سنگ الکساندریت چیست؟ خصوصیات و خواص آن

سنگ الکساندریت چیست
سنگ الکساندریت 3.04 قیراطی . سبز آبی در نور روز و ترکیب قرمز-ارغوانی-صورتی در نور التهابی .

سنگ الکساندریت نوعی کریزوبریل با سختی 8.5 بوده و به جهت کمیاب بودن بسیار گران قیمت است. 

جدول مشخصات الکساندریت
ترکیب شیمیایی BeAl2O4 نوعی کریزوبریل با فرمول
سیستم بلوری ارتورومبیک
رنگ سبز (روز) و قرمز-ارغوانی (شب)
شفافیت شفاف، شفاف، مات
رخ خوب
شکستگی صدفی ، ناصاف
جلا شیشه ای
ضریب شکست نور 1.739 تا 1.770
اختلاف شکست مضاعف 0.007 تا 0.013
سختی موس 8.5
وزن مخصوص 3.69 تا 3.81
فلورسانس قرمز ضعیف، مصنوعی: واکنش‌های قوی‌تر رایج

تاریخچه نام گذاری این سنگ

تاریخچه این گوهرسنگ مورد بحث بوده و به زمان امپراطوری روسیه باز می گردد. از آنجایی که کشف این سنگ همراه با ظهور دوره تزار روسیه، الکساندر دوم (1881-1818) همراه بود این سنگ به نام وی نامگذاری شد. درواقع الکساندریت توسط یک معدنکار فنلاندی به نام (Nils Gustaf Nordenskiöld (1792-1866 کشف شده است.

الکساندر دوم و کاشف سنگ الکساندریت هنگامی که Nordenskiold برای اولین بار در 1834 الکساندریت را کشف نمود، در ابتدا تصور می شد که زمرد باشد زیرا در معادن زمرد واقع در منطقه اورال روسیه در نزدیکی رودخانه توکووایا کشف شده بود. ولی پس از مشاهده سایه های قرمز این گونه بعدها به عنوان گونه ی حاوی کروم با قابلیت تغییر رنگ شناخته شد.

سنگ معدنی الکساندریت
کریستال های طبیعی Alexandrite بر روی بستر خود

گفته میشود بدلیل اینکه کشف این گوهرسنگ با رسیدن تزار آینده به سن قانونی همزمان شده بود و این سنگ نیز با دو رنگ قرمز و سبز که ترکیب رنگ اصلی نماد امپراطوری های گذشته روسیه بود خود را نشان می داد بنابراین الکساندریت سنگ جواهر رسمی تزار امپراطوری روسیه به رسمیت شناخته شد.

مشخصات گوهری الکساندریت

سنگ الکساندریت چیست؟سنگ الکساندریت (به انگلیسی Alexandrite) یکی از انواع بسیار کمیاب کریزوبریل (BeAl2O4) با سختی موس 8.5 ، وزن مخصوص 1.755 – 1.74، دارای سیستم کریستالی ارتورومبیک و گاهی اوقات در شکل ظاهری شش وجهی هگزاگونال بوده که از شفاف تا اوپک وجود دارد و نمونه های شفاف آن قیمت بالاتری دارند. بر اساس کنفدراسیون جهانی جواهرات CIBJO فقط کریزوبریل هایی که قابلیت تغییر رنگ یا کالر چنجینگ دارند “الکساندریت” محسوب میشوند. الکساندریت وقتی تشکیل می شود که عناصر بریلیوم و آلومینیوم ترکیب و به طور شگفت انگیز مقادیر جزئی عناصر آهن و تیتانیوم و بخصوص کرومیوم (اساسی) همراه میشوند. انواع سنگ الکساندریت در رنگهای مختلف در موارد نادر حظور وانادیوم نیز مشاهده میشود. نوع های کالر چنجینگ (Color Changing) آن در نور روز با طیف های رنگی سبز تا سبز – آبی و در نور لامپ رشته ای به طیف های قرمز تمشکی، ارغوانی- قرمز، نارنجی -زرد بسته به محل پیدایش تغییر می یابند.

پدیده تغییر رنگ در Alexandrite

تغییر رنگ سنگ الکساندریتالکساندریت یکی از عجیب ترین و خاص ترین سنگ های موجود در بازار امروز است. این سنگ با خاصیت چند رنگی گونه ای از کریزوبریل با پدیده کالر چنجینگ است. الکساندریت یا کریزوبریل با پدیده کالرچنجینگ به زمرد روز و یاقوت شب معروف است شاید این اصطلاح به علت گونه ای از آن که دارای تغییر رنگ سبز تا سرخ است استفاده میشود. این سنگ در زیر نور لامپ رشته ای یا شمع به طیف های مایل به قرمز تغییر رنگ می دهد.

انواع رنگ های سنگ الکساندریت در نورهای مختلف
انواع رنگ های سنگ الکساندریت طبیعی در نورهای مختلف

رنگ سبز الکساندریت ناشی از ناخالصی کروم است. کروم همان عنصر رنگی موجود در زمرد یعنی گونه ی سبز بریل گران بها می باشد. به نظر می رسد الکساندریت سریلانکا (سیلان) با تغییر رنگ قهوه ای گونه شناخته می شود. این کانی با خاستگاه زیمبابوه معمولا تغییر رنگ بسیار کمی دارد و معمولا با مقدار کمی رنگ بنفش اندکی تیره تر است. گونه های تانزانیا در رنگ های روشن تر یافت شده و تغییر رنگ مطلوبی دارد. الکساندریت برزیلی به نظر اشباع تر بوده و تغییر رنگ آبی تا بنفش دارد. مطلوب ترین نوع این سنگ با رنگ های خالص و توانایی تغییر رنگ می باشند.

دلیل علمی تغییر رنگ سنگهای کالرچنج

سنگهای کالرچنج (color-change تغییر رنگ) در مقایسه با نور لامپ رشته ای، زمانی که در معرض نور روز یا فلورسنت قرار میگیرند، تغییر رنگ مشخصی را نشان میدهند. تغییر رنگ در سنگ های قیمتی ناشی از طیف جذبی گوهر است. اگر یک گوهر مقدار بسیار کم (یا هیچ) از طول موج مشخصی را جذب کند، گوهر همان رنگ به نظر می رسد، زیرا آن رنگ در چشم بیننده منعکس می شود.

این قسمت اندک طیف جذبی، “پنجره انتقال transmission window” نامیده می شود. چیزی که گوهرهای کالرچنج را از سایر سنگها متمایز می کند این است که دو پنجره انتقال دارند.

برای مثال یک گوهر کالرچنج مثل الکساندریت که تمام طول موج های نور را به جز قرمز و سبز جذب می کند، در نور روز به دلیل داشتن طول موج های سبز فراوان، الکساندریت سبز بنظر میرسد، این درحالی است که تحت نور ملتهب لامپ رشته ای یا شمع که دارای طول موج های قرمز زیادی از نور است، سنگ رنگ قرمز را به ما نشان می دهد.

قیمت سنگ الکساندریت بر چه اساسی تعیین می شود؟

انگشتر سنگ الکساندریت

الکساندریت با کیفیت و طبیعی بسیار گران قیمت بوده و بسته به فاکتورهای گوهرشناسی می تواند قیمت های متفاوتی داشته باشد. الکساندریت برزیلی 100% دارای تغییر رنگ هستند بنابراین قیمت و طرفداران بیشتری دارند. این کانی گاها ممکن است دارای پدیده شاتویانسی باشد وجود دو پدیده نوری همزمان در این سنگ میتواند قیمت سنگ را بالا ببرد و کمیاب تر است. 

گرانترین نوع های سنگ الکساندریت از نظر رنگ نمونه های تغییر رنگ دهنده سبز به قرمز آتشین می باشد. نمونه های بزرگ و با کیفیت این سنگ احتمالا صدها میلیون تومان ارزش دارند! سنگ شناس

از فاکتور های بسیار مهم در قیمت گذاری این سنگ میتوان به میزان تغییر رنگ و وضوح کالرچنجینگ، وزن سنگ (به صورت پلکانی قیمت سنگ های دارای وزن بیشتر بالا می رود)، تراش سنگ شفافیت سنگ و گاها محل پیدایش و … اشاره کرد.

الکساندریت چشم گربه ای بسیار کمیاب و گران قیمت
Alexandrite چشم گربه ای بسیار کمیاب و گران قیمت

نمونه هایی که از ذخایر قدیمی روسیه می آیند گرانتر می باشد. سنگ جواهری با وزن یک قیراطی الکساندریت برزیل بیش از 500 دلار ارزش دارد پس چنانچه سنگ یا انگشتر الکساندریت را با قیمت پایینی دیدید بدانید که مشکوک است!

معادن Alexandrite در کجا قرار دارند؟

سنگ خام الکساندریت طبیعی از تانزانیا

معادن معروف این سنگ در منطقه ی اورال روسیه بود، اما این معادن در طولانی مدت تخلیه شده اند. برای مدت طولانی، معادن اورال به عنوان منبع اصلی سنگهای بزرگ الکساندریت، به ویژه گونه هایی با وزن 5 قیراط یا بیشتر شناخته می شدند، اما اخیرا در سال 1987، نمونه های بزرگ در میناس گرایس برزیل کشف شد. در اواسط دهه 1990 در جنوب تانزانیا استخراج این گوهرسنگ رواج یافت. الکساندریت های برزیل از نظر خلوص رنگ سبز به پای الکساندریت های روسیه نمیرسند ولی وضوح تغییر رنگ به خوبی در آنها مشاهده میشود. همچنین روشنی رنگهای نمونه های سریلانکایی نیز به پای روسیه نمی رسند. منابع دیگر الکساندریت عبارتند از میانمار (برمه)، سریلانکا، زیمبابوه، تانزانیا، هند (آندرا پرادش) و ماداگاسکار وجود دارد.

سنگهای الکساندریت مصنوعی (سنتتیک)

سنگهای الکساندریت سنتتیک و مصنوعی
سنگهای الکساندریت سنتتیک و مصنوعی. رنگ سبز آبی ها در نور روز است و رنگ قرمز در نور چراغ حرارتی.منبع gia

این سنگ به دلیل زیبایی خاص و قیمت بالایی که دارد باعث شده تا همیشه تلاش های زیادی برای ساخت نمونه های سینتتیک آن انجام شود. اولین نمونه الکساندریت مصنوعی در سال 1960 ساخته شد و امروزه نمونه های سنتتیک زیادی از این سنگ در بازار موجود هست که دارای تغییر رنگ های گاها بنفش آبی تا سبز سرخ هستند. حتی برای الکساندریت های دارای پدیده چتویانسی نیز نمونه های آزمایشگاهی ساخته شده و دارای دو پدیده نوری چتویانسی و کالر چنجینگ هستند. سنگ الکساندریت مصنوعی و سنتتیک

نوع های آزمایشگاهی دارای همان خواص فیزیکی و شیمیایی نوع طبیعی و با ترکیب بریلیوم اکساید هستند و البته سنتتیک بودن آنها بدین معنی نیست که قیمت آنها پایین است. روش های چون فلاکس، Czocchralski یا روش pulled، هیدروترمال از انواع روشهای تولید الکساندریت در آزمایشگاه میباشد. نمونه هایی تحت نام allexite که توسط روش Czocchralski ساخته میشوند در آزمایشگاه علمی تایروس روسیه سالانه حدود 100 کیلوگرم تولید می کنند!

سنگهای الکساندریت تقلبی و مشابهات

سنگهای زولتانایت به عنوان الکساندریت اصلدر معاملات این سنگ بسیار دیده شده که برای کلاه برداری از ایمیتیشن های این سنگ استفاده میشود. سنگ هایی مثل سافیر (با وجود عناصری مثل وانادیوم و..) ، اسپینل ، گارنت ها، دیاسپور … و نمونه های دیگری که دارای قابلیت تغییر رنگ مشابه الکساندریت باشند ممکن است به جای این سنگ استفاده شوند. یاقوتهای ارغوانی روشن در صد سال اخیر از مشابهات الکساندریت با قابلیت تغییر رنگ بوده که نداشتن رنگ سبز در آنها می تواند تمایز چشمی بین آنها شود. کانی دیاسپور به عنوان سنگ الکساندریت تقلبی در ایران اغلب شیشه و یا سنگ زولتانایت هستند این کانی که دارای پدیده تغییر رنگ طبیعی بوده دارای سختی بین 7-6.5 بوده و غالبا از ترکیه وارد و به عنوان الکساندریت فروخته میشود!. بر روی این سنگ عموما بهسازی خاصی انجام نمیشه و غیر معمول هست روشی هم قبلا استفاده میشد که مثل زمرد ها روغن زده میشدند اما امروزه این روش به ندرت ممکنه دیده بشه.

روش تشخیص سنگ الکساندریت اصل از مصنوعی

تشخیص الکساندریت اصل از بدلتشخیص سنگ الکساندریت رشد یافته به روش فلاکس مقداری مشکل است زیرا دارای اینکلورژنهایی شبیه نوع طبیعی میباشند. بنابراین حتما درمورد تشخیص سنگ الکساندریت اصل از مصنوعی باید به آزمایشگاه معتبر مراجعه کنید. الکساندریت های مصنوعی با روش Czocchralski معمولا به آسانی تشخیص داده میشوند زیرا بسیار شفاف و تمیز هستند و در زیر میکروسکوپ خطوط منحنی شکلی دیده می شود.

همچنین در روش Pulled تغییر رنگ از آبی به قرمز است که در هیچ کدام از الکساندریت های طبیعی مشابه اینچنین تغییر رنگی وجود ندارد. نمونه های مصنوعی به روش هیدروترمال از طریق خواص فیزیکی و شیمیایی آشکار میشوند.

عکس میکروگرافی از الکساندریت مصنوعی
عکس میکروگرافی از Alexandrite سنتتیک با زونینگ لایه های رشد یافته و رنگهای شدید. عکس از courtesy of K. Schmetzer, The Journal of Gemmology.

در تشخیص سنگ الکساندریت تقلبی که درواقع از جنس کوراندوم هستند، آنها شفاف و در زیر میکروسکوپ حباب و خطوط منحنی شکل پدیدار است. همچنین ضریب شکست نوری سنگ در آزمایشگاه 1.778 – 1.759 (برای کوراندوم) به جای 1.741–1.760 (کریزوبریل) است. زیر اسپکتروسکوپ نیز خط جذب وانادیوم قوی روی 475 nm قرار دارد.

بزرگترین الکساندریت تراش خورده جهان

بزرگترین سنگ تراش خورده با کیفیت الکساندریت
بزرگترین سنگ تراش خورده با کیفیت Alexandrite با 65.7 قیراط. سمت چپ سبز در نور روز و سمت راست دارچینی رنگ در نور لامپ رشته ای

الکساندریت به ندرت در اندازه های بزرگ یافت می شود. گونه های بیش از 5 قیراط بسیار کمیاب هستند. بزرگترین سنگ های جواهر برش خورده ی الکساندریت 65.7 قیراط از سریلانکا است و در حال حاضر در واشنگتن، موسسه ی اسمیتسونین واشنگتون D.C واقع شده است. پس قطعا بالای ۲۰ قیراط بسیار کم بوده و احتمال اینکه در ایران موجود باشه خیلی کم هست. لازم به ذکر است که همیشه درشت بودن عامل گران تر بودن نیست بلکه قدرت اشباع رنگ و تغییر آن بخصوص در رنگهای سبز آبی به ارغوانی قرمز می تواند بسیار در قیمت گذاری آن تاثیر گذار باشد.

کاربرد در جواهرات

گوشواره جواهری الکساندریت
گوشواره طبیعی از سنگ alexandrite

به دلیل کمیاب بودن نمونه های با کیفیت این گوهر استفاده از آن در جواهرسازی به ندرت دیده می شود که البته در گذشته جواهر سازان بزرگ در روسیه شانس استفاده از این گوهرسنگ را بیشتر از بقیه داشته اند. گوهر شناس ارشد تیفانی؛ جورج فردریک (1932-1856) شیفته سنگ الکساندریت بود و در اواخر قرن 19 و ابتدای قرن بیستم جواهرسازان قدر توانستند مجموعه انگشترها و جواهراتی پلاتینیومی از این سنگ ارائه دهند. سنگهای کوچکتر این گوهرسنگ به طور معدود در جواهرآلات مربوط به ملکه ویکتوریا انگلیس استفاده میشد. امروزه نیز این گوهرسنگ (بخصوص در اندازه و کیفیت های بالا) در اختیار ثروتمندان است.

نحوه نگهداری و تمیز کردن

سنگ الکساندریت طبیعی
سنگ الکساندریت طبیعی باکیفیت

این سنگ در حالت عادی سنگی پایدار است به این معنی که در برابر تاثیرات حرارت، نور و مواد شیمیایی معمولی مقاوم است. برای تمیز کردن می توان آن را در ظرف آب گرم صابونی قرار داده و با مسواک تمیز کرد. اولتراسونیک و پاک کننده ها نیز اثر تخریبی روی الکساندریت ندارند البته باید توجه داشت که در نمونه های بهسازی شده ممکن است که ترک ها با موادی پر شده باشند که فقط باید با آب گرم صابونی تمیز شوند.

خواص سنگ الکساندریت

خواص سنگ الکساندریتاز آنجایی که این سنگ نهایتا 150 سال پیش کشف شده است گوهری جدید محسوب میشود و باورهای قدیمی نسبت به آن وجود ندارد. الکساندریت یکی از سنگهای متولدین تولد خرداد نیز است.این سنگ چاکراهای قلب (چهارم)، چشم سوم (ششم) و تاج را تحت تاثیر قرار می دهد. این یک سنگ شادی بخش و لذت آور است که استفاده از آن موجب رهایی از تنش روانی و بدست آوردن اطمینان خاطر می شود. این سنگ دارای ارتباط با ابعاد بالاتر منابع انرژی است و کانال ارتباط ما را با هیجانات قلمروهای بالاتر انرژی باز می کند. این گوهر موجب ارتقای آگاهی از عشق درونی و دستیابی به حافظه طبیعت می شود. از خواص سنگ الکساندریت به عنوان سنگی در جهت متعادل کردن عملکرد مغز و تحریک کننده غدد پینه آل و بزاقی استفاده میشود.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *