فلوریت (fluorite) یک کانی با سختی تقریبا پایین است که از نظر شیمیائی ترکیبی از فلوئورین (F) با عناصری چونP ،Na ،Ca و As است. با این حال از نظر کانی شناختی فلوریت با فرمول CaF2 مهمترین ترکیب فلورین در طبیعت محسوب می شود. این سنگ اولین بار در سال 1530 تحت عنوان “فلورسپار fluorspar ” اشاره شده است. امروزه از نام فلورسپار در شکل صنعتی و شیمیایی فلوئوریت استفاده میشود، درحالی که از واژه فلوریت در سنگ های قیمتی و معدنی. با توجه به اطلاعات جدول زیر احتمالا در تشخیص فلوریت اصل به مشکل برنخواهید خورد:
جدول خصوصیات فلوریت | |
---|---|
ترکیب شیمیایی | CaF2 – Calcium fluoride |
رنگ | بی رنگ، تمامی رنگها |
رنگ خاکه | سفید |
شفافیت | شفاف تا مات |
کلیواژ | کامل |
جلا | شیشه ای تا مرواریدی |
ضریب شکست نور | 1.434 |
سختی موس | 4 |
وزن مخصوص | 3.25 – 3 |
سیستم کریستالی | مکعبی، هشت وجهی |
فلورسانس | معمولا قوی، آبی مایل به بنفش |
این سنگ به صورت شفاف تا مات یافت میشود. فلوئوریت دارای ساختار کریستالی ایزومتریک، مکعبی و هشت سطحی است که در شکل کریستالی آن در هنگام تشکیل با سیالات دمای بالا تمایل به فرم اکتاهدرال و در دمای پایین تمایل به فرم بلورهای مکعبی دارد. جالب است بدانید که فلوریت یکی از معدود کانی های رایجی است که دارای کلیواژ کامل از چهار جهت است.
انواع رنگ فلوئوریت
فلوئوریت سنگی با خاصیت چند رنگی (Allochromatic) و قرار گرفتن مقادیر بسیار اندکی از ناخالصی های معدنی درون ساختار کریستالی آن میتوانند رنگ این کانی را دستخوش تغییر قرار دهند. سنگ فلوریت خالص بدون رنگ است و انواع رنگهای آن ناشی از انواع ناخالصی ها درون آن است. برای مثال مقادیری از یون های منگنز میتوانند رنگ آن را به سمت نارنجی تغییر دهند. به همین دلیل در طبیعت کمتر سنگی را میتوان با چنین تنوع رنگی یافت و بعد از خانواده بزرگ کوارتز ، فلوریت از این نظر در مقام دوم قرار دارد. فلوریت میتواند در رنگهای متداولی چون آبی، سبز، بنفش و در موارد کمتر در قرمز، سیاه، سفید، قهوه ای و صورتی یافت شود که در این میان پدیده فلورسانس ضعیف تا قوی در آن میتواند رنگهای شگفت انگیزی از آنها به خصوص در انواع مکعبی آن بوجود آورد. یکی از پرطرفدار ترین نوع رنگ های فلوریت نوع بنفش یا ارغوانی پر رنگ (به علت یون های فلوراید آن با ساختار مکعبی است که بصورت کلکسیون نگهداری میشود.
بررسی پدیده فلورسانس در این کانی
در سال 1852، سر جرج گابریل استوکس، بارونت اول، ریاضیدان و فیزیکدان بریتانیایی بعد از کشف قابلیت درخشش آبی در فلوریت در طیف های نوری مختلف، نام پدیده “فلورسانس” را به این خاصیت داد و فلوئوریت نیز به عنوان اولین کانی دارای خاصیت فلورسانسی نامگذاری شد. دربسیاری از مواقع سنگ فلوریت تحت نور فراابنفش (UV) از خود فلورسانت نشان میدهد. قرار گرفتن عنصر کمیاب ایتریم، اروپیم، ساماریم یا دیگر ناخالصی های طبیعی دیگر در درون ساختار بلوری فلوریت از علت خاصیت فلورسانسی در آن میباشد. رنگ نور مرئی ساطع شده از فلوریت در هنگام فلورسانس شدن به شدت بستگی به محل استخراج آن دارد. نوع رنگ فلورسانت میتواند متفاوت باشد ولی عموما آبی – بنفش است ولی گاهی میتواند شامل رنگهایی چون زرد، قرمز، سیاه، سفید، سبز و ارغوانی باشد. بسته به طول موج کوتاه یا بلند UV، این کانی میتواند رنگهای فلورسانتی متفاوتی از خود نشان دهد.
فلورین ؛ نامی اشتباه برای سنگ فلوریت !
در تعدادی از وبسایت ها یا شبکه های اجتماعی میبینید که به جای سنگ فلوریت میگویند سنگ فلورین! . درصورتی که فلورین یا فلوئورین (fluorine) یک عنصر سمی با نماد F و عدد اتمی 9 میباشد که از خمیر دندان گرفته تا صنایع اتمی کاربرد دارد! احتمالا دانشمندان زیادی در کار با فلورین جان خود را از دست داده اند و یا مسموم شده اند. درواقع فلورین عنصر تشکیل دهنده فلوریت است که نام گذاری آن دقیقا بعد از مطالعه روی فلوئوریت انجام شده است. دو نمونه نام مشابه دیگر هم وجود دارد : فلوئورن Fluorene و فلوراید fluoride که نباید اشتباه گرفته شوند. جالب است بدانید در بازار جواهرات چندین نام تجاری از این کانی وجود دارد که عبارت اند از: Antozonite (دارای ترک یا کلیواژ) ، Blue John (نوع باندی و ارغوانی – سفید از انگلستان)، Chlorophane (آبی – سبز روشن مربوط به انواع حرارت دیده شده)، Yttrocerite (نوعی که اندکی ایتریم و ساماریوم جایگزین کلسیم در ترکیب شیمیاییش شده اند)، Yttrofluorite (نوعی که ایتریم به طور ناقص جایگزین کلسیم در ساختار شیمیایی شده است).
فلوریت در کدام مناطق یافت میشود؟
فلوریت یک کانی رایج است که بیشتر به صورت رگه در کانسارهای بزرگ و کوچک در بسیاری از مناطق یافت و میتواند در کنار سنگ آهک و یا دولومیت یافت شود. این رگه ها میتوانند شامل سولفید قلع، روی، سرب، نقره و دیگر فلزات نیز باشد. در محیطهای زمین شناسی گوناگون، فلوریت دارای الگوهای زمین شیمیایی متفاوتی است که بیانگر نوع کانسار و سنگ میزبان است. فلوریت در مراحل آخر تبلور ماگمایی، ته نشست می کردند و اغلب در محیطهای گرمابی همراه با کنار زایی معمول آن یافت می شود. کانی هایی که بیشتر همراه با فلورایت حمل و ته نشست میشوند عبارتند از اسفالریت، گالن، باریت، کلسیت و انواع کوارتز. بر اساس جدیدترین نظام – های رده بندی کانسارها، کانسارهای فلوریت دارای سه خاستگاه ماگمایی، مربوط به فعالیت های ساختاری و رسوبی هستند. مهمترین عوامل ماگمایی – گرمابی کنترل کننده کانی سازی در ذخایر فلوریت شامل موقعیت زمین دینامیکی، شیمی سیال، مجموعه کانی شناسی و دگرسانی، نقش سنگ میزبان، شیب زمین گرمایی، مقدار مواد فرار سیال، عمق و زمان است.
ذخایر و معادن فلوئوریت در ایران و جهان
تاکنون بیش از ۳۰ کانسار و منطقه پی جویی فلوریت در ایران شناسایی شده که در مجموع دارای ذخیره ۱٫۳۵ میلیون تن، معادل 0/6 درصد ذخایر فلوریت دنیاست. در ایران بیشتر ذخایر فلوئوریت از نوع گرمابی (و یا به عقیده برخی ته نشستی – دیاژنتیک) بوده و در شمال بلوک طبس، البرز مرکزی، و یا در حاشیه زون ایران مرکزی قرار گرفته اند. بیشتر این کانسارها در استان های خراسان، مازندران، اصفهان، کردستان، مرکزی، یزد، سمنان و کرمان قرار دارند. از جمله این کانسارها می توان به ذخایر معدنی فلوئوریت کمرمهدی در جنوب غربی طبس، پیناوند در شمال شرقی اصفهان، بُزیجان در غرب محلات، و کمربند فلوریت سوادکوه در جنوب قائم شهر و کانسار فلوریت- باریت آتشکوه در جنوب دلیجان اشاره کرد. فلوریت در ایران بیشتر به صورت کانی همراه با کانسارهای فلزی چون سرب و روی و همچنین در توده های آذرین پگماتیتی به صورت رگچه ای و یا به همراه ذخایر باریت و زغال سنگ گزارش شده است. موقعیت برخی از کانسارهای فعال فلوریت ایران در شکل نشان داده شده است. چین (بزرگترین)، مکزیک، آرژانتین، استرالیا، برمه، مراکش، ایالات متحده، آلمان، فرانسه، کانادا، انگلستان، نامیبیا، روسیه، سوئیس و اسپانیا از مهمترین ذخایر فلوئوریت در جهان هستند.
بهسازی
فلوریت معمولا مورد بهسازی قرار نمیگیرد. اگرچه برخی فروشنده ها جلای این سنگ را به وسیله بهسازی با روغن بهبود میبخشند. همچنین فلوریت میتواند به روش حرارت دهی بهسازی شود که موجب حذف هیدروکربن های مزاحم میشود. همچنین گاهی این سنگ را تحت پرتوافکنی پرتو گاما قرار میدهند تا به رنگهای مختلف از جمله نئونی دست یابند. به علت سختی پایین فلورایت گاهی آن را در استفاده جواهراتی روکش دار یا اشباع سازی میکنند. فلوریت های مصنوعی و سنتتیک نیز در انواع رنگها وجود دارد.
موارد استفاده فلوئوریت در جواهرات تا صنایع
از سنگ فلوریت به ندرت به عنوان نگین سنگ انگشتر استفاده میشود و بیشتر به صورت کلسیونی (بخصوص نوع شفاف آن)، مجسمه، تسبیح، مدال و … استفاده میشود. به علت سختی پایین هنگام استفاده از این سنگ به صورت جواهری باید دقت کنید که مورد سایش قرار نگیرد زیرا به راحتی روی آن خش می افتد. این کانی در صنایع سرامیک، متالوژی و شیمیایی نیز کاربرد دارد. این کانی که در صنعت با نام تجاری فلوئوراسپار مشهور است امروزه در سه شاخه مهم صنعتی یعنی صنایع متالوژی (به عنوان گداز آور)، صنایع شیمیائی (در تهیه (HF و در صنایع سرامیک و شیشه (در تهیه شیشه های اپال) به کار می رود. فلوریت یا به صورت یک محصول فرعی در بسیاری از ذخایر سرب و روی و یا به عنوان یک کانی اصلی در ذخایر گرمابی، پگماتیتی و یا ته نشستی مشاهده میشود.
خواص فلوریت در باورهای باستانی گذشته
استفاده از این سنگ قدمتی چند هزار ساله دارد. در باورهای چینی، اعتقاد بر این است که فلوریت بنفش انسان را از ارواح خبیثه دور کرده و نمونه های تجمعی آن به عنوان “سازنده های رویا” استفاده می شد. آنها از نوع سبز فلوریت به عنوان جایگزین سنگ یشم استفاده میکردند. در مصر باستان از این سنگ جهت کنده کاری و ساخت سوسک سرگین غلطان و مجسمه های خدایان استفاده میشد. رومی ها نیز اعتقاد داشتند که نوشیدن شراب از لیوان هایی از جنس فلوریت بنفش (همانند آمیتیست)، از مست شدن جلو گیری میکند. پلینی بزرگ، طبیعیدان، فیلسوف طبیعی و نویسندهٔ رومی که درباره خواص سنگها نیز نوشته است در کتابش نوشته است که معروف بوده “نرون” امپراتور روم یک ملیون سسترس (پول رومی) معادل 240 هزار دلار امروزی برای یک فنجان از جنس فلوسپار پرداخت کرده است. در کتب روم باستان از این واقعه نوشته اند که ژولیوس سزار اسبق، “سردار و دولتمرد بزرگ روم”، شش گلدان از جنس فلوریت را از گنجینه مهراد برده و آنها را در کنار مجسمه ژوپیتر “اسطوره رومی” قرار داده است.
خواص سنگ فلوریت در چاکرا درمانی
با توجه به تنوع رنگ فلوریت، این سنگ تمامی چاکراها را شامل میشود. فلوریت سنگی برای یاری دادن در دور کردن پریشانی، سو نیست و اضطراب نسبت به آینده است. این سنگ میتواند به ارتقای حوزه انرژی فرد کمک و ظرفیت های ذهنی اش را ارتقا دهد. به همین دلیل فلوئوریت سنگ پاک کننده خلا روانی، جو پریشانی، افکار در هم ریخته و انرژی های منفی است. نوع فلوئوریت بنفش برای پاکسازی و دستیابی ذهن به حوزه امور روحی – روانی فوق العاده میباشد. فلوریت زرد قدرتهای ذهنی را افزایش میدهد و توانایی روشنفکری فرد را ارتقا میدهد. فلوریت سیاه در چاکرا درمانی به عنوان تصفیه کننده انرژی های برآمده از طبیعت است. نوع فلوئوریت سبز چاکرای قلب را پاکسازی و نوع صورتی چاکرای قلب را فعال میکند که مربوط به حوزه احساسی فرد است. فلوریت آبی برای چاکرای گلو مفید است و تامین کننده ارتباط شفاف اندیشه های فرد است.