این سنگها شهاب‌ سنگ نیستند! تفاوت سنگهای معمولی با شهاب سنگ

آیا تصور دارید یک شهاب سنگ پیدا کرده اید؟ یافتن اجرام آسمانی بسیار دشوار است زیرا سنگهای مشابه آنها در زمین بسیار اند. از سنگهای آهن مانند هماتیت تا مگنتیت تا سنگهای طبیعی آندزیت، لیمونیت، بازالت قهوه ای، گابرو، سنگ لوح و… تا آلیاژها و مواد ساخت دست بشر مانند سرباره کوره ذوب با جلای فلزی همه میتوانند شما را در تشخیص شهاب سنگ واقعی به اشتباه بیاندازند. ابتدا نگاهی به معروف ترین مشابهات شهاب‌سنگ و نحوه تشخیص تفاوت سنگهای معمولی با شهاب سنگ ها می اندازیم:

سرباره (Slag)

سرباره محصولی غیر فلزی از پسماندهای کوره های ذوب فلزات در صنعت میباشد. سرباره ها میتوانند سطوحی براق و یا حبابی شکل داشته باشند. سرباره ها از نظر ظاهری نزدیک ترین ماده به شهاب‌سنگ ها هستند. سطح سوخته مانند لعابی آنها میتواند بسیار شبیه شهاب سنگ باشد. دقت کنید که سطح ذوب شده شهاب سنگها بدلیل وجود آهن در آنها معمولا سیاه است البته میتواند مایل به سبز یا قهوه ای و حتی بی رنگ نیز باشد. این موارد در سرباره های کوره ذوب نیز دیده میشود. باید دقت کنید که پوسته ذوب شده شهاب سنگ معمولا دارای ترکهای ریز مانند چرم است. شهاب‌سنگ‌های آهنی و سنگی میتوانند دارای پوست ذوب شده باشند ولی تعداد بسیار اندکی از شهاب سنگهایی که تازه افتاده اند میتوانند بدون پوسته سوخته باشند. همچنین سطح بسیاری از شهابسنگها میتوانند در اثر هوا زدگی دستخوش تغییر شوند.

اکسیدهای آهن (Iron Oxides)

هوازدگی سنگهای حامل آهن در خود روی سطح زمین اکسید های آهن مانند هماتیت (Hematite) و هیدرات اکسیدهای آهن مانند لیمونیت (Limonite) یا گوتیت (Goethite) تولید کند. تا کنون بسیاری به من پیام میدهند که شهاب سنگ یافته اند ولی ساختار آنها بیشتر شبیه گوتیت و هماتیت بوده است. نکته مهم در تفاوت سنگ هماتیت و لیمونیت با شهاب سنگ ها در رنگ خاکه آنها است. رنگ خاکه هماتیت مایل به قرمز تیره و لیمونیت مایل به زرد است. مگنتیت دارای رنگ خاکه سیاه است. این در حالی است که اثر خاکه شهاب سنگ ها روی سطح سرامیک بدون لعاب معمولا قهوه ای یا بیرنگ میباشد. نکته بعدی و بسیار مهم این است که هماتیت را وقتی پولیش دهید جلایی فلزی از خود نشان میدهد. بسیاری تصور میکنند این جلای فلزی مربوط به انواع شهاب سنگ مریخی، آهنی و یا یوریلایتس است. مگنتیت نیز میتواند با هماتیت ترکیب شود و اینکه خود مگنتیت خاصیت مغناطیسی دارد و میتواند براحتی با شهاب سنگ به اشتباه گرفته شود. 

آلیاژهای آهن دار (Ferro Alloys)

آلیاژهای آهن – منگنز – کروممیوم ( Ferrochromanganese) از موارد معمول دیگر هستند که بافت آنها میتواند ما را با شهاب سنگهای واقعی به اشتباه بیاندازد. این آلیاژ ها از پسماندهای ساخته شده توسط بشر در صنایع تولید استیل هستند.

فرو سیلیسیم (Ferrosilicon)

فرو سیلیسیم آمیژانی است از آهن و سیلیسیم که در کوره قوس الکتریکی تولید میشود. آنها میتوانند بین 15 تا 90 درصد سیلیکن داشته باشند بنابراین چگالی آنها از 2.33 تا 7.87 میتواند برود. گاهی کارشناسی و آنالیز آنها دشوار است بخصوص اگر حاوی نیکل نیز باشند.

سنگهای آتشفشانی (Volcanic Rocks)

یکی از مشکلات یافتن شهابسنگ در مناطق اقیانوسی وجود سنگهای آتشفشانی فراوان با رنگی تیره است. در تصویر سمت راست بازالت داری حفرات آبدانه مانند را میبینید. بسیاری از بازالت ها را نیز میتوان در شکلی بدون حفرات و رنگی تیره نیز یافت.

آندزیت ها نیز نوعی سنگ آتشفشانی هستند که وجود فنوکریستهای پلاژیوکلاز، پیروکسن و گاه الیوین در خمیره‌ای غنی از پلاژیوکلاز میتواند ما را با پیروکسین ها و الیوین موجود در شهاب‌سنگ‌ها به اشتباه بیاندازد. آندزیت‌ها پس از بازالتها فراوان‌ترین سنگ‌های آتفشانی محسوب می‌شوند و میتوانند شبیه شهابسنگهای ماه باشند

آهن ساخت بشر (Man Made Iron)

دیده شده که افراد چیزهای زیادی از جنس آهن و یا استیل را در صحرا پیدا میکنند. ممکن است بگویید چگونه در صحرا یا کوهستان یافت میشود؟ یک مثال اینکه برخی از این تفاله ها ممکن است حین عبور کامیون حمل بار از آن مسیر افتاده باشد. تمامی این نمونه های آهنی ساخت بشر قابلیت جذب آهنربا دارند هرچند که عدم وجود نیکل و یا بافت آنها میتواند دلیلی باشد که از نوع شهاب سنگ های آهنی نیستند. لازم به ذکر است آهن طبیعی در پوسته زمین کمتر دیده میشود که برای تست این موضوع باید بدانید انعطاف پذیری آن بالا بوده و برخلاف شهاب سنگ تمایل کمتری به شکسته شدن دارد. دراین تصویر بالا سمت چپ فلز ساخته دست بشر را میبینید که شکل آن شبیه ايروديناميک شهاب سنگ واقعی است. پایین سمت چپ نیز شکل منظم کره ای را دارد. شهاب سنگهای شکل های نا منظمی دارند و تقریبا هیچ شهاب سنگی را نمیتوانید بیابید که شکل گوی بی نقص داشته باشد. بیاد دارم یک نفر نیمه گلوله توپ جنگی را در بیابان یافته بود و با توجه به وزن بسیار سنگینش تصور داشت شهاب‌سنگ است! لازم به ذکر است moki marble یا تیله های موکویی از ته نشین شدن جریان های آبی زیر زمین اکسید آهن و شن و ماسه شکل و سفت شدند. گاهی اوقات نمونه پهن و غیر دوار از این سنگها دیده میشود که ممکن است با شهاب سنگ اشتباه گرفته شود. silica nodule ها از جمله این اشکال گرد میباشند.

جوزفنیت (Josephenite)

جوزفنیت که با نام آواروئیت (Awaruite) نیز مشهور است یک کانی کمیاب آهن-نیکل (Ni3Fe) است که به طور طبیعی در شهر جوزفین ایالت اورگن آمریکا و دیگر مناطق یافت میشود. برخی مشخصات شهاب‌سنگ‌های آهنی را دارد و خاصیت شدید مغناطیسی بودن و شناسایی نیکل در آن از دیگر ویژگی های این کانی میباشد. اگرچه مقدار نیکل یافت شده در آن بسیار بیشتر از مقدار نیکل در شهاب سنگ های آهنی است. همانطور که در تصویر نمونه های آواروئیت میبینید بافت آنها شبیه به شهاب‌سنگ آهنی نیست.

تکتایت ها (Tektites)

تکتایت ها نوعی شیشه غیر معمول هستند که از برخورد شهاب‌سنگ‌های بزرگ به سطح زمین بوجود میآیند. سنگ های زمینی از شدت سهمگین برخورد ذوب و به مناطق دوردست پرت میشوند. طی این مسافت طی شده در جو زمین و سطح ذوب شده آنها، سبب میشود که شباهت زیادی به شهابسنگها داشته باشند. تکتایت ها در انواع شکلهای مختلف و رنگهای متفاوتی وجود دارند و میتوانند حفرات ریز داشته یا نداشته باشند. معمولا خطوط خراش يخزاری روی سطح و شکل اشکی شکل معمول را در این نمونه ها مشاهده میکنید.

سنگهایی با عدم وجود ذرات فلزی (Metal Grains)

بزرگترین گروه شهاب سنگ‌ها کندریت‌ها هستند که دارای ذرات ریز پراکنده فلزی آهن-نیکل در ماتریکس خود میباشند. این درحالی است که اغلب سنگهای معمولی بافتی صاف و بدون ذرات فلزی هستند. اگر شهاب سنگ قدیمی باشد و سطحش هوازده باشد باید با صفحه الماسی برشی نازک به آن زده و سپس بافت درونی آنرا با میکروسکوپ بررسی کنید.

گاهی لازم است با صفحه الماسی یک تیکه از سطح خالص آن را پولیش و صیقل دهید. بدین ترتیب بافت آن نمایان میشود. حال به تیکه پولیش خورده اسید بریزید. اغلب شهاب سنگ خورده نمیشود ولی آلیاژ فلزی خورده (سوراخ) میشود. دقت کنید که تست نیکل نیز باید روی قسمت پولیش خورده انجام گردد. اگر شهاب سنگ تازه به سطح زمین رسیده باشد و دارای پوسته سوخته و ذوب شده باشد احتملا شواهد کافی وجود دارد که نیازی به بررسی بافت درونی آن نباشد.

گدازه و توف آتشفشانی

شهاب سنگها یک تیکه و جامد هستند، سطح آنها نقاطی وجود دارد ولی درون آنها متخلخل و توخالی نیست و محکم میباشد. توف یک نوع سنگ متشکل از خاکستر آتشفشانی است که در هنگام انفجار آتش‌فشانی از زمین خارج می‌شود و از انباشته شدن آنها روی هم سنگهایی با اشکالی که در تصویر میبینید بوجود میآید.

شهاب‌سنگ چه رنگی است؟

شهاب‌سنگ‌ها در سایه رنگهای خاکستری تا قهوه ای هستند و به ندرت سطح بیرونی آنها مایل به قرمز نیز دیده میشود. چنانچه سطح گداخته شده شهاب سنگ آهنی طی مدت طولانی از بین رود، آهن موجود در سطح و درون آن میتواند در معرض هوازدگی زنگ بزند و کل سنگ رنگی متمایل به قهوه ای زنگ زده متمایل گردد. چنانچه نمونه سنگ شما مانند تصویر بالا درونش متمایل به قرمز باشد احتمالا نمیتواند شهاب‌سنگ باشد.

برخی واقعیت ها درباره شهاب‌سنگ‌ها

• شهاب سنگها برخلاف سیارکها روی سطح خود دهانه برخوردی (craters) ندارند.
• سنگهای زمینی نیز میتوانند گاهی سطحی “شبیه” به ذوب شده داشته باشند که بیشتر در اثر تاثیرات محیطی و شیمیایی می باشد. همچنین اگر پوسته آنها خیلی ضخیم باشد احتمالا شهابسنگ نیستند.
• شانس یافتن شهاب سنگ بسیار اندک است. شانس یافتن شهاب سنگ ماه یا مریخ تقریبا 1 در 1000 است.
• شهاب سنگها به جز نمونه های بزرگ فرورفتگی شبیه اثر انگشت ندارند. اگر شهابسنگ بزرگ باشد ولی این ویژگی را نداشته باشد احتمالا شهابسنگ نیست. همچنین هر فرو رفتگی شبیه اثر انگشت به معنی فرازمینی بودن آن نیست.

• اگر کسی گفت که دستگاه فلزیابش میتواند سنگ حاوی نیکل را پیدا کند ؛ دروغ میگوید. آنها نمیتوانند مقدار کافی نیکل با آهن را برای شهاب سنگ بودن بگویند.
• اگر نمونه تان سنگی و دارای سوراخ های بزرگی باشد، پس آن یک شهاب سنگ نیست. البته شهاب‌سنگهای آهنی میتوانند دارای سوراخ باشند.
• شکل شهاب سنگها زاویه دار، نوک تیز نیست. اگر نمونه نوع شهاب سنگ سنگی است و آهنی یا سنگی – آهنی نیست و دارای سطح بیرونی راف و بلوری است ، پس احتمال کمتری دارد شهابسنگ باشد. یخی را تصور کنید که در آب می اندازید. بعد از مدتی تمام زوایای آن از بین میرود. شهاب سنگ در هنگام عبور از جو نیز همین اتفاق برایش می افتد. با این حال ممکن است شهاب سنگ در اثر برخورد با زمین شکسته شده و قسمت های نوک تیز ایجاد شود.
• اگر کسی گفت که دستگاه فلزیابش میتواند سنگ حاوی نیکل را پیدا کند ؛ دروغ میگوید. آنها نمیتوانند مقدار کافی نیکل با آهن را برای شهاب سنگ بودن بگویند.
• اگر نوع سنگی است(نه آهنی) و دارای قسمت هایی قلنبگی مانند و برآمدگی است پس احتمالا یک شهاب سنگ نیست.
• شهاب‌سنگ‌ها مانند قلوه سنگ های رودخانه نیستند. بسیاری از سنگهای رسوبی دارای تخلخل بالایی هستند، این درحالی است که شهاب سنگها توخالی و متخلخل نیستند.
• اگر شکل سنگ چهارگوش، مستطیل و یا دارای دو قسمت موازی بود پس احتملا یک شهابسنگ نیست.
• اگر خیلی دو طرفش تخت (مسطح و نازک) است پس یک شهابسنگ نیست.
• اگر سنگ شما شیشه ای و دارای حفراتی بود شهاب‌سنگ نیست. حتی اگر جذب آهنربا شود میتواند صرفا سرباره باشد.
• اگر حالت چرخشی، برگ وارگی، ویژگی های تابشی، دایره های هم مرکز یا لوله مانند بود پس یک شهاب‌سنگ نیست.
• اگر نمونه لایه ای، ورقه ای یا هر نوع صفحات موازی و خطی داشت قطعا شهاب‌سنگ نیست. لایه های سنگ در کره زمین به علت جاذبه بوجود می آیند. بیشتر شهاب سنگ ها از چیزهایی (سیارک) خیلی کوچک بوده و می آیند که جاذبه در آنها قابل ملاحظه نیست. اگر جاذبه ای نیست پس لایه ای هم نیست. البته استثناهایی در شهابسنگهای خیلی قدیمی وجود دارد که مربوط به هوازدگی در مدت خیلی طولانی است.
• هرگونه رگه بخصوص چسبیده به سطوح مساوی و مسطح نشان میدهد نمونه شما شهابسنگ نیست. در این تصاویر میبینید که رگه ها در حقیقت ترکهایی بوده اند که با کوارتز پر شده اند. البته رگه های ذوب شده در تعدادی شهاب‌سنگ یافت شده ولی هرگز به صورت خطی نیستند. برخی از آنها رگه فلزی دارند.
• اگر ترک بست و یا ترک پر شده بود احتمالا شهاب سنگ نیست. اگر شهابسنگی ترک ببندد هنگام عبور از جو، آن قسمت ترک بسته شده شکسته و جدا میشود. برخی شهابسنگهای کندریتی معمولی اگر که در روی زمین با گذر زمان به دلیل حضور آهن زنگ بزنند ترکشان میتواند با رنگ زنگ زدگی نمایان میشود.
• اگر نمونه تان شامل کانی های معدنی کشیده یا تکه ای باشد یا دارای سنگ آواری و هر کانی دانه ای که دارای شکل زاویه دار یا خطوط موازی باشد احتمالا سنگتان شهاب سنگ نیست.
• اگر گرد و کروی بود ، بسیار بعید است که شهاب‌سنگباشد هرچند که همیشه استثنا وجود دارد و تا کنون فقط چند نمونه خیلی گرد یافت شده است.
• اگر واقعا دارای سختی بالایی بود احتمالا شهاب سنگ نیست. عدم وجود کوارتز در شهاب سنگ (که از معمول ترین سنگهای روی زمین هستند) معمولا سخت نیستند (زیر سختی 7)
• اگر میتوانید آن را بشکنید یا خم کنید، شهاب سنگ نیست. شهابسنگ‌های آهنی بسیار سخت میشکنند مگر اینکه زنگ زده باشند.
• اگر چیزهای گرد روی سنگ بود لزوما کندرول نیستند. سنگهای زمینی نیز میتوانند چیزهای گرد روی خود داشته باشند.
• میکا درون شهاب سنگ یافت نمیشود.
• کمتر از 0.3% شهاب سنگها داری مگنتیت و هماتیت هستند.
• اگر سنگتان دارای بِرش (breccia)؛ سنگی مانند کنگلومرا که دارای قطعاتی از سنگهای دیگر است ولی دارای زاویه، مانند شهاب‌سنگ‌های ماه باشد، لزوما سنگ آسمانی یا سنگ ماه نیست.
• اگر دارای سوراخ های زیادی باشد، احتمالا شهاب‌سنگ نیست. تعداد خیلی اندکی از شهابسنگ های سنگی دارای سوراخ یا حفره هستند. اگر هم داشته باشند بسیار پراکنده و کوچک هستند. تشکیل حفره ها نیازمند گاز است، که یعنی باید ذوب شوند. بیشتر شهابسنگ ها ذوب نمیشوند.  با این حال شهابسنگهای آهنی میتوانند دارای سوراخ باشند.

• چنانچه توده‌هاى مواد معدنى‌ مانند كوارتز و كلسيت‌ یا اصطلاحا بادامك‌ (e‏l‏u‏d‏g‏y‏m‏a‏) در نمونه تان دیدید احتمالا سنگ‌ آذرين‌ بوده و شهابسنگ نیست. البته به طور نادر حفرات کوچک برخی شهابسنگهای داغ در صحرا میتوانند با مواد معدنی پر شوند.
• اگر دانه های شنی معدنی از ماتریس سنگ متمایز شده یا از حفره خارج شده اند ، احتمالاً این یک شهاب سنگ نیست. در بسیاری از سنگهای زمینی رسوبی، سنگ آواری ها سخت تر از ماتریکس اصلی سنگ هستند. این موارد در شهابسنگ های اصلی دیده نمیشود.
• اگر نمونه سنگ تان شبیه فلز بود یا جلای فلزی داشت ولی کوچکترین جذب آهنربا نداشت احتمالا شهاب سنگ نیست. تعدادی از نمونه های کمیاب شهاب سنگ آکندوریتی جذب آهنربا ندارند ولی بیشتر سنگهای زمینی نیز جذب آهنربا ندارند.
• اگر دراز و نازک باشد شهاب سنگ نیست. اگر شهابسنگ با ابعاد دراز و باریک از جو عبور کند به دلیل عدم آیرودینامیک پایدار شکسته و تکه تکه میشود.
• تقریبا در شهاب سنگها (به جز تعدادی نادر) کوارتز یافت نمیشود. کمتر از 1% شهاب‌سنگ‌های کندریتی انستاتیت شناخته شده که در آنها ممکن است سیلیکا یافت شود. دقت کنید که کوارتز میتواند روی شیشه براحتی خش بندازد بنابراین این تست میتواند به شما در تشخیص شهاب سنگ کمک نماید.
• تقریبا اغلب شهاب سنگ ها جذب آهنربای معمولی و ارزان قیمت میشوند. این به دلیل آهن و نیکل در سطح آنها است. سنگهای زمینی میتوانند به دلیل مگنتیت خاصیت مغناطیسی داشته باشند. نیازی نیست از آهنرباهای خاص و قوی مانند نئودیمیم استفاده کنید. آهنرباهای گرد چسبیده به فریزر نیز کافی هستند.
• اگر نمونه تان جذب آهنربا نداشت و یا جذب داشت ولی در قسمت شکسته شده یا پولیش داده شده اش بافت (خورده یا ذرات) فلزی درخشان نداشت احتمالا شهاب سنگ نیست. هرچند سرباره نیز دقیقا میتواند همان بافت فلزی را داشته باشد.
• شهاب‌سنگ‌ها به دلیل وجود نیکل و آهن سنگین تر هستند. هرچند نمونه های کمیاب آنها (آکندریت) میتوانند چگالی کمتری داشته باشند. مشکل اینجاست که برخی از سنگهای زمینی نیز میتوانند چگالی زیادی داشته باشند.
• اگر دارای شکلی واقعا عجیب و غریب و خنده دار بود احتمالا شهاب سنگ نیست! (اینها را از کجا پیدا میکنن؟)

  

• اینکه صرفا سنگی متمایز با سنگهای دیگر آن منطقه یافته اید دلیل به شهاب‌سنگ بودنش نیست. سیل و طغیان رودخانه و یا یخ‌رود میتواند سنگهایی متمایز از جاهای دیگر را با خود به جای دیگر ببرند.
• اگر در راه آهن و خطوط ریلی سنگ متمایزی یافتید میتواند صرفا از بار قطار افتاده باشد. همچنین لازم به ذکر است سنگهای کنار ساحل نیز مکان مناسبی برای یافتن شهاب سنگ (بخصوص کندریتی معمولی) نیستند زیرا آب سبب شسته شدن و از بین رفتن پوسته سوخته آنها میشود و شبیه دیگر سنگها میشوند. هرچند شهاب سنگ های آهنی میتوانند آثار زنگ زدگی داشته باشند.
• اگر تعداد زیادی از قطعه سنگ شکسته شده مشکوک به شهاب‌سنگدر یک مکان دیدید احتمالا شهابسنگ نیست! . شهابسنگها از ارتفاع بالا با سرعت به زمین برخورد میکنند و قطعات شکسته تا مایلها میتواند دور پرت شود.احتمال اینکه قطعات شکسته شده در یک مکان بیابید بسیار کم است (مگر اینکه در گل نرم ، شن و.. فرود آید). شهاب سنگهای یافت شده اغلب کوچک (کمتر از ده کیلو) هستند و یا بدلیل شدت برخورد به چندین تکه تقسیم میشوند.
• هیچکس از روی عکس نمیتواند نظر دقیق درباره شهاب‌سنگب دهد. مگر اینکه نشانه هایی بدیهی از زمینی بودن داشته باشد. شهاب‌سنگ‌های ماه و مریخ از روی عکس قابل تشخیص نیستند هرچند که شانس یافتن آنها بسیار نادر است.

من به چشم خودم دیدم از آسمان افتاد!

آیا مطمئن هستید؟ تا کنون موارد زیادی از این قبیل به من گفته اند ولی جالب اینکه بعد از آزمایش شهاب سنگ نبود. بعدا مشخص میشود که یکی دیگر تعریف کرده است که دیده و افتاده! . سرعت شهاب واره ها هنگام وارد شدن به جو زمین بین 14 تا 15 کیلومتر بر ثانیه است. هرچه بیشتر وارد جو شوند سرعتشان کمتر میشود. رد گیری دقیق آنها با چشم بسیار سخت و گاهی غیر ممکن است. وقتی شهاب سنگ ها برخورد کنند محل فرود آنها مقداری چال میشود. پوسته آنها معمولا در حال سوختن است و در لحظه برخورد بدلیل شوک ضربه ، احتمالا منفجر میشود. احتمالا اگر در آن لحظه آنها را ببینید باید صدای فش فش و تپ تپ سوختن پوسته آن بگوش رسد. هرچند که چنانچه اطراف سنگ در حال آتش گرفتن بود احتمالا آتش بطور طبیعی بوجود آمده و سنگ را داغ کرده است و شهاب‌سنگ نمیباشد. دقت کنید گاهی شیئ فرود آمده میتواند صرفا از قطعه ای از یک راکت آزمایشی باشد! منابع: Some Meteorite Realities