مولداویت چیست؟ تشخیص مولداویت طبیعی و چگونگی تشکیل آن

مولداویت (Moldavite) شیشه طبیعی و یک شبه کانی به رنگ سبز زیتونی است که در اثر حرارت ضربه ناشی از شهاب‌سنگ به زمین تشکیل شده است. مولداویت در منطقه ای که امروزه شامل بخش هایی از کشورهای جمهوری چک، اتریش و آلمان است یافت می شود. این شبه کانی با نام هایی چون Bouteille به معنی بطری شیشه ای یا vltavin نیز شناخته شده است. اسامی ای چون شهاب سنگ شیشه ای، کریزولیت شیشه ای، کریزولیت بوهمی نامعتبر و اشتباه هستند زیرا مولداویت نوعی شهاب سنگ نیست و یا ارتباطی با کریزولیت که نوع  زرد مایل به سبز اولیوین سبز است نیست. تراش های فست و کابوشن مولداویت از سال 1800 میلادی وارد بازار جواهرات شدند و به علت پیشینه تشکیل فرازمینی بودن مولداویت، کلکسیونرها به دنبال قطعات زیبا و بزرگ از این شبه کانی هستند. بدلیل شکنندگی و سختی پایین آن بهتر است از مولداویت در گردنبند و یا گوشواره استفاده شود تا احتمال برخورد آنها با اجسام کمتر گردد.

جدول مشخصات مولداویت

مولداویت معمولا با رنگهای سبز مایل به زرد، سبز و قهوه ای مایل به سبز دیده میشود. از نظر فیزیکی دارای همان سختی شیشه یعنی 5.5 – 5 است. از لحاظ شیمیایی محتوای سیلیکاتی SiO2 مولداویت ها بیش از ۸۰ درصد وزنی می باشد، همچنین آنها نسبتا از K2O غنی شده هستند و از طرف دیگر در مجموع از Al2O3 ، Tio2 ، FeO و Na2O تهی شدگی نشان می دهند که این خود یکی از دلایل اصلی شفافیت بالای آنها بحساب می آید.

جدول خصوصیات سنگ مولداویت
ترکیب شیمیایی	(SiO2(+Al2O3
سیستم کریستالی	Amorphous
رنگ	Yellowish green, to green, to greenish brown
رنگ خاکه	White
شفافیت	Transparent, translucent, opaque
رخ	None
شکستگی	perl
جلا	Vitreous
ضریب شکست نور	1.48 to 1.54
شکست دوگانه	None
سختی موس	5 to 7
وزن مخصوص	2.32 to 2.40
فلورسانس	weak

مولداویت چگونه تشکیل شده است؟

تصور می‌شود مولداویت ها در اثر برخورد یک شهابسنگ از نوع سنگی یا یک کندریت کربن دار در حدود 14.7 میلیون سال پیش در اروپای مرکزی تشکیل شده باشند. به اعتقاد محققان این شهابسنگ در عبور از جو به دو قسمت شکسته شده و با سرعت 20km/s و با زاویه ۳۰ تا ۴۵ درجه به زمین برخورد کرده که این برخورد سبب شد تا دو کراتر یا دهانه برخوردی Ries (به پهنای ۲۵ کیلومتر و عمق ۶۰۰ متر) و Steinheim در جنوب شرقی آلمان بوجود آیند. طی برخورد شهابسنگ بخشی از سنگ ها یا رسوبات سطح زمین ذوب شده و به هوا پرتاب می شوند، زمانی که این مواد مذاب سرد شده و صدها کیلومتر دورتر از محل برخورد سقوط می کنند و که به آنها تکتایت گفته میشود. تکتایت های اروپای مرکزی از نوع مولداویت هستند. امروزه در نهشت های رسوبی اواسط تا اواخر دوره میوسن میتوان میلیون ها قطعه مولداویت با اندازه های بسیار ریز تا چند سانتیمتر اغلب در جمهوری چک بخصوص در سرزمین تاریخی بوهم (Bohemia) یافت. این مولداویت ها به علت تماس با آب های اسیدی شکل ها و نقش های نامعمولی روی خود دارند.

آشنایی با انواع تکتایت ها

تکتایت ها از اسرار آمیز ترین و بحث برانگیز ترین سنگها به شمار می روند. منشاء این سنگ ها مدت زیادی موضوع اصلی این بحث ها بوده است، با این وجود امروزه تشکیل آنها در اثر برخورد اجسام فرازمینی بطور گسترده ای مورد قبول قرار گرفته است. این شیشه های طبیعی در چهار محدوده جغرافیایی اصلی یافت می شوند که شامل اروپای مرکزی ، امریکای شمالی ،آسیا – اقیانوسیه، ساحل عاج است. تکتایت ها بر اساس منطقه یافت شدن به اسامی متعددی نامیده می شوند ، مولداویت، استرالیت، شیشه های صحرای لیبی LDG) ، Indochinite) و Ivorite، و Irgizite از مطرح ترین تکتایت ها می باشند. اکثر تکتایت ها قطری به اندازه چند سانتی متر دارند و به رنگ های سیاه ، قهوه ای، سبز و یا خاکستری دیده می شوند. از نظر شیمیایی این سنگ ها مشابه ابسیدین بوده و میزان سیلیس آنها معمولا بین ۷۰ تا ۷۵ درصد وزنی می باشد اما این سنگها حاوی مقادیر بالایی از برخی عناصر مثل Nia،Co Mg و Cr می باشند که منشاء این غنی شدگی فرازمینی تشخیص داده شده است. تفاوت دیگر آنها با ابسیدین در میزان رطوبت آنهاست، میزان آب تکایت ها صد برابر کمتر از شیشه های آتشفشانی بوده و بین ۰٫۰۰۲ تا ۰٫۰۳۰ درصد وزنی بر آورد شده است و بنابراین تکتایت ها خشک ترین سنگ های زمین محسوب می شوند.

مولداویت های بدل و جعلی!

برخلاف اینکه صرفا جنس شیشه دارد ولی قیمت آن نسبتا بالا می باشد. امروزه اغلب اوقات اوبسیدین و یا شیشه معمولی را به جای مولداویت اصل با قیمت هایی وسوسه انگیز میفروشند. در اواسط قرن 19 میلادی نگین هایی با تراش فست مولداویت طبیعی محبوب شد. تقاضای زیاد برای مولداویت سبب شد کارخانه های شیشه سازی در چین از قرن بیستم شروع به ساخت شیشه ای سبز رنگ نگین هایی با تراش فست به عنوان مولداویت کنند.

حتی برخی افراد شیشه های سبز بطری را تراش میدهند. این موضوع به حدی گسترده است که این شیشه های جعلی حتی در برخی موزه ها و کلکسیونر ها هم باز کردند. یک نتیجه عجیب از 5 سِت جواهری مولداویت متعلق به قرن 19 که توسط اولین همسر واتسلاف هاول ؛ اولین رئیس‌جمهور جمهوری چک ، به موزه پراگ اهدا شد فقط یک ست آن طبیعی بود و بقیه شیشه مصنوعی بودند! این نشان میدهد تولید شیشه های شبیه به مولداویت سابقه طولانی دارند. امروزه حتی در ایران دیده شده راف سبز اوبسیدین یا سرباره کوره نیز با نام مولداویت بفروش میرود. البته در کشورهای دیگر نیز همینطور است. در بسیاری از وبسایت یا پیج های خارجی میبینید که راف یک مولداویت یک گرمی را تقریبا 20 دلار می فروشند. این درحالی است که یک مولداویت اصل قیمتی خیلی بیشتر از این مقدار دارد.

جدیدا در چین شیشه هایی دقیقا شبیه مولداویت های طبیعی که از نظر ظاهری دارای ساختار نقش مانند Etched هستند در اندازه های چند گرمی تولید میکند. آنها در تولید این نوع شیشه ها از هیدروفلوریک اسید برای شبیه شدن به نمونه طبیعی مولداویت بهره میبرند. اغلب مولداویت های اصلی و طبیعی با تراش فست دارای اندازه و قیراط پایینی هستند. در خرید مولداویت بسیار دقت کنید زیرا بسیاری از فروشنده ها حتی خودشان هم نمیدانند که مولداویت آنها اصل هست یا خیر. برخی نیز از این مورد استفاده میکنند و به موضوع بدل بودن آن اشاره نمیکنند.

تشخیص مولداویت طبیعی از مشابه آنها

بر خلاف کانی های دیگر در طبیعت که در طی زمانی بسیار طولانی رشد میکنند، مولداویت بر اثر واقعه سهمگین برخورد شهابسنگی بزرگ با فشردگی سرعت بالا و آزاد شدن انرژی و گرمایی عظیم تشکیل شده است. سنگها از شدت گرما بخار شدند، سپس سرد، سریع به صورت شیشه بی شکل جامد شده، فرصت کریستالیزه شدن را نداشته و بهمین دلیل گاز درون مولداویت به دام افتاده است. در علم گوهر شناسی این میانباره ها به کمک ما می آید!

بیشتر مولداویت های اصلی درون خود حباب گاز و ساختاری شریان مانند دارند که زیر لوپ 10x و گاهی حتی با چشم غیر مسلح آشکار میشوند. حباب ها در مولداویت طبیعی معمولا به علت استرس ناشی از سرد شدن ناگهانی شیشه حین تشکیل، گرد نیستند و اندکی کشیده میباشند. حتی ساختار بیرونی خود نیز شبیه بافت برگ گیاه است. اغلب مولداویت های اصلی دارای ضریب شکست نور پایین، حدود 1.47 تا 1.51 میباشند که این عدد خیلی کمتر از مقدار ضریب شکست شیشه های ساخته دست بشر است.

مهمترین مشخصه مولداویت های طبیعی زیر میکروسکوپ شامل نقوش زیاد، اینکلوژن های سیم مانند میانباره lechatelierite – تشکیل شده از سیلیکات تحت دمای بالا – است. این میانباره کانی نیست و درواقع یک فرم کانی وار ناشی از وقایع آنی مثل تصادم شهابسنگ، انفجار اتمی و یا ضربه ناشی از آذرخش میباشد. در هرصورت برای تشخیص شیشه های شبیه مولداویت با تراش فست، بهترین راه مشاهده آن زیر لوپ است که عدم وجود میانباره های سیمی شکل به همراه استفاده از جدول ضریب شکست نوری آن میتواند اثبات شیشه بودن آن را داشته باشد. اگر نمونه شما راف و سنگ تراش نخورده باشد، باید آن را زیر میکروسکوپ در حالت غوطه وری در آب و یا مایعی با ضریب شکست RI نزدیک به مولداویت اینکلوژن های lechatelierite را ببینید. شبه مولداویت ها دارای وزن مخصوص بیشتر، ضریب جذب و فلورسانسی متفاوت دارند که در جدول ذکر شده تفاوتشان مشخص بود. هرچند جدیدا برخی از شیشه های تولید شده نیز فلورسانس ندارند.

شیشه های صحرای لیبی (LDG)

بدون شک یکی از زیباترین نمونه ها از میان تمام ایمپکتایت ها شیشه های صحرای لیبی یا به اختصار(LDG) است. این شیشه های شفاف و عسلی رنگ (و گاهی متمایل به سبز روشن) در منطقه ای به وسعت ۶۵۰۰ کیلومتر مربع در نزدیکی مرز مصر و لیبی یافت می شوند. این تکتایت ها نخستین بار در سال ۱۸۵۰ گزارش شد و سپس در سال ۱۹۳۴ توسط کلايتون ۱۸ بصورت علمی توصیف و طبقه بندی شدند. اما سابقه استفاده بشر از آنها به انسانهای اولیه در زمان پلیسترسن برمی گردد. همینطور در گردن آویزهای توت‌عنخ‌آمون جواهری ظریف از جنس این شیشه یافت شده است. طی برخورد یک سیارک کوچک این شیشه ها در حدود ۲۹ میلیون سال پیش تشکیل شده اند. یکی از مسائلی که همواره موجب تردید در پذیرش منشاء فرازمینی این شیشه ها می شد عدم وجود یک کراتر برخوردی بود که اخیرا با یافت شدن کراتر کبریا بر روی مرز مصر و لیبی در حدود ۱۵۰ کیلومتری جنوب غرب منطقه این موضوع تا حد زیادی اثبات شده است.

علاوه بر این شواهدی چون فقدان یون های OH که شاخص سیلیس های بی شکل تشکیل شده در دمای پایین هستند)، وجود لشاتکریت و غنی شدگی این شیشه ها با عناصر شاخص شهابسنگ ها از نظریه منشاء فرازمینی برای این شیشه ها حمایت می کنند. بارزترین ویژگی ترکیب شیمیایی این شیشه ها میزان بالای سیلیس آنهاست که بطور معمول حدود ۹۸% وزنی می باشد. از لحاظ کانی شناسی نیز LDG از زمینه ای شیشه ای به همراه انکلوزيونهایی از الشاتلریت، کریستوباليت، زیرکن، روتیل، استارولیت، تورمالین، کردیریت و کیانیت تشکیل شده است. آیا مولداویت خواص درمانی دارد؟ تا به حال هیچ تحقیق علمی درباره خواص مولداویت موضوع نشده است. با این حال خیلی از افراد نسخه درمانی و انرژی درمانی با آن میدهند! منابع: moldavites : natural or fake (gia)