گوهر شناسی و سنگ شناسی
جدول سختی سنگ های قیمتی بر مقیاس موس و چگونگی تعیین درجه سختی کانی ها
سختی سنگ ها یکی از مهمترین ویژگی های آنهاست که متداول ترین روش تعیین آنها سختی موس بوده که بر اساس سختی کانی ها بر روی یکدیگر و بصورت کیفی و بدون یکا سنجیده می شود. در این مقاله جدول سختی سنگها را بر اساس مقیاس موس برای شما تهیه کرده ایم.
فهرست مطالب
سختی سنگ چیست و مقیاس موس بر چه اساسی است؟
یکی از روشهایی که می توانیم کانی را شناسایی کنیم سختی آن است. تعیین سختی سنگ توسط یک معدن شناس اتریشی بنام فردریش موس (Fredrich Mohs 1773 – 1839) پایه گذاری شد که امروزه بسیار متداول است. بنابر نظریه موس، کانی ها می توانند دارای 10 درجه سختی باشند.
درواقع این روش بیان می کند که کدام سنگ، سنگ دیگر را خراش می دهد و چه مقاومتی در برابر جسم نوک تیز دارد. وی ده سنگ طبیعی را انتخاب کرد و پس از بررسی جدول خود را تشکیل داد. همانطور که مشاهده می کنید در طبقه بندی سختی موس تالک نرم ترین کانی با سختی 1 و الماس سخت ترین کانی با سختی 10 است.
در این ویدئو معنی و مفهوم تعیین سختی کانی ها را در جدول سختی سنگها بر مقیاس موس می آموزیم:
(ویدئو در یوتیوب با زیرنویس فارسی است لطفا با وی پی ان وارد شوید)
روزیوال نیز دانشمند دیگری بود که سختی سنگها را در آب اندازه گیری نمود که به روش مطلق معروف است. در تصویر بالا نسبت مقایسه سنگها بر اساس سختی مطلق نیز بیان شده که در آن توپاز دو برابر کوارتز سخت تر و یا 200 برابر تالک می باشد.
جدول سختی سنگها و کانی ها بر اساس مقیاس موس
| نام سنگ | درجه سختی سنگ | |
|---|---|---|
 |
الماس (Diamond) | 10 |
 |
یاقوت سرخ (Ruby) | 9 |
 |
یاقوت کبود (Sapphire) | 9 |
 |
الکساندریت (Alexandrite) | 8.5 |
 |
کریزوبریل (Chrysoberyl) | 8.5 |
 |
کریزوبریل وانادیوم (Vanadium Chrysoberyl) | 8.5 |
 |
تافئیت (Taaffeite) | 8.5 – 8 |
 |
اسپینل (Spinel) | 8 |
 |
توپاز (Topaz) | 8 |
 |
پزوتایت (Pezzottaite) | 8 |
 |
زمرد (Emerald) | 8 – 7.5 |
 |
انستاتیت (Enstatite) | 8 – 7.5 |
 |
آکوامارین (Aquamarine) | 8 – 7.5 |
 |
مورگانیت (Morganite) | 8 – 7.5 |
 |
گوشنیت (Goshnite) | 8 – 7.5 |
 |
بریل طلایی (Golden Beryl) | 8 – 7.5 |
 |
پینیت (Painite) | 8 – 7.5 |
 |
فناکیت (Phenakite) | 8 – 7.5 |
 |
بریل قرمز یا بیکسبیت (Bixbite) | 8 – 7.5 |
 |
دومورتیریت (Dumortierite) | 8.5 – 7 |
 |
آندالوزیت (Andalusite) | 7.5 |
 |
اوکلاز (Euclase) | 7.5 |
 |
گرندیدیریت (Grandidierite) | 7.5 |
 |
همبرگیت (Hambergite) | 7.5 |
 |
گارنت (Garnet) | 7.5 – 7 |
 |
دنبوریت (Danburite) | 7.5 – 7 |
 |
آیولیت (Iolite) | 7.5 – 7 |
 |
تورمالین (Tourmaline) | 7.5 – 7 |
 |
آمیتیست (Amethyst) | 7 |
 |
آونتورین (Aventurine) | 7 |
 |
آمیترین (Ametrine) | 7 |
 |
سیترین (Citrine) | 7 |
 |
کالسدون سیلیکای جواهری (Gem Silica) | 7 |
 |
کورنروپین (Kornerupine) | 7 |
 |
سنگ کریستال کوارتز (Crystal Quartz) | 7 |
 |
رز کوارتز (Rose Quartz) | 7 |
 |
کوارتز دودی (Smoky Quartz) | 7 |
 |
ژرمژوئیت (Jeremejevite) | 7.5 – 6.5 |
 |
سیلیمانیت (Sillimanite) | 7.5 – 6.5 |
 |
زیرکن (Zircon) | 7.5 – 6.5 |
 |
عقیق (Agate) | 7 – 6.5 |
 |
آکسینیت (Axinite) | 7 – 6.5 |
 |
سنگ خون (Bloodstone) | 7 – 6.5 |
 |
کارنلین (Carnelian) | 7 – 6.5 |
 |
چشم ببر (Tiger’s eye) | 7 – 6.5 |
 |
کلسدونی (Chalcedony) | 7 – 6.5 |
 |
کلسدونی سبز (Chrome Chalcedony) | 7 – 6.5 |
 |
کریزوپراز (Chrysoprase) | 7 – 6.5 |
 |
گارنت دمانتوئید (Demantoid Garnet) | 7 – 6.5 |
 |
دیاسپور (Diaspore) | 7 – 6.5 |
 |
هیدنیت (Hiddenite) | 7 – 6.5 |
 |
یشم جادئیت (Jadeite) | 7 – 6.5 |
 |
جاسپر (Jasper) | 7 – 6.5 |
 |
کونزیت (Kunzite) | 7 – 6.5 |
 |
اونیکس (Onyx) | 7 – 6.5 |
 |
پریدوت یا زبرجد (Peridot) | 7 – 6.5 |
 |
سرندیبیت (Serendibite) | 7 – 6.5 |
 |
سینهالیت (Sinhalite) | 7 – 6.5 |
 |
اسپودمن (Spodumene) | 7 – 6.5 |
 |
تانزانیت (Tanzanite) | 7 – 6.5 |
 |
لابرادوریت (Labradorite) | 7 – 6.5 |
 |
ایدوکراز (Idocrase-Vesuvianite) | 6.5 |
 |
کاسیتریت (Cassiterite) | 7 – 6 |
 |
اپیدوت (Epidote) | 7 – 6 |
 |
یشم البایت (Maw sit sit) | 7 – 6 |
 |
اوناکیت (Unakite) | 7 – 6 |
 |
آمازونیت (Amazonite) | 6.5 – 6 |
 |
آندزین (Andesine) | 6.5 – 6 |
 |
اولیگوکلاز (Oligoclase) | 6.5 – 6 |
 |
بنیتوئیت (Benitoite) | 6.5 – 6 |
 |
مون استون (Moonstone) | 6.5 – 6 |
 |
نفریت (Nephrite) | 6.5 – 6 |
 |
ارتوکلاز (Orthoclase) | 6.5 – 6 |
 |
پتالیت (Petalite) | 6.5 – 6 |
 |
پرهنیت (Prehnite) | 6.5 – 6 |
 |
شیلیت (Scheelite) | 6.5 – 6 |
 |
سوژیلیت (Sugilite) | 6.5 – 6 |
 |
سنگ خورشید (Sunstone) | 6.5 – 6 |
 |
زئوسیت (Zoisite) | 6.5 – 6 |
 |
آمبلیگوینت (Amblygonite) | 6 |
 |
کلینوهومیت (Clinohumite) | 6 |
 |
هماتیت (Hematite) | 6.5 – 5.5 |
 |
اوپال (Opal) | 6.5 – 5.5 |
 |
رودونیت (Rhodonite) | 6.5 – 5.5 |
 |
اکتینولیت (Actinolite) | 6 – 5.5 |
 |
هکمنیت (Hackmanite) | 6 – 5.5 |
 |
هوینیت (Hauynite) | 6 – 5.5 |
 |
اسکاپولیت (Scapolite) | 6 – 5.5 |
 |
سودالیت (Sodalite) | 6 – 5.5 |
 |
مولداویت (Moldavite) | 5.5 |
 |
دیوپسید (Diopside) | 6 – 5 |
 |
پودرتیت (Poudretteite) | 6 – 5 |
 |
فیروزه (Turquoise) | 6 – 5 |
 |
سنگ برزیل (Brazilianite) | 5.5 |
 |
داتولیت (Datolite) | 5.5 – 5 |
 |
لاجورد (Lapis lazuli) | 5.5 – 5 |
 |
یودالیت (Eudialyte) | 5.5 – 5 |
 |
ابسیدین (Obsidian) | 5.5 – 5 |
 |
اسفن یا تیتانیت (Sphene (Titanite | 5.5 – 5 |
 |
آپاتیت (Apatite) | 5 |
 |
دیوپتاز (Dioptase) | 5 |
 |
همی مورفیت (Hemimorphite) | 5 |
 |
اسمیت زونیت (Smithsonite) | 5 |
 |
چاروئیت (Charoite) | 5 – 4.5 |
 |
گاسپیت (Gaspeite) | 5 – 4.5 |
 |
لاریمار (Larimar) | 5 – 4.5 |
 |
کیانیت (Kianite) | 7 – 4 |
 |
بستناسیت (Bastnasite) | 4.5 |
 |
واریسیت (Variscite) | 4.5 – 3.5 |
 |
کارلتونیت (Carletonite) | 4.5 – 4 |
 |
آمولیت (Ammolite) | 4 |
 |
فلوریت (Flourite) | 4 |
 |
رودوکروزیت (Rhodochrosite) | 4 |
 |
ویلیامزیت (Williamsite) | 4 |
 |
آراگونیت (Aragonite) | 4 – 3.5 |
 |
آزوریت (Azurite) | 4 – 3.5 |
 |
کوپریت (Cuprite) | 4 – 3.5 |
 |
مالاکیت (Malachite) | 4 – 3.5 |
 |
اسفالریت (Sphalerite) | 4 – 3.5 |
 |
سنگ مرجان (Coral) | 4 – 3 |
 |
باریت (Barite) | 3.5 – 3 |
 |
سلستین (Celestine) | 3.5 – 3 |
 |
سروزیت (Cerussite) | 3.5 – 3 |
 |
هولیت (Howlite) | 3.5 – 3 |
 |
کلسیت (Calcite) | 3 |
 |
مروارید (Pearl) | 4.5 – 2.5 |
 |
شبق (Jet) | 4 – 2.5 |
 |
لپیدولیت (Lepidolite) | 3 – 2.5 |
 |
کریزوکولا (Chrysocolla) | 4 – 2 |
 |
کهربا (Amber) | 2.5 – 2 |
 |
سینابار (Cinnabar) | 2.5 – 2 |
 |
الکزیت (Ulexite) | 2.5 – 2 |
چه ابزاری برای تعیین سختی سنگ وجود دارد؟
برای سهولت کار وسیله ای بنام قلم سختی سنج وجود دارد که بوسیله هر کدام از این قلم ها یک درجه از سختی اندازه گیری میشود. برخی از کانی ها دارای سختی دوگانه ای هستند. مثلا سنگ کیانیت در یک محور دارای سختی 4 – 5 است اما در محورهای دیگری داری سختی 6 تا 7 است. دلیل این امر قرار گرفتن مولکول های این بلور است.
امروزه از ابزاری مانند سختی سنج حرارتی Diamond selector II در برخی زا جواهر فروش ها جهت تعیین سختی الماس استفاده می شود. این دستگاه که نوع ژاپنی آن باکیفیت است و قیمتی زیر 500 هزار تومان دارد فقط مخصوص الماس است و برای سنگهای دیگر استاندارد نیست . در حین کار باید به کالیبره بودن دستگاه و نحوه استفاده مثل زاویه برخورد نوک به روی فست الماس نیز بسیار توجه کرد. دستگاه های دیگری مانند presidium gem tester وجود دارد که بر اساس هدایت الکتریکی / حرارتی (برای کلیه سنگها که دقیق هم نیست) هستند و نوع قلمی آنها نیز وجود دارد که برای تفاوت زیرکن / مویزنایت از الماس هست.
متاسفانه برخی سودجویان برای تشخیص سنگهایی مانند توپاز، تورمالین یا یاقوت از آن استفاده و یا آن را مرجع قرار می دهند. باید توجه کنید که این دستگاه فقط برای الماس و بر اساس انتقال حرارت/الکتریکی الماس به ویژه تراش خورده ساخته شده است! همچنین شاید الماس یا یاقوتی سنتتیک و آزمایشگاهی باشد که در این صورت ارزش آن بسیار پایین تر است و سختی دلیلی بر اصل بودن سنگ نیست! باید دقت کنید گاهی ممکن است تفاوت الماس تراش خورده با مویزنایت تراش خورده را نیز اشتباه بگوید و نباید به آن اکتفا کنید. به طور کلی من چنین ابزاری را پیشنهاد نمیکنم.
در ویدئو زیر سختی سنگ فیروزه را با ابزار قلم سختی سنج تعیین می کنیم:
کدام سنگها از نظر درجه سختی با ارزشند؟
سنگهایی مانند یاقوت، توپاز، زمرد یا الماس که معمولا سختی بالاتر از 8 دارند سنگهای جواهری بوده و آنهایی که مانند عقیق یا کوارتز بالاتر از سختی 6 هستند سنگ سخت محسوب می شوند.
سختی سنگ ها کاربرد صنعتی زیادی دارد. آزمایشهای فراوانی بر روی سنگها و بلورها انجام شده است. بعنوان مثال از یاقوت مصنوعی به علت دوام بالای خود در ساخت آجرهای نسوز کوره ها یا ساچمه بلبرینگ های خاصی استفاده شده است.
