عموما خورده‌ها و قطعات سنگ های از هم گسیخته دیگر هستند. سنگ های رسوبی سه نوع اصلی دارند: گلسنگ، ماسه سنگ، سنگ آهک.

البته این طبقه بندی یک ساده‌سازی بیش از حد است، اما از نظر حجمی، اگر به آنها تعریف نسبتاً گسترده‌ای بدهیم، تقریباً تمام سنگ‌های رسوبی تحت این دسته‌بندی‌ها قرار می‌گیرند. به عنوان مثال ماسه سنگ همچنین شامل لای سنگ و کنگلومراها و سنگ آهک شامل کلیه سنگهای کربناته رسوبی می باشد. استثناهای قابل توجهی وجود دارد که در این طرح طبقه بندی نمی گنجند مانند سنگ های تبخیری ، زغال سنگ و چرت، اما از نظر حجمی به وضوح اهمیت کمتری دارند. در فهرست زیر البته از این استثناها نیز غفلت نشده است.

آرکوز (Arkose) یک ماسه سنگ غنی از فلدسپات (25%) است. آرکوز معمولاً درشت دانه است و از دانه های زاویه دار تشکیل شده است. این ویژگی ها مشخصه رسوبات نسبتا نارس است. آرکوز معمولاً محصول متلاشی شدن سنگهای گرانیتی مجاور است.

سازند آهن نواری (Banded iron formation) یک سنگ فرا رسوبی شیمیایی است که از نوارهای متناوب سیلیس – چِرت ( chert ) یا کوارتز دانه ریز – و غنی از آهن تشکیل شده است. این سنگ (BIF) منبع اصلی آهن است. شاید مهمترین نوع سنگ باشد زیرا جامعه ما به شدت به آهن استخراج شده از آن متکی است.

بوکسیت (Bauxite) یک سنگ رسوبی غنی از آلومینیوم است. این یک سنگ معدن اصلی آلومینیوم است. آلومینیوم در بوکسیت توسط مواد معدنی هیدروکسید آلومینیوم، عمدتا گیبسیت، میزبانی می شود. عمده ترین ناخالصی ها اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن (که به اکثر بوکسیت ها رنگ مایل به قرمز می دهند) و کانی های رسی هستند. بوکسیت محصول هوازدگی سنگ های حاوی آلومینیوم است.

آهن باتلاقی (Bog iron) نوعی سنگ آهن است که از لیمونیت با ناخالصی هایی مانند خاک رس یا بقایای گیاهی تشکیل شده است. آهن باتلاقی سنگ متخلخلی است که در باتلاق ها، تالاب ها و دریاچه های کم عمق تشکیل شده است. آهن در اثر اکسید کننده باکتری ها و جلبک ها از آب رسوب می کند. آهن باتلاقی در مناطق معتدل سرد اسکاندیناوی و آمریکای شمالی رایج است.

سنگ برش (Breccia) یک سنگ خرد شده با دانه های درشت است که از قطعات بسیار زاویه دار تشکیل شده که توسط دانه های ریزتر بهم فشرده معدنی به هم چسبیده اند. سنگ برش ممکن است نتیجه چندین فرآیند زمین‌شناسی مختلف باشد: تشکیل تالوس، فوران‌های آتشفشانی انفجاری، حرکات تکتونیکی، بهمن های‌ سنگی و غیره.

گل سفید یا گچ (Chalk) نوعی سنگ آهک نرم، شکننده و متخلخل است. گچ اغلب در محیط های آبی کم عمق و از تجمع پوسته آهکی ریزیاخته های شناور و بقایای جلبک های آهکی شکل می گیرد. شناخته شده ترین چالک‌ها مربوط به سن کرتاسه هستند. چالک اغلب با چرت (چخماق) همراه است.

چرت (Chert) یک سنگ رسوبی سخت و فشرده است که عمدتاً از بلورهای کوارتز بسیار کوچک تشکیل شده است. چرت بیشتر در سنگ های رسوبی کربناته به صورت توپی یا لایه ایجاد می شود. سنگ چخماق گونه ای تیره رنگ چرت است.

زغال سنگ (Coal) یک سنگ قابل احتراق است که حاوی بیش از 50 درصد وزنی مواد کربنی است. زغال سنگ در بیشتر موارد یک پوده نارس است. زغال سنگ یک سوخت فسیلی اصلی است، اگرچه در سال های اخیر اهمیت آن در کشورهای توسعه یافته رو به کاهش بوده است.

کنگلومرا (Conglomerate) یک شن سنگی شده (قطعات سنگ گرد یا دانه های معدنی بزرگتر از 2 میلی متر) است که از به هم پیوستن و جوش خوردن قلوه‌سنگ‌های کوچک تشکیل شده اند. کنگلومراها که معمولا در دهانه چشمه ها یافت می شوند، موزائیک‌مانند هستند و متشکل از سنگ‌ریزه‌های گوناگونی‌اند که با هم متحجر شده‌اند. کنگلومرا حاوی دانه های کوچکتر (ماتریکس) در خلل و فرج خود است.

صدف‏سنگ (coquina) یک سنگ آهک تخریبی است که به‌طور کامل یا عمدتاً از قطعات فسیلی ، صدفها یا تکه پوسته ها تشکیل شده است. صدف سنگ یک سنگ کنگلومرای دانه درشت (ذراتی به اندازه بیش از 2 میلی متر) است. سنگ کربناته ریزتر ساخته شده از قطعات فسیلی، کلکارنیت است.

درآمیخته سنگ یا دیامیکتیت (Diamictite) یک سنگ رسوبی غیرآهکی آواری طبقه بندی نشده یا با جورشدگی ضعیف است. نهشته آواری درهم از اندازه‌های پارآوار بسیار متغیر از خاک رس تا تخته سنگ تشکیل شده است. دیامیکتیت یک اصطلاح غیر ژنتیکی است (صرفاً توصیفی است، هیچ مکانیسم تشکیلی ذکر نشده است). بیشتر درآمیخته سنگها منشأ یخچالی دارند (تیلیت)، اما برخی آتشفشانی (لاهارهای سنگی)، زیردریایی (توربیدیت ها)، سنگ برش های اتلافی توده ای و غیره هستند.

دیاتومیت (Diatomite) یک سنگ رسوبی روشن رنگ است که عمدتاً از پوسته های سیلیسی (صدفچه) دیاتومه ها تشکیل شده است. دیاتومیت سنگ نرم و شکننده است. بیشتر ذخایر دیاتومیت دریایی هستند اما برخی در دریاچه ها تشکیل شده اند. دیاتومیت کاربردهای صنعتی متعددی دارد.

دولومیت (Dolomite) یک سنگ کربناته است که حاوی بیش از 50 درصد وزنی ماده معدنی دولومیت است. دولومیت ممکن است سنگ مخزنی برای هیدروکربن ها (نفت و گاز) باشد.

تبخیری (Evaporite) به هر نوع سنگی گفته می شود که در نتیجه تجمیع نمک های متبلور شده از آب های اشباع از نمک ایجاد شده باشد. تبخیرها ممکن است در تالاب هایی تشکیل شوند که تبخیر به دلیل آب و هوای گرم شدید بوده و هجوم آب جدید با شوری کمتر (به طور دوره ای) محدود می شود. اما در بسیاری از موارد تبخیرها با جایگزینی کانی های اولیه سنگ های رسوبی با کانی های جدید از شورآبه های نفوذی در سنگ ها تشکیل می شوند. سنگ نمک و ژیپس (به عنوان یک نوع سنگ) نمونه هایی از تبخیر هستند.

سنگ چخماق (Flint) در اصل مترادف چرت است. این اصطلاح به ویژه اغلب برای انواع همگن خاکستری تیره یا سیاه چرت استفاده می شود. سنگ چخماق نامی است که بیشتر برای سنگ در عموم مردم استفاده می شود، اما اصطلاح “چرت” معمولاً در ادبیات زمین شناسی (صرف نظر از رنگ سنگ) ترجیح داده می شود.

گری واک (Graywacke) نام صخره‌ای قدیمی و با تعریف مبهم برای ماسه‌سنگ درشت دانه است که به رنگ تیره و حاوی مقدار زیادی خاک رس و قطعات سنگی است. گری واک یک سنگ دریایی سست است. امروزه تعبیر می شود که منشاء آن توریده سنگ است. این نام سنگ از سال 1839 به طور گسترده مورد انتقاد قرار گرفته است، زمانی که رودریک مورچیسون گفت که “قبلاً به خوبی نشان داده شده است که این کلمه نباید در نامگذاری زمین شناسی استفاده شود و … از نظر کانی شناسی بی ارزش است”. تقریباً دو قرن بعد به نظر می رسد بسیاری از زمین شناسان دیدگاه مورچیسون را دارند. اما صرف نظر از آن، نام این سنگ حداقل به صورت غیررسمی و به عنوان یک اصطلاح میدانی برای یک ماسه سنگ “کثیف” با دانه تیره استفاده می شود که “شما نمی توانید چیز زیادی در مورد آن در این زمینه بگویید”.

ژیپس (Gypsum) به عنوان یک نوع سنگ، مجموعه ای از کریستال های ژیپس است. گچ یک سنگ تبخیری است و معمولاً با سایر کانی های تبخیری مانند هالیت و انیدریت همراه است. ژیپس به اشکال مختلف وجود دارد: آلاباستر توده ای، ساتین اسپار فیبری، بلورهای سلنیت. ژیپس یک ماده معدنی مهم صنعتی است. بیشتر در صنعت ساختمان استفاده می شود.

لاتریت (Laterite) محصول هوازدگی مایل به قرمز از سنگهای بازالتی (اغلب) است. لاتریت در آب و هوای گرم تا معتدل تشکیل می شود و محصول باقیمانده فرسایش است.

لیگنیت (Lignite) نوعی زغال سنگ با کیفیت پایین است. زغال سنگ قهوه ای مترادف کلمه لیگنیت است.

سنگ آهک (Limestone) یک سنگ رسوبی است که عمدتاً از کربنات کلسیم تشکیل شده است. سنگ آهک یک نوع سنگ اصلی است که عمدتاً دریایی و بیوژنیک است، اما می تواند به عنوان یک رسوب شیمیایی (تراورتن، توفا) نیز تشکیل شود. اوولیت، گچ، کلکارنیت، صدف‏سنگ و غیره انواع سنگ آهک هستند.

شیل نفتی (Oil shale) سنگی است که با گرم شدن بدون اکسیژن، نفت (نفت شیل) تولید می کند. مواد آلی (قابل اشتعال) در شیل نفتی کروژن است. شیل نفتی نوعی شیل است. ذخایر شیل نفتی فراوان است، اما به ندرت به عنوان سوخت فسیلی استفاده می شود، زیرا معمولاً ارزش گرمازایی کمی دارد و حاوی ناخالصی های زیادی است.

اوولیت (Oolite) سنگی است که از دانه های کوچک و به طور کلی گرد شده با نوارهای رشد داخلی تشکیل شده است که به آنها اووئید ooids می گویند. بیشتر اوولیت ها سنگ آهک هستند (اووئیدها از کربنات کلسیم تشکیل شده اند).

فسفوریت (Phosphorite) یک سنگ رسوبی است که حاوی مقدار قابل توجهی مواد فسفات است و اهمیت اقتصادی دارد. ماده فسفاتیک ممکن است در اووئیدها، ندول ها، پوسته ها، استخوان ها و غیره باشد.

ماسه سنگ (Sandstone) یک ماسه سنگ است. انواع مختلفی از ماسه سنگ وجود دارد: آرکوز، ارتوکوارتزیت، شن، سنگ متورق، گری واک و بسیاری دیگر. ماسه سنگ یکی از گسترده ترین سنگ های رسوبی است. فراوان ترین ماده معدنی در اکثر ماسه سنگ ها کوارتز است.

شیل (Shale) سنگی چند لایه است که بیشتر از کانی های رسی تشکیل شده است. شیل یک گل سنگی شده است. شیل و گِل سنگهای مشابه با هم بیش از نیمی از سنگ های رسوبی را تشکیل می دهند. شیل سنگ منشا نفت خام و گاز طبیعی است.

لای سنگ (Siltstone) یک عضو واسط بین ماسه سنگ و شیل از نظر اندازه دانه و خواص است. بادرُفت (Loess) نوعی لای سنگ است که با باد رسوب کرده است. لای سنگ خالص از دانه های بسیار ریز گرد و غبار تشکیل شده است، اما ممکن است حاوی مقدار قابل توجهی ماسه و خاک رس باشد.

تیلیت (Tillite) یا یخ نهشته سنگ یک سنگ رسوبی سخت و محکم شده که از سنگی شدن یخرفت یخساری تشکیل شده است. یخ نهشته سنگ در بسیاری از موارد به عنوان درآمیخته سنگ شناخته می شود، اگرچه دومی یک اصطلاح کاملاً توصیفی است و ممکن است چندین مکانیسم تشکیل داشته باشد.

تراورتن (Travertine) از نظر شیمیایی یک سنگ آهکی رسوب شده است. استالاکتیت ها و دیگر چکه سنگهای موجود در غارهای کارستی از این نوع سنگ ساخته شده اند. تراورتن همچنین رگه های کلسیتی را پر می کند.

توربیدیت (Turbidite) به معنای دقیق یک نوع سنگ نیست بلکه یک مجموعه رسوبی است که از لایه های متناوب رسوبات گلی و سیلتی (لای دار) تشکیل شده است. استنباط می شود که توربیدیت توسط یک جریان توربیدایتی در زیر آب رسوب کرده است. فلیش (Flysch) اصطلاحی است که در ادبیات قدیمی‌تر زمین‌شناسی به طور مکرر با آن مواجه می‌شویم که به همین معنی است.

اومبر (Umber) یک رسوب دریایی است که به رنگ قهوه ای (قهوه ای خاکی) است و به عنوان یک رنگدانه قهوه ای طبیعی ارزش دارد. اومبر در ذخایر عظیم سولفیدی قبرس وجود دارد. آنها با دریچه های هیدروترمال عمیق و ویژگی هایی معروف به ” black smokers” مرتبط هستند.

سنگ های دگرگونی (Metamorphic rocks)

سنگ های دگرگونی از سایر سنگ های از قبل موجود با تغییرات کانی شناسی و/یا ساختاری به دست می آیند. به طور کلی دگرگونی در حالت جامد و در فشار و دمای بالا در عمق پوسته اتفاق می افتد.

آمفیبولیت (Amphibolite) سنگی دگرگونی است که از آمفیبول (معمولا هورنبلند) و پلاژیوکلاز تشکیل شده است. آمفیبولیت را نباید با رخساره های دگرگونی به همین نام اشتباه گرفت. آمفیبولیت یک نوع سنگ بسیار رایج است.

آنتراسیت (Anthracite) نوعی زغال سنگ با بالاترین درجه است. درجه زغال سنگ میزان کربن را اندازه گیری می کند که با ارزش حرارتی و درجه دگرگونی همبستگی دارد. آنتراسیت دارای کربن بسیار بالا (بیش از 90%) و مقدار فرار کم (زیر 5%) است.

شیست آبی (Blueschist) یک سنگ دگرگونی مایل به آبی است که حاوی آمفیبول گلوکوفان است. شیست آبی در فشار بالا و دمای پایین (اسلب فرورو لیتوسفر) تشکیل می شود. سنگ های آغازین آن سنگ های بازالتی هستند.

شارنوکیت (Charnockite) یک سنگ دگرگونی بی آب حاوی ارتوپیروکسن است. شارنوکیت اغلب به عنوان گرانیت شناخته می شود. البته این رویکرد در بیشتر موارد گمراه کننده است زیرا سنگ های شارنوکیتیکی از ماگما متبلور نشده اند.

اکلوژیت (Eclogite) یک سنگ زیبا است که از پیروکسن امفاسیت سبز روشن و گارنت قرمز تشکیل شده است. اکلوژیت در شرایط فشار بالا تشکیل می شود. سنگ اولیه آن سنگی بازالتی است .

اپیدوزیت (Epidosite) یک سنگ بازالتی دگرگونی هیدروترمال است که از اپیدوت و کوارتز تشکیل شده است. سنگ مادر آن یک سنگ آذرین مافیک (بازالت، دیاباز) می باشد.

فنیت (Fenite) یک سنگ متاسوماتیک است که مجموعه‌ای از سنگ‌های کربناتیت-قلیایی را احاطه کرده است. فنیت یک سنگ گرانیتی پیشین (یا مشابه) دگرسان شده است. فنيتيزاسيون (Fenitization) فرآيندی است كه بعضی يا تمام كانيهای اصلی را با فازهای جديد و عموماً قليايی تر (پيروكسن قليايي، آمفيبول قليايی، فلدسپاتوييدها و غيره) جايگزين می كند.

گنیس (Gneiss) یک سنگ دگرگونی با دانه های درشت نواری است که در اعماق پوسته زیر رشته کوه ها تشکیل شده است. ترکیب شیمیایی ممکن است بسیار متغیر باشد، اگرچه بیشتر سنگ های گنیسی، گرانیتی هستند.

گرانولیت (granulite) یک اصطلاح گیج کننده در سنگ شناسی دگرگونی است. معمولاً سنگی دگرگونی از رخساره های گرانولیتی است. این استفاده چندان جالب نیست زیرا سنگ های دگرگونی هرگز نباید با نام رخساره اشتباه گرفته شوند. مورد مشابهی در مورد آمفیبولیت و رخساره های آمفیبولیت وجود دارد، اما آمفیبولیت یک نوع سنگ کاملاً مشخص است. ما می دانیم که آمفیبولیت لزوماً در شرایط رخساره آمفیبولیت متعادل نمی شود و همچنین تمام رخساره های آمفیبولیت آمفیبولیت سنگی نیستند. وضعیت، متأسفانه، در مورد گرانولیت ها پیچیده تر است، زیرا هیچ دریتری تعیین کننده ترکیبی وجود ندارد. بنابراین، سنگ هایی با ترکیبات بسیار متفاوت به گونه ای نامگذاری می شوند که موضوع را تا حدی سردرگم پیچیده می کند. پیشنهاد شده است که این اصطلاح کنار گذاشته شود و به جای آن از گرانوفل استفاده شود که عاری از ارتباط ناخواسته با رخساره های دگرگونی است. با این وجود، اصطلاح “گرانولیت” همچنان در ادبیات علمی استفاده می شود.

شیست سبز (Greenschist) یک سنگ دگرگونی شیستوز است. رنگ سبز معمولاً توسط کلریت، اپیدوت، اکتینولیت و … به این سنگ داده می شود. گرین شیست معمولاً سنگ آذرین مافیک دگرگون شده (متابازیت) است. اگر کانی سبز رنگ کلریت باشد، سنگ را باید کلریت شیست نامید.

گریزن (Greisen) یک سنگ گرانیتی دگرسانی پنوماتولیتیکی است. گریزن حاوی مقدار زیادی کوارتز و میکا به علاوه چندین ماده معدنی عجیب و غریب مانند کاسیتریت، تورمالین، توپاز و غیره است. گریزن یک سنگ دگرگونی است که خود را دگرگون کرده است – مایعات داغی که سنگ را تغییر داده اند توسط خود بدنه ماگمای خنک کننده ایجاد شده است.

هورنفلس (Hornfels) یک سنگ فشرده ریزدانه است که در اثر دگرگونی مجاورتی (فشار کم، دمای بالا) شیل به وجود آمده است.

سنگ مرمر (Marble) یک سنگ کربناته دگرگون شده (تبلور مجدد) است (سنگ آهک، سنگ دولومیت). سنگ مرمر بیشتر از کربنات کلسیم تشکیل شده است. سنگ مرمر در زمین شناسی معنای محدودتری نسبت به تجارت دارد.

متاپلیت (Metapelite) یک سنگ رسی دگرگون شده (گِلسنگ، شیل) است. معمولاً شیست یا اسلیت به این صورت نامیده می شوند، اگرچه هر سنگ دگرگون شده در صورتی که دارای سنگ اولیه رسی باشد می تواند متاپلیتی باشد. این سنگ‌ها سرشار از آلومینیوم هستند و دارای فازهای سیلیکات غنی از آلومینیوم هستند مانند میکا، گارنت، استارولیت، کیانیت، کوردیریت و غیره.

میگماتیت (Migmatite) سنگی ناهمگن است که از سنگ های دگرگونی تیره رنگ و لکوزوم های آذرین با رنگ روشن تشکیل شده است.چنین سنگی می تواند هنگامی بوجود آید که سیلیکاتهای رنگ روشن ذوب شده و سپس متبلور شوند. در حالی که سیلیکاتهای دارای رنگ تیره جامد باقی مانده اند.

میلونیت (Mylonite) یک سنگ بسیار دگرگونی است که از ریزدانه های معدنی کشیده و مسطح تشکیل شده است. میلونیت ها در اعماق پوسته تشکیل می شوند، جایی که دما برای تغییر شکل های شکل پذیر در مناطق برشی به اندازه کافی بالا است.

فیلیت (Phyllite) یک سنگ دگرگونی (معمولا متاپلیت) است که درجه متوسطی بین اسلیت و شیست دارد. کریستال‌های ریز پلاتی از سریسیت، کلریت یا گرافیت، درخشندگی خاصی به سطوح رخ می‌دهند که آن را از اسلیت های مات‌تر متمایز می‌کند. کانی های تشکیل دهنده در شیست درشت تر هستند.

کوارتزیت (Quartzite) یک سنگ دگرگونی است که عمدتاً یا به طور کامل از کوارتز تشکیل شده است. در اکثر موارد، کوارتزیت یک ماسه سنگ دگرگون شده است.

شیست (Schist) سنگی به شدت ورقه شده غنی از مواد معدنی ورقه ای یا کشیده شده است. شیست در طول دگرگونی منطقه ای شکل می گیرد. ترکیب ممکن است بسیار متغیر باشد.

سرپانتینیت (Serpentinite) یک سنگ اولترامافیک دگرگون شده است. از مواد معدنی سرپانتین تشکیل شده است. سرپانتینیت به هزینه ی سنگ های حاوی الیوین و پیروکسن (پریدوتیت، پیروکسنیت، دونیت) تشکیل می شود. کلریت، تالک و منیزیت اغلب در این سنگ ها وجود دارد.

شونگیت (Shungite) یک شیل نفتی دگرگون شده است که از کربن بدون ساختار تشکیل شده است. شونگیت یک نوع سنگ نسبتا کمیاب است و جزئیات پیدایش آن نامشخص است.

اسکارن (Skarn) یک سنگ متاسوماتیک است که از تماس سنگهای نفوذی ماگمایی مانند گرانیت ها با سنگهای غنی از کربنات مانند کلسیت و دولومیت تشکیل می شود. اسکارن اغلب غنی از مواد معدنی سنگ هیدروترمال است.

اسلیت (Slate) یا سنگ لوح یک سنگ دانه ریز است که می توان آن را به اسلب تقسیم کرد (رخ تخته ای). اسلیت در اکثر موارد گِلسنگ یا شیل فشرده و دگرگون شده است. اسلیت یک سنگ دگرگونی با درجه پایین تا متوسط است که با افزایش عمق ذخیره زیر خاکی به فیلیت، شیست و گنیس پیش می رود.

سنگ صابون (Soapstone) سنگ نرمی است که از تالک به همراه سیلیکات های دیگر مانند میکا، پیروکسن، آمفیبول، کلریت و غیره تشکیل شده است. سنگ صابون ممکن است شیستوز (تالک شیست) یا توده ای باشد.

سوئویت (Suevite) یک سنگ دگرگونی مرتبط به ضربه شدید-شوک است. سوئویت یک سنگ برش ضربه ای است که از مذاب برخوردی و قطعات سنگی تشکیل شده است. دگرگونی ضربه ناشی از برخورد زمین و جسم بزرگ فرازمینی است که معمولاً شهاب سنگ یا سیارک می باشد.