گارنت دمانتوئید که به عنوان کمیاب ترین و با ارزش ترین سنگ خانواده گارنت معرفی می شود، اول بار در قرن نوزدهم در روسیه به دست آمد. در سال 1954 نیل گوستاف نوردنسكیلد ، متخصص كانی شناسی ، اين گوهر را به عنوان انواع گارنت آندراديت شناسايی كرد. این سنگ از چنان برلیانسی و دیسپرژن و “آتش” استثنایی برخوردار بود که سبب شد وی نام آن به “شبيه الماس” (Demantoid = like diamond) نامگذاری کند. واژه demantoid ، از ریشه “demant” در فرانسوی، به معنای الماس است. تا مدت زمانی طولانی روسیه تنها منبع این گوهر کمیاب بود؛ اما به دلیل تولید پائین، سنگ گارنت دمانتوئید معمولا در جواهرات قیمتی و آنتیک به کار می رفت. در سال های ۱۹۹۰ منابع جدیدی کشف شدند ولی گارنت دمانتوئید یک گوهر سنگ مطلوب و همچنان گران بها باقیماند. دمانتویید یک سنگ قیمتی محبوب در دوره (Belle Époque (1915-1990 به ویژه در جواهرات Art Nouveau بود. تزارهای روسیه به این گوهر توجه ویژه ای داشتند. جالب اینجاست که جورج فردریك كونز ، کانیشناس، گوهرشناسی و نویسنده، نایبرئیس تیفانی از نیویورك ، که از سال 1879 تا زمان مرگ در سال 1932 ، یکی از طرفداران بزرگ گارنت های دمانتوئید بود و گفته می شود در آن زمان که هرچقدر راف دمانتوئید را که می توانست بدست آورد خریداری میکرد.
مشخصات گارنت دمانتویید
گارنت سبز دمانتوئید گوهر سنگی با رنگ سبز درخشان و یکی از انواع گارنت آندرادیت است که خواص رنگ سبز خود را مدیون حضور مقادیر بسیار کمی کرومیوم و آهن فریک می باشد. دمانتوئید در سنگهای آذرین که در اعماق زیاد زمین قرار دارند، سینیت ها، سرپانتینیت ها، شیست ها، سنگ های آهکی بلورین و اسکارن ها تشکیل می شوند.
گارنت دمانتوئید با گرانترین قیمت در بین تمام گارنت ها ، با قیمت هایی مشابه قیمت های خوب تساووریت (گارنت سبز دیگر) است. اما مانند همه سنگهای قیمتی دیگر، سنگهایی با کیفیت پایین (یعنی با کیفیت غیر گوهری) ممکن است با قیمت چند دلار در هر قیراط قابل خرید باشد. چنین سنگهایی به طور کلی پاک و شفاف نیستند. قیمت گارنت دمانتویید با توجه به اندازه و کیفیت بسیار متفاوت است. در بازار خرده فروشی ، ممکن است یک دمانتویید باکیفیت و رنگی قوی و درشت دارای قیمتی معادل 10,000 دلار آمریکا نیز برسد.
معادن سنگ گارنت دمانتوئید در ایران و جهان
از نظر تاریخی ، روسیه تولید کننده مهم دمانتوئیدها بوده است. از منابع قابل توجه باکیفیت گوهری می توان به منطقه کوههای اورال ، فلات Koryakskoe و شبه جزیره کولا اشاره کرد. امروزه معادن تاریخی روسیه دیگر دمانتوئید را تولید نمی کند و یا مقامات اجازه استخراج نمیدهند. مقادیر کوچکی در آلمان، ایتالیا، پاکستان ، ماداگاسکار ، سوئیس، زئير، ایران، آمریکا است. از سال 1996 و 2009 به ترتیب ، نامیبیا و ماداگاسکار به منابع مهم تجاری تبدیل شده اند. حتی با کشف منابع جدید، دمانتوئید خیلی کمیاب است. هر قیراط سنگ پاک و قابل تراش جواهری ارزش بالایی دارد. به دلیل غلظت بیشتر آهن ، دمانتوئید منشا آفریقایی متمایل به سبز مایل به زرد ، سبز زیتونی یا قهوه ای است. از طرف دیگر ، ذخایر روسی رنگ خود را مدیون کروم می دانند و تمایل به سبز روشن دارند.
سنگهای گارنت سبز شاهین دژ، تکاب، کردستان، کرمان و زاهدان را از دمانتوئیدهای سبز ایران موجود در ایران هستند. نوع گارنت دمانتوئید کرمان شهرت جهانی داشته و حتی در بازار جهانی این گونه بعد از گارنت سبز نیجریه در اهمیت بالایی قرار دارد. اخیرا نوع درشت بلورهای آن در جنوب سیرجان و دیگر نقاط در شمال غرب ارومیه با وزن بیش از 20 قیراط استخراج شده است. متاسفانه به دلیل شرایط زمینشناسی و تکتونیکی ، بیشتر گارنتهای دمانتویید در ایران دارای ترک داخلی هستند و ارزش آنها را بعد از تراش پایین می آورد. همچنین نمونه های پاک و درشت آنها که همزمان پاک باشند بسیار کمیابند. با این حال اگر شرایط صادرات آن وجود داشته باشد میتواند واردات ارزی خوبی به کشور ما داشته باشند.
رنگ و درخشش دمانتویید
درخشندگی و شکست نور بالا (1.80 تا 1.89)، جلای بسیار خوب و رنگ سبز سیر در این سنگ از دیگر گوهر سنگهای معروف مانند زمرد، پریدوت، یاقوت، سافیر و حتی از الماس های با کیفیت خوب، بیشتر و قوی تری است. در حالی که رنگ دمانتوئید هرگز با بهترین زمرد برابر نیست ،نوع رنگ سبز زمردی ایده آل است. رنگ باید تا حد ممکن پررنگ باشد ، بدون اینکه بیش از حد سبز تیره یا مایل به زرد باشد. باور بر این است که رنگ دمانتوئید به دلیل وجود عنصر جزئی کروم است. لازم به ذکر است که اثر آتش (fire) به بهترین وجه در نوع کمرنگتر و رنگ کمتر اشباعتر دمانتوئید دیده می شود. بنابراین ترجیح رنگ سلیقه فردی است. بعضی از افراد رنگ بدنه شدید و آتش کمتری را انتخاب می کنند ، در حالی که دیگران رنگ بدن روشن و آتش بیشتری را ترجیح می دهند.
سنگ گارنت سبز دمانتوئید تحت عناوین «زمرد سیبری»، «کریزولیت سیبری» و «کریزولیت اورال» نیز نامیده می شود که البته این عناوین اشتباه هستند. ترکیب شیمیایی و ویژگی های فیزیکی اعضای گروه گارنت با این اسامی متفاوت است. برای پاک کردن این گوهر از آب گرم، کمی مواد شوینده و برس نرم استفاده شود. از بکار بردن روش های مکانیکی و قرار دادن در معرض گرمای شدید پرهیز شود.
تشخیص گارنت دمانتوئید
گارنت دمانتوئید معمولا پاک است ولی میتواند دارای اینکلوژنهای دم اسبی – موج دار ، طلایی و رشته ای باشد. گارنتهای دمانتویید روسی اغلب حاوی اجزا کریزوتیل است هستند که نوعی آزبست است. اینکلوژن دم اسبی که نامش به دلیل شباهتش به دم اسب گرفته شده با رقص زیبای رشته مانند منحنی خود اغلب اوقات با چشم غیر مسلح و متمایل به رنگ زرد پدیدار است، جوری گویی که از درون سنگ بیرون زده اند. البته چنین اینکلوژنی در همه دمانتویید های روسی نیست و همچنین در نمونههای ایتالیا و ایران نیز میتوان این نوع اینکلوژن دم اسبی را یافت که به دلیل شرایط زمین آن ناحیه ها است. من این ویژگی را در برخی از گارنتهای دمانتویید کرمان به صورت واضح دیده ام. این نمونه گارنتها حتی میتوانند ارزشمندتر هم باشند. در گوهرشناسی وجود چنین اینکلوژنی به معنی “طبیعی بودن منشا دمانتوئید” است. البته هنوز بحث ها در مورد جنس اینکلوژن های دم اسبی گارنت دمانتوئید ادامه دارد. بر اساس گزارشات، دمانتوئیدهایی که از روسیه، ایتالیا و پاکستان هستند، جنس اینکلوژن های فیبری شان، کریزوتیل هست و نمونه هایی که از “ایران” بوده اند، رشته هایی از جنس کلسیت می باشد. از طرف دیگه، تحقیقات جدید در مورد گارنت های دمانتوئید کوه های اورال روسیه نشان داده گاهی این اینکلوژن های زیبا “کانالهای توخالی” ، از گروه “سرپانتین” هستند که شاید دستخوش فرسایش های سطحی باشند.
بدل گارنت دمانتوئید
سنگ گارنت سبز دمانتوئید گونه ای محبوب به ویژه در هنر جواهرسازی مدرن است. این گوهر نمونه مصنوعی (سینتتیک) ندارد. به روش گرمایی رنگ آن را بهبود می بخشند که بادوام و غیر قابل تشخیص می باشد. با این وجود، انواع سبز رنگ گارنت سینتیک معروف به (YAG (Yttrium aluminium garnet به عنوان جایگزین دمانتوئید می تواند استفاده شود. من در بازار برخی از پریدوتها را دیده ام که تحت عنوان دمانتویید فروخته میشدند! . درواقع زبرجد میتواند بدل خوبی از دمانتوئید باشد با این حال جلای و درخشندگی پایین آن نسبت به دمانتوئید میتواند نشانه احتیاط برای خرید باشد. همچنین کوبیک زیرکونیا ، مواد گلس نانوسیتال و.. میتوانند بدل این سنگ باشند. در مورد بهسازی به روش حرارت دهی گارنت دمانتوئید سوال شده عرض کنم که گزارش هایی هست که گارنت های دمانتوئید روسیه با رنگ سبز مایل به قهوه ای رو بعضا حرارت دهی میکنند تا به سبز خالص تبدیل بشن. این بهسازی در محیط کاهنده و دمای نسبتا پایین (زیر 700درجه) هست. بعد از بهسازی رنگشون پایدار میمونه و به گفته gemsociety و دیگر منابع تحقیقاتی تشخيص این نوع بهسازی بدلیل گرادیان حرارتی پایین در این دما بسیار دشواره و گاها با بررسی (NIR) باند جذبی آهن Fe+2 میشه به نتایجی دست یافت. اینکه آیا برای گارنت های دمانتوئید کرمان هم جواب میده یا خیر باید بررسی بشه چون این قضیه همش به انتقال ظرفیت بار عناصر و مراکز رنگی بلور بستگی داره و اینکه اساسا بحث برای از بین بردن قهوه ای این موضوع ذکر شده و نه زرد.
بزرگترین سنگ گارنت دمانتوئید در جهان
بلورهای سنگ گارنت دمانتوئید معمولا کوچک هستند و سنگ های بزرگ تر از ۱۰ قیراط بندرت به دست آمده است و سنگ های با تراش فست بزرگ تر از یک قیراط نیز کمتر دیده می شوند. بزرگترین دمانتوئید به دست آمده از ناحیه اورال روسیه، وزنی معادل 252.5 قیراط یا 50.5 گرم داشته است. در انستیتو اسمیتسونین در واشنگتن دی سی، یک قطعه نگین دمانتوئید با تراش فست به وزن 11.24 قیراط به نمایش گذاشته شده است. در حقیقت، دمانتوئید امروزه یکی از کمیاب ترین گوهرسنگ های رنگین محسوب می شود.
فهرست محتوا
حسن کرمی
گوهر شناسی ترکیبی از علوم آزمایشگاهی و هنر زیبایی شناختی هست. من اینجام تا شما رو با هر دو اونها یعنی "دنیای گوهرسنگها" آشنا کنم!