یشم جیدیت از تاریخچه تا نحوه ارزش گذاری آن

یشم جدیت (jadeite jade) با پیوند ناگسستنی خود با فرهنگ چینی ، یکی از ارزشمندترین گوهرها در دنیای جذاب جواهرات است. بیش از 100 سال است که قوی ترین بازار یشم جیدیت در چین قرار دارد. غیر معمول نیست که یک قطعه کوچک با قیمت میلیون دلاری به حراج گذاشته شود. با این حال ، قیمتها بر اساس قاعده منظمی برای یشم جادئیت در معاملات قیمت گذاری نمی شوند و حتی برخی از تجار بین المللی سنگهای رنگی کنجکاو هستند که چگونه یشم جیدیت را از نقطه نظر چینی ها ارزش گذاری کنند. همانطور که طلا و الماس در غرب بسیار ارزشمند است ، یشم برای چینی ها اهمیت ویژه ای دارد. 

اهمیت یشم در فرهنگ چین نه تنها از نظر تاریخی ، بلکه در حال حاضر نیز مشهود است. یشم جیدیت (در چینی با نام؛ fei cui )، یکی از دو نوع یشم خالص است. دیگری یشم نفریت است. در فرهنگ چینی ، یشم جادییت را نادرتر ، گرانبهاتر و با ارزش تر می دانند. از جیدیت به طور کلی به عنوان “یشم سخت” و از نفریت به عنوان “یشم نرم” یاد می شود. در نتیجه ، جیدیت به عنوان “پادشاه یشم ها” ستوده می شود. در متافیزیک ، باور بر این است که یشم به عنوان یک گوهر معنوی است. در صورت پوشیدن نزدیک به پوست ، انرژی سنگ به استفاده کننده منتقل می شود و در نتیجه تأثیر سلامتی می گذارد. یک ضرب المثل چینی وجود دارد که می گوید:

طلا ارزش دارد ولی روی یشم نمی توان قیمت گذاشت.

تاریخچه و دلیل گران بودن یشم جیدیت باکیفیت

مدتها قبل از اینکه جیدیت به عنوان “پادشاه یشم ها” نامیده شود ، مردم از جیدیت و نفریت برای ساخت ظروف و زیورآلات استفاده می کردند. به دنبال عصر برنز ، فرهنگ یشم ماقبل تاریخ در اروپا به زودی از بین رفت. در آمریکا ، بومیان نه تنها در جواهرات ، بلکه در اشیاء تشریفاتی که قدمت آنها به 4000 سال پیش می رسد ، از یشم استفاده می کردند. برای تمدن هایی مانند مایاها و آزتک ها ، تا زمان ورود فاتحان اسپانیایی در قرن شانزدهم ، یشم جیدیت ارزشمندترین گوهر بود. در آسیا ، از یشم برای ساخت ظروف آئینی از عصر حجر استفاده می شده است. نفریت بیش از 1000 سال است که در هنر چین مورد استفاده قرار می گیرد. از سوی دیگر ، جادئیت تنها در اواخر سلسله های مینگ و اوایل سلسله چینگ وارد چین شد.

سابقه و سر وسرعاشقانه برمه با جیدیت نیز نسبتاً جدید است و می تواند به پیشروی عشق چینی ها نسبت به یشم جیدیت بستگی داشته باشد. این گوهر در حدود 1784 وارد چین شد و توسط خانواده شاهنشاهی چینگ بسیار ارزشمند بود. گردنبندهای دربار از جنس جادئیت فقط زمانی پوشیده می شدند که امپراتور و همکارانش وظایف رسمی خود را انجام می دادند. مقامات درجه پنج یا پایین تر از داشتن یا استفاده از گردنبند دربار منع شدند. اما مقامات عالی رتبه ، روسری خود را با یشم جیدیت لوله سان و پر طاووس تزئین کردند. جیدیت نمادی از مقام برتر و ثروت بی شمار بوده است. النگوی تمام یشمی و انگشتر جیدایت توسط اعضای دربار چینگ به عنوان هدیه و ادای احترام اهدا می شده است. فقط زنان از خانواده های دارای شجره نامه اشرافی مجاز به استفاده از چنین هدایایی بودند زیرا جیدیت نماد مقام والای افراد بود.

رنگهای متنوع و غنی جیدیت ، سختی و استحکام عالی ، به علاوه این واقعیت که می توان آن را در اجسام بزرگ با کیفیت عالی کاروینگ کرد ، آن را به محبوب ترین گوهر مردم چین از درجه امپراتور تا مردم عادی تبدیل کرد. با شروع قرن نوزدهم ، جیدیت محبوب شد ، احتمالاً به دلیل ملکه تزی شیء ، که گوهر خوش یمن را بیش از هر چیز دیگری می ستود. این اولین بار در تاریخ اخیر بود که تقاضای بالا بر روی قیمت خرید یشم گرانبها تأثیر گذاشت و قیمت آن سر به فلک کشید. پس از مرگ امپراطور در سال 1908 که بی ثباتی سیاسی به دنبال داشت ، تعداد زیادی از گنجینه های یشم امپریال از کاخ خارج و به عموم مردم فروخته شد. در نتیجه ، بسیاری از این گنجینه ها ، از جمله گردنبندهای دربار ، برای همیشه از بین رفت. برخی از آنها ممکن است از چین خارج شده باشند ، در حالی که برخی دیگر ممکن است دوباره تراش داده یا دوباره در قطعات دیگر جواهرات قرار گیرند.

قیمت گذاری یشم از نقطه نظر چینی ها

برای مشاغل و مشتریان، ارزیابی و قیمت گذاری برای یشم جیدیت دشوار است زیرا با الماس و سایر سنگ های قیمتی متفاوت است. حتی برخی از شرکت های بین المللی معاملات گوهرسنگها از قیمت های بالای حراجی جواهرات یشم جیدیت شوکه می شوند و می خواهند بیاموزند که چینی ها چگونه یشم جادییت را ارزش گذاری می کنند.

معمولاً چینی ها در قیمت گذاری یشم جیدیت از عوامل مختلفی استفاده می کنند: بافت ، شفافیت ، رنگ ، تراش ، پاکی ، اندازه و منشا. این فاکتورها درواقع برای یشم جادئیت طبیعی بدون هیچ گونه بهسازی هستند ، که در تجارت نوع A (Type A) نیز نامیده می شود. یشم جیدیتی که به روشهای مختلف مانند بلیچینگ ، پر کردن با مواد رزین/پلیمری یا رنگ کردن بهسازی شود ، برای اکثر مشتریان چینی غیرقابل قبول است و هیچ ارزشی ندارند. برخی بهسازی ها دوام ندارند و در واقع جنس راف اولیه اصلی از کیفیت و قیمت پایینی برخوردار هستند. این نوع بهسازی ها از نیمه قرن 20 میلادی پدیدار شدند و در نمونه های بسیار قدیمی دیده نمی شود. البته امروزه روش های پیشرفته ای در بهسازی پلیمری جیدایت پدیدار شده که حتی با فلورسانس و دیگر مشاهدات رایج قابل تشخیص نیستند و نیاز به تجهیزات پیشرفته ای دارند که فقط در آزمایشگاه های مطرح جهان قابل وجود دارد . در ایران به علت نبود این تجهیزات و دیتابیس، در اغلب آزمایشگاه ها ، تشخیص این روش بهسازی مدرن، فعلا مقدور نیست. بنابراین با توجه به قیمت ، چینی ها یک ضرب المثل دارند:

گران بخرید اما اشتباه خرید نکنید!

فاکتورهای تعیین قیمت یشم جیدیت

بافت (Texture)

یک ضرب المثل قدیمی چینی برای ارزیابی یشم می گوید: “تازه کارا روی رنگ تأکید می کنن ، در حالیکه متخصصان روی بافت تاکید میکنند” چه در زمان چین باستان و چه اکنون ، بافت (Texture) از دیرباز به عنوان یک عامل مهم در مرغوبت یک یشم ، از جمله یشم جیدیت ، در نظر گرفته شده است. بافت منعکس کننده ارزش زیباشناسی از جنبه زیبایی درونی است. (در مقاله راهنمای خرید یشم به طور کامل در این باره صحبت شده) بافت می تواند ریز ، متوسط و درشت باشد. آنها معمولا از عبارت Zhong یا Di به منظور کیفیت بافت استفاده می کنند. یک ساختار ریزبافت نرم با توزیع مناسب ، نمایانگر نوع خوب (Good Zhong) است ، در حالی که ساختار درشت نشان دهنده نوع بد (Bad Zhong) است. ساختار معدنی درهم تنیده و پیوسته جادئیت محکم تر از نفریت است ، که باعث می شود با بافت صاف تری ، سخت تر باشد. این یکی از دلایلی است که بیشتر از جیدیت برای جواهرات استفاده می شود، در حالی که از نفریت عموماً برای کنده کاری ها و مجسمه ها استفاده می شود.

انواع زیادی از یشم تجاری جیدیت وجود دارد ، به ترتیب کیفیت به صورت نزولی از جمله : شیشه ای(Glassy) ، یخی اعلی (Top-Icy) ، یخی (Icy)، یخی تا برنج خمیر شده (Icy-to-Sticky-Rice) ، نخودی و سرامیکی (Pea and Ceramic) در تعیین بافت آنها استفاده می شود. هیچ مرز مشخصی بین دو نوع همجوار وجود ندارد. جیدیتی که مانند شیشه باشد شیشه ای (Glassy) نامیده می شود. جیدیت که مانند سرامیک باشد به عنوان سرامیکی شناخته می شود. Top-Icy با کیفیت بالا در انواع یخی و نزدیک به شیشه ای است. Icy-to-Sticky-Rice بین یخی و برنج خمیر شده قرار دارد.

شفافیت (Transparency)

شفافیت (Transparency) یکی دیگر از عوامل مهم در مرغوبیت یشم جادئیت است. چینی ها از واژه آب Water (در زبان چینی Shuitou) برای توصیف شفافیت یشم جیدیت استفاده می کنند زیرا داخل آن شبیه آب است. “آب کافی Sufficient Water ” به معنای شفافیت بالا است ، در حالی که خشک “dry” به معنای شفافیت پایین است. شفافیت به طور جدایی ناپذیری با بافت پیوند خورده است. در یک جیدیت باکیفیت نباید ابرهای دانه ای از وصله های شیری رنگ دیده شوند. نوع شیشه ای Glassy یشم جیدایت بسیار شفاف است. یخی اعلی Top-Icy شفاف است. یخی Icy نیمه شفاف تا شفاف است. برنج خمیری Sticky Rice تا یخیر به جادییت تقریبا مات گفته می شود. نوع نخودی Pea معمولاً مات است.

رنگ (Color)

اولین چیزی که نظر مشتری را در یک جواهر به خود جلب می کند رنگ است. در تعیین محدوده بندی رنگها، یشم جیدیت به طور طبیعی در طیف های سبز مایل به زرد (سبز سیبی) ، سبز زمردی ، سبز مایل به آبی ، سبز تره فرنگی ، اسطوخودوسی ، آبی متمایل به ارغوانی ، سفید مایل به سبز ، سفید ، سیاه ، قرمز ، زرد ، آبی و بی رنگ وجود دارد. جادییت همچنین می تواند دارای چندین رنگ در یک قطعه باشد. رنگ اغلب نیز باندی و نقاط سبز را نشان می دهد.

هر چه درجه رنگ خالص تر ، قوی تر، روشن و درخشان تر و یکنواخت تر باشد ، ارزش یشم بیشتر می شود. یشم جیدیت سبز از بیشترین محبوبیت و بالاترین قیمت برخوردار است. رنگهای کمی مایل به زرد و مایل به آبی روی میزان قیمت آن تأثیر می گذارد. گرانترین یشم جیدیت دارای رنگ سبز زمردی و بافت شیشه ای است که همچون اپراتور ، به قدری مورد احترام و ستایش و کمیاب است که در تجارت به آن “یشم جیدیت سبز امپریال (سلطنتی/اشرافی)” می گویند. شبیه به استاندارد بالاترین رنگ قرمز یاقوت که به آن خون کفتری می گویند ، سبز امپریال (سبز زمردی vivid) برای جادئیت معمولاً نه تنها به خلوص ، شدت رنگ (بهترین = متوسط تا متوسط مایل به تیره) و درخشندگی و روشنایی رنگ بلکه به توزیع یکدستی رنگ و بافت شیشه ای نیز اشاره دارد. یک قطعه کوچک از یشم سبز جیدیت امپریال در جواهرات به راحتی می تواند میلیون ها دلار در حراجی به فروش برسد زیرا بسیار نادر است.

دومین رنگ ارزشمند یشم جیدیت ، رنگ اسطوخودوس است. که نشانه ای از افتخار ، اشراف و شانس است و به عنوان رنگ بهار (به چینی Chun) در چین شناخته می شود. یشم جیدیت اسطوخودوسی با بافت خوب نسبتاً نادر است. رنگهای بعدی با ارزش قرمز و زرد هستند. یشم جیدیت سیاه ، هنگامیکه با نور عبوری از آن رنگ سبز را نشان می دهد نیز در چین محبوب بوده و قیمت بالایی دارد. بهترین جادییت بی رنگ دارای بافتی صاف ، شفاف مانند شیشه ، فاقد رنگ خاکستری یا آبی است و عاری از اینکلوژنهای طبیعی است. مطلوبیت و ارزش گوهر بر اساس تعادل بین شدت رنگ و شفافیت خواهد بود. رنگ یشم جیدیت با چشم غیر مسلح در زیر نور خورشید در اواسط روز – نه زیر نور مصنوعی – ارزیابی می شود. رنگهای سبز مایل به آبی در زیر نور زرد به رنگهای خالص تر و شدیدتری تبدیل می شوند و رنگ اسطوخودوس با اندکی نور سفید درخشان و پویاتر (vivid) می شود.

تراش (Cut)

تراش به اندازه رنگ ، بافت و شفافیت بر ارزش یشم تأثیر نمی گذارد. راف یشم به شکل مهره ، دامله ، انواع اشکل برای آویزهای فانتزی و النگوهای سنگی طراحی می شود. همچنین از آن برای ساختن شی های زیبای هنری استفاده می شود. ریسه های مهره ای و نگین های دامله بیضی شکل برای انگشتر از اولین اولویت و انتخاب برای تراش یشم هستند و معمولاً از بقیه بیشتر ارزش دارند ، حتی بیشتر از آویزهای کاروینگ شده ای که با هنر پیشه وری ساخته شده اند. این قابل درک است زیرا این سه شکل تراش نیز به بهترین مواد راف احتیاج دارند ، در حالی که یک آویز کاروینگ شده شده ، حتی اگر پیچیده و با ظرافت و هنرمندانه تراشیده شده باشد اغلب با آنچه از راف باقی مانده داخل حلقه النگو است، ساخته می شود. این سه شکل در دستبندهایی با کیفیت بالا اغلب قیمت‌های میلیون دلاری را در حراج می طلبد. هنگام ارزیابی نوع دامله باید عوامل زیر را در نظر گرفت: شکل ، تقارن ، عرض و به ویژه تناسب ارتفاع و عرض. جیدیت با کیفیت بالا معمولاً از رگه ها یا قسمت های رنگی آن در یک سنگ راف بزرگ بریده می شود. بیش از نیمی از راف سنگ های جیدیت استخراج شده هیچ ارزش تجاری ندارند و مواد قابل استفاده باقی مانده عمدتا مواد تجاری با کیفیت پایین تا متوسط تولید می کنند.

پاکی (Clarity)

عیوب معمولاً در یشم جیدیت اجتناب ناپذیر هستند زیرا یک توده ای پلی کریستالی است و تک کریستالی نیست. عیوب، در بهترین نوع شیشه ای یشم ممکن است با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نباشد ، اما در انواع یخی ، آنها آشکار هستند. آنها ممکن است لکه های سیاه یا سفید ، اشکال ابریشمی و نخ پنبه ای ، ترک های سطحی یا داخلی و غیره وجود داشته باشند. حتی ترک های ریز، ارزش را در مقایسه با سایر معایب تعیین می کنند. در صورت وجود ترک های آشکار ، مخصوصاً برای یک النگو ، دامله و مهره ، قیمت یشم جیدیت می تواند به طور چشمگیری و معمولاً حدود ده برابر کاهش یابد. اگر ترک از داخل به سطح گسترش یافته باشد ، برای جواهرات بی ارزش خواهد بود! .

وزن و اندازه (Carat)

متفاوت از سنگهای رنگی ، وزن قیراط به ندرت برای ارزش گذاری جیدیت استفاده می شود. اهمیت آن کمتر از ابعاد قطعه ساخته شده است. در مقایسه، یک یشم جیدیت با کیفیت رنگ و شفافیت بالا ، هرچه اندازه بزرگتر باشد ، قیمت بالاتری دارد. به عنوان مثال ، یک تراش دامله یشم جادئیت بزرگتر بسیار گرانتر از یک تراش دامله کوچکتر با همان درجه کیفیت است. با این حال ، ما نمی توانیم به راحتی قضاوت کنیم که یک آویز با اندازه بزرگتر ، گرانتر از یک نگین دامله گنبدی با همان کیفیت است.

جیدیت های با کیفیت اغلب به عنوان یشم های قدیمی معدن شناخته می شوند که از معادن معروف در Hpakan در برمه سرچشمه می گیرند. ساختار متراکم ، کریستال های ریز ، حتی رنگ و شفافیت بالا ، چنین نمونه هایی را بهترین در جهان می دانند. با این حال ، چنین راف های استثنایی جیدیت بسیار کمیاب و از نظر اندازه نسبتاً کوچک هستند ، مهره های یشمی از این نوع که می توان تراش و صیقل داد عمدتا 5 تا 10 میلی متر قطر دارند. گردنبندها از مهره هایی با اندازه 14 میلی متر تا 17 میلی متر تشکیل شده اند که از نظر رنگ و کیفیت فوق العاده بسیار نادر هستند و وقتی در بازار ظاهر می شود ، شگفتی های طبیعت می باشند.

منشا (Origin)

برای آزمایشگاه های گوهرشناسی بسیار دشوار است که منشاء یشم جیدایت را تعیین کنند زیرا از چندین کانی تشکیل شده و بسیار متغیر هستند. منبع اصلی جیدیت ، میانمار (برمه) است که همچنین منبع اصلی با کیفیت ترین یشم جادئیت است. در حال حاظر بیش از 95% یشم جیدیت با گرید گوهری از برمه می آید.

یشم با کیفیت بالا در گواتمالا نیز یافت شده است و در سالهای اخیر در بازارهای اصلی جیدیت چین ظاهر شده است. با این حال ، تاجران فعال در خرید و فروش یشم جیدیت از گواتمالا محتاط هستند و به ندرت آن را برای مشتریان خود ذکر می کنند. این فروشندگان می توانند تفاوت های بین یشم جادئیت گواتمالا و میانمار را بر اساس تجربه تشخیص دهند. تمایز این دو هنوز برای آزمایشگاه های گوهر بین المللی یک چالش است.

جیدیت با کیفیت گوهری در ژاپن نیز یافت می شود ، اما مقدار آن بسیار کمتر از تقاضای زیاد خود در ژاپن است. یشم جیدیت همچنین از امریکا ، قزاقستان ، روسیه ، کانادا ، ایتالیا ، ترکستان و غیره گزارش شده است ، اما در حال حاضر حداقل ، یشم جادئیت با کیفیت بالا به میزان اندکی از این مناطق در بازارهای اصلی ظاهر می شود.

رکورد دار گرانترین حراجی یشم

در سال 2014 ، کمپانی طلا و جواهر کارتیه بیش از 27 میلیون دلار در حراجی برای گردنبندی که در سال 1933 برای عروسی وارث آمریکایی باربارا هاتن و شاهزاده گرجستانی آلِکسیس مدیوانی ساخته بودند ، هزینه کرد. باربارا وولورث هاتن یک میلیاردر اهل ایالات متحده آمریکا بود.

بنابراین گردنبند Hutton-Mdivani نامگذاری شده است و از 27 مهره یشم جیدایت بسیار باکیفیت ، گیره‌ای از جنس یاقوت و الماس ساخته شده و روی پلاتین و طلا نصب شده است. گردنبند با ترکیب سبک آرت دکو و یشم گرانبها، سنگی که به دلیل داشتن انرژی مثبت مورد احترام مشرق زمین است. این گردنبند “یکی از افسانه ای ترین و مهمترین قطعات جواهرات یشم جیدایت شناخته شده در جهان است.” هنگامی که برای اولین بار در حراج در سال 1988 ظاهر شد ، نتیجه حیرت انگیز 2 میلیون دلاری را بدست آورد و پس از آن شش سال بعد با قیمت 4.2 میلیون دلاری ، اما هیچ کس برای چنین قیمت باورنکردنی چکش حراج آماده نبود که پس از 20 سال دیگر در Sotheby’s ظاهر شد.

Geng LI, Ph.D., FGA, is with the School of Gemmology, China University of Geosciences, Beijing, China Images are courtesy of the author. Geng LI International Colored Gemstone Association issue 47