سنگهای قیمتی
سفایر سونگیا چیست؟ بررسی انواع یاقوت سونگیا و بهسازی آنها
سفایر سونگیا (Songea Sapphires) نوعی کرندوم گوهری استخراج شده از سونگیا در تانزانیا است که در انواع رنگهای فانتزی یافت میشود. در ایران به اشتباه این نوع یاقوت “سونچیا” خوانده میشود ولی تلفظ دقیق آن چه در زبان محلی و چه انگلیسی در حقیقت “سونگیا” می‌باشد. همچنین دیده شده گاهی یاقوت سونگیا اغلب همراه نام “سفایر پادپاراچا” می آید که این نیز اشتباه است زیرا این یاقوت‌ها با بهسازی به روش نفوذ بریلیوم دارای رنگ نارنجی – صورتی شبیه پادپاراچا میشوند ولی رنگ پادپاراچای طبیعی را ندارند.
این نوع فرآیند بهسازی، سنگ های قیمتی که تحت بهسازی با دمای بالا با بریلیوم (Be) به عنوان یک عنصر افزودنی قرار گرفته اند را شامل میشود. عمدتا زرد طلایی ، نارنجی ، صورتی و قرمز و همچنین رنگ های ارزشمند پادپاراچا (صورتی – نارنجی) با روش بهسازی با بریلیوم تولید می شوند. سفایرهای سونگیا ستاره های در حال ظهور در صنعت سنگ های قیمتی هستند. با مقایسه با سفایر با رنگ فنسی سریلانکا ، ذخایر موجود در سونگیا طیف زیبایی از نمونه های پاک و تقریباً پاک را ارائه می دهد که برای تراش فست مناسب است. البته اغلب این یاقوت‌ها بهسازی میشوند که در این مطلب به آن می پردازیم.
تاریخچه
سونگیا (Songea) به عنوان پایتخت استان روووما در تانزانیا در ارتفاعی بیش از 1000 متر نشسته است. مانند بقیه کشور ، این شهر تقریباً 200 هزار نفری دارای تاریخچه ای پر رنگ است. نام سونگیا پس از رئیس بزرگ نگونی (Ngoni) که پس از شورش ماجی ماجی در سال 1906 اعدام شد ، نامگذاری شد. بعدها در زمان جنگ داخلی موزامبیکا این شهر یک منطقه ممنوع بود. با این حال امروز ، شهر دورافتاده تانزانیا بیشتر به خاطر سفایرهایی با رنگ فانتزی خوش رنگ شناخته می شود. سفایر سونگیا که برای اولین بار در اوایل دهه 1990 کشف شد، در انواع رنگهای واضح و زنده (vivid) از رنگ دیده شد. در نهشته‌های آبرفتی در امتداد انشعابات رودخانه روووما ، سنگ های سبز ، بنفش ، صورتی ، نارنجی و زرد واضح توسط معدن کاران در مقیاس معدنکاری کوچک یافت شد. تصور می شود که مقادیر بالای منیزیم به همراه محتوای بالای آهن و تیتانیوم در طیف گسترده ای از رنگهای فانتزی موجود در سونگیا نقش دارد.
اگرچه تولید معادن شهر با کشف ذخایر جدید در این مناطق نوسان داشته است ، این سفایرها بار دیگر به بازار بازگشته اند و با رنگهای جذاب خریداران را وسوسه می کنند. یکی از انواع خاصی از این یاقوت‌ها را می توان در میان شن‌ریزه‌‍‌های رودخانه سونگیا یافت.
پدیده تغییر رنگ
این گوهرهای خارق العاده در نور لامپ‌های رشته ای یک رنگ و در منبع نور فلورسنت کاملاً متفاوت به نظر می رسند. کارشناسان پدیده تغییر رنگ (Color Change) را در مقیاسی از ضعیف به متوسط به قوی قضاوت می کنند، که قوی‌ترین تغییر رنگ در یاقوت بیشترین قیمت را دارد.
تغییر رنگ در سفایر بسیار نادر است ، زیرا این پدیده به دلیل وجود عنصر ناچیز وانادیوم ایجاد می شود. بدلیل اینکه کرندوم بندرت در مناطقی که وانادیوم به اندازه کافی جهت ایجاد این پدیده وجود دارد یافت میشود، این نمونه‌های استثنایی بسیار مطلوب هستند. سفایر سونگیا می تواند تغییر رنگ بسیار حیرت انگیزی را نشان دهد که با الکساندرایت معروف رقیب است ، برخی از راف‌های اعلی در نور فلورسنت، ارغوانی مایل به قرمز و در نور طبیعی آبی مایل به بنفش تا سبز از خود نشان میدهند. این سنگهای قیمتی اگر با پدیده چند رنگ نمایی چشمگیر قابل مشاهده ترکیب شوند ، در صورت تراش خوب ، به راستی آفتاب پرست‌هایی در نوع خود هستند.
یاقوتهای سونگیا و کشف بهسازی با نفوذ بریلیوم
گفته میشود این فرآیند به طور تصادفی در سال 2001 توسط یک بهساز کار گوهر اهل تایلند کشف شد که ابتدا “کریزوبریل” را پخته و سپس مقدار زیادی یاقوت از سونگیا (Songea) تانزانیا را در همان کوره حرارتی پخت. بعد از اولین بهسازی ، به صورت اتفاقی راف کریزوبریل در لابه‌لای سنگهای رسی کوره به صورت فشرده گیر کرد ، که در ابتدا مورد توجه قرار نگرفت. بر حسب شانس عملیات حرارتی بعدی سفایر سونگیا بود. وقتی حرارت دهی سفایرها به دمای بالایی (احتمالا 1870درجه سانتیگراد) رسید، بریل تبخیر و به لایه سطحی سفایرها نفوذ کرد.
نفوذ بریلیوم به لایه سطحی شبکه بلوری (دور هسته سنگ) یاقوت رنگهای جذابی ایجاد کرد. بعد از اینکه وی دوباره این عمل را تکرار کرد متوجه شد که نتیجه قبلی را ندارد. بعد از فهمیدن این موضوع که عامل این قضیه بریلیوم است و بریلیوم به خوبی به شبکه بلوری کرندوم نفوذ میکند، انواع آزمایش‌ها روی سفایرها متفاوت بخصوص سونگیا ایجاد شده و یاقوتهایی با رنگهای جذاب وارد بازار شد.
تشخیص یاقوت سونگیا
در اکتبر 2001 گوهرشناسی استرالیایی “تری کلدام” دریافت که که یک بهسازکننده گوهر در تایلند روش جدیدی در تغییر رنگ یاقوتهای سرخ مایل به آبی سونگیا به رنگ نارنجی خوب تا نارنجی – سرخ دست یافته است. بعد از تایید چندین منبع، آنها دریافتند که این یاقوت های تحت عنوان “Sunset Ruby” روانه بازار میشوند. بعد از آن در ماه‌های نوامبر تا دسامبر طی یک بازدید از بانکوک تایلند، متوجه شدند که حجم زیادی از یاقوت نارنجی – صورتی با استفاده از نام سنتی “پادپاراچا” روانه بازار شده است. بنظر سفایرهای مایل به صورتی ماداگاسکار این تغییر رنگ به نارنجی – صورتی را در فرآیند بریلیوم دیفیوژن داشته است. یاقوتهای سونگیا با رنگ سبز یا آبی کمرنگ با این روش به زرد پررنگ واضح تبدیل میشوند.
روبی های سونگیا و ماداگاسکار حاوی عناصر قابل توجهی از آهن و تیتانیوم هستند و بنابراین یه هاله قوی از رنگ آبی به دلیل جفت مواد تشکیل دهنده Fe2+-Ti4+ در سنگ پدیدار است. نفوذ بریلیوم در یک محیط اکسید شده سبب انتقال در موازنه این عناصر شده و بنابراین ترکیب آبی به زرد تبدیل میشود. حال اگر نفوذ برلیوم عمیق و سرتاسری باشد رنگ سنگ تبدیل به نارنجی قوی میشود. در این حالت میتوان اشباعیت رنگ زرد را با حرارت دهی سنگ تحت فشار جزئی اکسیژن کمتر کرد. در روبی ها رنگ مساعدی ایجاد میکند ولی در سفایرهایی با رنگ دستکاری شده و تبدیل شده به “پادپاراچا” ، حرارت دهی در فشار جزئی اتمسفر، فرآیند تشخیص بهسازی را مشکل میکند.
