سنگهای قیمتی
سنگ حدید یا هماتیت چیست؟ خواص حدید و نحوه تشخیص آن
هماتیت یا حدید یکی از فراوان ترین کانی در پوسته زمین است که می توان آن را یکی از منباع و اشکال سنگ معدن آهن نام برد. استفاده از خواص سنگ حدید در گذشته و یا کاربردهایی نظیر رنگدانه سرخ از خاک هماتیت و پودر ساینده از مواردی است که موجب توجه بشر واقع شده است. در قدیم هماتیت با نامهایی چون شبانگ، خماهن و شاذنج خوانده می شد.
فهرست مطالب
تاریخچه سنگ حدید یا هماتیت
حدید یا هماتیت (به انگلیسی Hematite) از واژه یونانی “haimatitis” به معنی “خون قرمز” است. یکی از دلایل این نامگذاری می تواند پودر خورد شده آن باشد که آب را رنگی می کند و یا ظاهر شدن هماتیت به صورت نقاط قرمز رنگ در سنگهایی مثل سنگ خون باشد. همین نمادگرایی موجب شد که در گذشته از حدید برای دفع طلسمات خونریزی و یا در سوگواری استفاده شود. صورت نگارهای یافت شده در غارهای باستانی نشان می دهد هماتیت جزو اولین رنگدانه هایی است که در از آن در آرایش و یا نقاشی استفاده می کردند. اولین بار حدود 40 هزار سال پیش مردم باستان کشف کردند که با خورد کردن هماتیت و تبدیل آن به پودر می توانند از خاصیت رنگی آن استفاده کنند.
از آنجایی که این ماده معدنی در سرتاسر جهان وجود داشت سبب شد تا به عنوان اولین کالای رنگدانه قرمز بین مردمان مختلف داد و ستد شود. در دوران رنسانس که هنرمندان نقاشی های رنگ روغن خود را به نمایش می گذاشتند، رنگدانه های قرمز هماتیت (حدید) یکی از مهمترین اجزای مورد استفاده آنها بود. از آنجا که رنگ قرمز هماتیت مات بود آن را با رنگدانه های سفید مخلوط می کردند تا سطح بدن که صورتی بود را بکشند.
مشخصات کانی شناسی هماتیت
هماتیت یا حدید یک کانی تیره رنگ با سختی موهس 5.5 تا 6.5 است که از اکسید آهن با فرمول شیمیایی (Fe2O3) تشکیل شده است. هماتیت در طیف های رنگ سیاه تا استیل، قهوه ای مایل به قرمز و خاکستری نقره ای وجود دارد. از نظر فیزیکی هماتیت یا حدید دارای رنگ خاکه قرمز خونی و فرم شکستگی نامنظم و صدفی شکل یا رشته ای (نوک تیز) و بدون کلیواژ می باشد.
ساختار کریستالی هماتیت بصورت هگزاگونال شش وجهی بصورت بلورهای سیاه و براق صفحه ای شکل است که به آنها اسپکیولاریت (Specularite) می گویند. این کلمه به معنی آینه است زیرا در ایام قدیم این کانی را بعد از تراش و صیقل به عنوان آینه استفاده می کردند. سنگ حدید پراکندگی، پدیده چند رنگی و فلورسانس نداشته و به صورت غیر شفاف و مات در طبیعت یافت می شود.
| جدول مشخصات حدید (هماتیت) | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | Fe2O3 |
| سیستم بلوری | تریگونال |
| رنگ | مشکی، خاکستری-استیل، تا حدی مایل به قرمز |
| رنگ خاکه | قهوه ای مایل به قرمز |
| شفافیت | اوپک |
| رخ | – |
| شکستگی | صدفی-نامسطح |
| جلا | فلزی |
| ضریب شکست نور | 2.690 – 3.220 |
| اختلاف شکست مضاعف | 0.280 |
| سختی موس | 6 |
| وزن مخصوص | 5 – 5.30 |
| فلورسانس | – |
نحوه تشکیل سنگ هماتیت و استخراج آن
حدود 2.4 میلیارد سال پیش زمانی که اقیانوسها مملو از آهن و درصد ناچیزی اکسیژن بود فتوسنتز سیانوباکتری ها ناشی از نور خورشید موجب شد تا اکسیژن آزاد تولید و با آهن ترکیب و طی میلیون ها سال هماتیت در طی کف اقیانوس ها تولید شود.
هماتیت (حدید) در اثر تصعید شدن در فرآیندی آتشفشانی تشکیل می شود و به عنوان مهمترین و فراوان ترین نوع سنگ معدن آهن در نهشته های دگرگونی مجاورتی و یا با منشا رسوبی دیده می شوند. هنگامی که توده های سیلیسی مجاور نهشت های رسوبی بزرگ توسط آب فرو می نشینند هماتیت غنی تر شده و مقدار خلوص آهن آنها بالا می رود.
همانند بسیاری از مواد معدنی دیگر هماتیت خالص نیز کمتر دیده می شود. این سنگ به دلیل شرایط هیدروترمال یا تخریبی در طبیعت می تواند همراه سیلیکا، کالسدونی، چرت و لایه های باندی سنگ جاسپر قرمز ظاهر شود.
تشخیص سنگ حدید اصل
بسیاری تصور دارند که هماتیت یا حدید اصل باید حتما جذب آهنربا شود درصورتی که این تفکر نادرست است. اگرچه برخی از هماتیت ها به اندازه خیلی کمی خاصیت مغناطیسی دارند که جذب آهنربا شوند ولی این موضوع درباره همه آنها صدق نمیکند. گاهی نیز تصور می شود قطعه یافت شده به علت خاصیت مغناطیسی سنگ مگنتیت یا پیروتیت است. بنابراین باید دیگر خصوصیات سنگ مانند وزن مخصوص، رنگ خاکه یا شکل کریستال آن را نیز بررسی کنید. گاهی رگه قرمز هماتیت به همراه سنگ مگنتیت (آهنربای طبیعی) نیز یافت می شود. 
نکته مهم اینکه سنگ حدید از آهن خالص سخت تر ولی نسبت به آن بسیار شکننده است. همچنین این سنگ در اسید کلریدریک حل می شود. چنانچه نگین یا سنگ حدید را پشت ظرف چینی بدون لعاب بکشید رنگ قرمز به اصطلاح “سرخاب” از خود باقی می گذارد. البته باید توجه داشته باشید که به نگین خود آسیب نرسانید.
انواع حدید مصنوعی و بدلی
در بازار بیشتر از خورده ریزه های هماتیت و پرس کردن آنها گردبندها یا تسبیح هایی را درست می کنند. کارخانه هایی در چین وجود دارد که ذرات و پودر هماتیت را پرس و فشرده کرده و روی آنها دعا می نویسند که من به شخصه از یکی دوستان شنیدم از این کارخانه ها بازدید داشته است. قیمت این نوع هماتیت های فشرده و حکاکی شده صنعتی بسیار پایین است و از نگینی ده هزار تومان شروع میشود. وقتی این نگین ها را زیر میکروسکوپ ببینید کاملا منافذ ریز و تخلخل ها قابل مشاهده است. یک کانی مشابه رنگ هماتیت نیز یافت می شود که به آن کاسیتریت می گویند و با حدید کاملا متفاوت است. ولی به طور کلی این کانی ارزان قیمت و نیمه قیمتی بوده و برخلاف سنگهای قیمتی دیگر بدل و مصنوعی یا سنتتیک کمتر از آن دیده شده است. 
امروزه در بازار انواع مصنوعی و یا رنگارنگ هماتیت را مشاهده می کنیم که با نام های هماتیت مغناطیسی یا آهنربا به فروش می رسند که البته همان ترکیب شیمایی هماتیت ولی بصورت آزمایشگاهی تولید می شوند. البته نوعی هماتیت رنگارنگ طبیعی وجود دارد که تصویر آن را پایین مشاهده می کنید.
جالب است بدانید امروزه این سنگ را بصورت مروارید تراشیده و به عنوان مروارید سیاه نیز می فروشند که از وزن مخصوص بالای آن (5.2 – 5) می توان متوجه شد.
معادن سنگ هماتیت
هماتیت یکی از منابع مهم سنگ معدن آهن است بنابراین سرمایه گذاری های زیادی روی معادن آن می شود. برخی از بزرگترین معادن این کانی در حد 100 میلیون تُن سنگ آهن در سال استخراج دارند. این معادن روباز می توانند تا چندین مایل به عمق زمین ادامه داشته باشند. 
چین، استرالیا، برزیل، هند، روسیه، اکراین، آفریقای جنوبی و ایالات متحده از پیشروان تولید کانسنگ آهن در جهان هستند. سنگهای قابل برش حدید در کمبرلند انگلستان، جزیره الب، سافلند آلمان، نروژ، نیوزلند و .. یافت می شود.
سنگ هماتیت روی کره مریخ!
همانطور که می دانید نام دیگر مریخ سیاره سرخ است. ناسا مقادیر زیادی از هماتیت را در خاک و صخره های مریخ کشف کرده است. به همین دلیل منظره سطح سیاره مریخ در شب قرمز مایل به قهوه ای است. از آنجایی که هماتیت در بستر های رسوبی آبی شکل گرفته دانشمندان فکر می کنند که زمانی آب یا حیات روی کره مریخ وجود داشته است.
پاسخ به برخی سوالات و سوتفاهم ها درباره سنگ حدید !
سنگ حدید نر و ماده دارد؟!
خیر این اصطلاحات کاملا غیر علمی و حتی خرافاتی است که در منابع معتبر گوهرشناسی هیچ اشاره ای به آن نشده و صرفا ساخته و پرداخته کوچه بازار جواهرات ایران است! این اصطلاح بدین گونه است که تصور شده نوع تیره و مات سنگ حدید مذکر یا نر است و نوع سبک تر و روشن با جلای براق ماده است. این استدلال ها فقط برای گران تر فروختن سنگ حدید نر و کلاهبرداری است!
چطور از سنگ انگشتر حدید را شارژ و نگهداری کنیم؟
از آنجایی که هماتیت یا سنگ حدید نوعی کانسنگ آهن است بنابراین به علت اکسیده شدن یا خراب شدن نباید در معرض آب قرار گیرد. بنابراین هنگام دستشویی یا حمام حتما انگشتر حدید را از انگشت خود درآوردید. نکته بعد راجب شارژ سنگ حدید گفته می شود با نمک دریا یا نور خورشید می تواند انرژی را به آن برگرداند.
آیا برخی دعاها و اسما الهی مخصوص سنگ حدید است؟
خیر! ادعیه هایی مانند هفت جلاله و.. را می توان روی همه سنگها حکاکی کرد و صرفا در برخی روایات اسلامی توصیه به استفاده از حدید و خواص آن شده است.
حدید صینی چیست و آیا سنگی متفاوت از حدید است؟
حدید صینی درواقع همان حدید چینی (هماتیت نوع خاکستری تیره) است که در زبان عربی بدلیل نداشتن “چ” از “ص” به جای آن استفاده می کردند. با توجه به اینکه ائمه اطهار (ع) روایتهای مختلفی درباره سنگ انگشتر حدید داشته اند و منابع بسیاری از این سنگ نیز از چین وارد می شده بنابراین در دین اسلام این سنگ از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. امروزه در بازار ایران نیز هنوز از اصطلاح حدید صینی استفاده می شود!
سنگ حدید طلایی چیه؟
برخی جواهرسازها همان حدید سیاه را با رنگهای طلایی یا نقره ای یا کربنی آبکاری می کنند و رنگ طلایی به خود میگرد که در گذر زمان نیز کمرنگ و محو خواهد شد.
آیا هرچه حدید سیاه تر و مات تر باشد یعنی اصل تر است؟
خیر همانطور که گفتیم هماتیت در رنگهای خاکستری مایل به زرد یا زرد مسی موجود است. همچنین جذب شدن حدید به آهنربا نیز معیار کاملا اشتباهی برای اصل بودن سنگ است.
مضرات سنگ حدید یا خواص درمانی آن چقدر اعتبار دارند؟
تاکنون هیچ خواص درمانی از نظر علمی برای سنگ حدید گزارش نشده و چه بسا در مواردی که شخص نیاز به دکتر داشته باشد به این سنگ اکتفا کند و سپس وضعیت بدنی وی بدتر شود که دراینصورت مضر نیز است. با این حال برخی کتب قدیمی و یا اعتقاداتی در مورد انگشتر حدید وجود دارد که بشتر اعتقادی بوده و می گویند که هنگام نماز داشتن انگشتر حدید مکروه است. شاید یک دلیل آن بدین دلیل باشد که انگشتر حدید را نباید هنگام وضو همراه داشت زیرا باعث از بین رفتن آن به مرور زمان می شود. ما آنها را در ادامه توضیح می دهیم.
نظر معصومین درباره خواص انگشتر حدید
در روایات با دستورات خاصی توصیه به استفاده از سنگ انگشتر حدید در امر دفع شر شده است. انگشتر حدید اجنه و انسان های شرور و سرکش را فراری می دهد و دور می کند. در روایات مختلفی آمده است که امام صادق (ع) توصیه های بسیاری جهت استفاده از انگشتر حدید جهت دفع هراس، اجنه، بلا و چشم زخم کرده است. در کتاب مناقب نیز آمده است که یکی از انگشتر های حضرت علی (ع) از سنگ حدید است.
باورها و اعتقادات قدیمی راجب خواص ماورائی حدید (هماتیت)
در کتب خواص آورده اند که: “هرکه را علت لقوه باشد عادت کند که بیشتر در سنگ حدید نگاه کند شفا یابد و داشتن آن دفع جن کند. (التهذیب /6 /37)”
سنگ حدید دفع سحر کند و داشتن آن اصحاب ماخولیا را نیک بود و به نفس خود حرزی است و از آن خاتم های مختلف سازند که هریک از آن خواص بسیار بود. اگر از کودکان آویزند در خواب نترسند و حفظی و امانی بود ایشان را از موذیات . برگرفته از جواهر نامه و تنسوخ نامه
بلیناس گوید اگر روز سه شنبه نگینی کنند بر آن صورت مردی برهنه بر دست راست وی زنی استاده موی باز پس افکنده و مرد دست بر گردن زن نهاده و باز پس می نگرد و زیر قدم ایشان این حرف ها نبشته عَ حَ حَ حَ و بر انگشتری نهد آهنین و زبان غواص در زیر این نگین نهد تا دارد محبوب بود و آب بر آتش نریزد و آتش را نباید کشت و از سنگ حذر کند تا این خاتم دارد (عجایب المخلوقات / 148)
خواص درمانی سنگ حدید در کتب قدیمی
به گفته دیوسقوریدوس سنگ حدید دارویی لطیف کننده و از بین برنده گرمی است. اگر با عسل آمیخته شود زخم های چشم و ستبری ناهنجار پلک ها را از بین می برد و چنانچه با شیر زنان آمیخته شود برای درمان خونریزی و پرخونی چشم و سوختگی آن سودمند است.
آمیخته آن با شراب برای مبتلایان به خونریزی های شدید قاعدگی. دفع مزمن اخلاط خونی از دهان و دشواری دفع پیشاب سودمند و موثر است. خلاصه الحاوی /3/358
طبیعت آن سرد و خشک و برای بیماری های چشم مفید است و کسی که را که منی بی اختیار از وی بیرون آید نافع بود آن کس را. (جواهر نامه 270) در تنسوخ نامه ص 143 آمده است “کسی که از کثرت شراب خوردن جگر گرم شود از آن قدری به آب بسایند و به وی دهند تا بخورد آن حرارت دفع گردد و صاحب علت یراقان را نافع باشد مزاج او سرد و سرد تر است.”
خواص سنگ حدید در چاکرا درمانی
عنصر طبیعی سنگ حدید زمین است و بنابراین چاکرای اول یعنی ریشه را تخت تاثیر ارتعاشات خود قرار می دهد. پایش خون، حفاظت سطوح بدن با تقویت کننده کبد از انرژی های مسموم و هر نوع بیماری که مرتبط با خون و خونسازی در مغز استخوان باشد بکار می آید. از نظر تاثیرات احساسی سنگ حدید می تواند در زمره قویترین سنگها برای دریافت و کنترل ارتعاشات مثبت باشد. این سنگ گیجی و منگی را خنثی کرده و فرد را در تشخیص اظطرابهای عملکردی و حرکت رو به جلو با عملکرد کاربردی کمک می کند. 
از خواص روحانی و ماوارئی سنگ حدید نیز می توان به کمک به فرد در باور کردن رویاهای خود و بیان کردن آنها اشاره کرد. هماتیت برای متعادل نمودن ناحیه هاله و هم تراز کردن چاکراها مورد استفاده قرار می گیرد. این سنگ انرژی های سرگردان موجود را از طریق ساختارهای نصف النهاری تا چاکرای ریشه پایین می کشد. با این سنگ فرد تفاوت بین بصیرت حقیقی و خیالی را آموخته و به سمت اظهار وجود معنوی می رود.
