سنگ توپاز و هرآنچه باید درباره آن بدانید!

توپاز نوعی کانی سیلیکاته با سختی 8 است. متداول ترین رنگ توپاز قهوه ای طلایی تا زرد می باشد. در ایران این گوهر در سنگهای پگماتیکی جزیره هرمز و الوند نیز یافت می شود. از خواص سنگ توپاز در رنگهای مختلف جهت باز شدن کانال های انرژی چاکرای بدن استفاده می شود. رومیان این سنگ را خدای خورشید می نامیدند. همچنین این گوهر به عنوان سنگ ماه تولد آبان نیز مشهور است. 

تاریخچه سنگ توپاز

در گذشته به همه سنگهای زرد، قهوه ای و یا سبز رنگ با ارزش توپاز Topaz می گفتند. نام این سنگ درواقع برگرفته از جزیره توپازوس (Topazios) که اولین بار در آن یافت شده است. این جزیره مه آلود که در دریای سرخ واقع است امروزه به جزیره سنت جان مشهور است. برخی منابع نیز گفته اند که ممکن است نام توپاز از واژه سانسکریت Tapas گرفته شده باشد. گفته می شود بیش از 2000 سال است که از این کانی به عنوان گوهری نفیس استفاده می شود و همواره در فرهنگ های روم، یونان و مصر باستان از خواص توپاز به عنوان سنگی جادویی استفاده می شد.

 مشخصات سنگ توپاز چیست؟

توپاز سنگی محکم اما شکننده (به دلیل رخ صفحه ای کامل) با سختی 8 در مقیاس موس و رنگ خاکه سفید می باشد. ترکیب شیمیایی این سنگ آلومینیوم فلور و سیلیکات بوده و امکان سنتز مصنوعی آن نیز وجود دارد. سنگ توپاز گوهری شفاف تا نیمه شفاف با جلای شیشه ای می باشد. این گوهر دارای اینکلوژن‌های دوفازی، سیالی، خطوط رشد، کریستالی و گاه به شکل ستاره دنباله دار است. اگرچه توپاز به طور مصنوعی در آزمایشگاه‌ها سنتز شده است، اما معمولاً به صورت تجاری در دسترس نیست.

نحوه تشکیل توپاز بیشتر بدین صورت است که در مراحل آخر سرد شدن ماگما تشکیل می شود و تبلور می یابد و اکثرا با کانیهای تورمالین، کاسیتریت، آپاتیت، فلئوریت و بریل همراه است. بستر رودخانه ها، ریولیت ها و سنگهای پگماتیت دانه درشت می توانند حاوی بلور های این گوهر باشند. 

جدول مشخصات توپاز
ترکیب شیمیایی	Al2SiO4(OH,F)2
سیستم بلوری	ارتورومبیک
رنگ	بی رنگ، زرد، زرد قهوه ای، قرمز مایل به قهوه ای، آبی، سبز، صورتی، قرمز، بنفش
شفافیت	شفاف
رخ	Perfect
شکستگی	صدفی
جلا	شیشه ای
ضریب شکست نور	1.606 تا 1.644
اختلاف شکست مضاعف	0.008 تا 0.011
سختی موس	8
وزن مخصوص	3.49 تا 3.57
فلورسانس	در طول موج بلند ؛ بی رنگ و آبی: بی اثر تا زرد-(سبز)؛ طلایی، قهوه ای، صورتی: اغلب زرد-نارنجی

انواع رنگ سنگ توپاز

تفاوت رنگها در این گوهر به علت تفاوت عناصر رنگ زا می باشد. از انواع سنگ توپاز می توان به بی رنگ، قرمز(کمیاب)، صورتی ته رنگی از زرد تا نارنجی و قهوه ای شامل قهوه ای مایل به زرد (sherry)، آبی و آبی سبز مشابه آکومارین نام برد. مرغوب ترین رنگ آن صورتی و قرمز است. امروزه رنگ آبی به محبوب‌ترین رنگ برای توپازهای موجود در بازار تبدیل شده است. با این حال، تقریباً همه این گوهرها در ابتدا توپازهای بی‌رنگ یا آبی کم‌رنگ بودند. یک بهسازی حرارتی و تابشی ایمن و بسیار رایج، رنگ‌های تیره‌تر و چشمگیری به آنها می‌دهد.

رنگ آبی سوئیسی از آسمان آبی رشته کوه های آلپ سوئیس گرفته شده است در حالی که آبی لندنی از هوای آبی همیشه ابری و تیره مه آلود لندن گرفته شده است. هر دو رنگ آبی سوئیسی و لندنی با فرآیند بهسازی تابشی از یک توپاز بی رنگ بدست می آیند. در طبیعت معمولا توپاز به صورت بی رنگ دیده می شود. 

ارزش سنگهای توپاز در رنگهای مختلف چگونه است؟

بالاترین ارزش‌ توپاز از نظر قیمت به انواع کمیاب صورتی و قرمز و سپس نارنجی و زرد تعلق می‌گیرد. توپاز نارنجی مایل به قرمز پررنگ گاهی اوقات “توپاز امپریال” نامیده می‌شود. سنگ‌های زرد، نارنجی و قهوه‌ای تا حدودی رایج هستند. توپازهای بی‌رنگ رایج هستند و در هر اندازه‌ای، گوهرهای کم‌ارزشی محسوب می‌شوند. نوع آبی نیز درواقع بی رنگ است و با فرآیند پرتودهی آبی رنگ می شود. نوع بی رنگ آن کمتر از یک دلار در قیراط ارزش دارد درصورتی که با حرارت و رنگ آبی چند دلار در قیراط ارزش افزوده می گیرد.

توپاز های با کیفیت با رنگ صورتی و قرمز در سایز بالای 10 قیراط کمیاب هستند. توپاز امرپریال به رنگ نارنجی-زرد ، نارنجی مایل به قرمز ، نارنجی مایل به صورتی تا ارغوانی مایل به صورتی در وزن های بالا کمیاب است. این درحالی است که نوع بی رنگ و آبی در اندازه های بالای 1000 قیراط نیز یافت می شود. نوع طلایی رنگ آن قیمتی هایی در حدود صد دلار در قیراط ارزش دارد .

تراش سنگ توپاز چگونه است؟

بدلیل کلیواژ بسیار خوب، بلور توپاز را به سختی می توان تراش داد و در حلین جلا دادن نگین های آن و سوار کردن آنها به روی پایه های فلزی باید بسیار دقت نمود. سیستم کریستالی این سنگ ارتورومبیک بوده و معمولا به صورت منشورهای کشیده با مقطع مورب شکل (الماس گونه) یافت می شود. منشورها خطوط عمودی را نشان می دهند. ممکن است دارای صفحات متنوع از هرمی، گنبد و پیناکوئید صفحه ای نیز باشند. اکثر کریستال ها نشان دهنده این تورق صفحه ای کامل هستند.

در هنگام تراش های پله دار و مختلط فراوان، درهنگام تراش دادن باید دقت نمود که صفحه ای که تراش داده می شود دارای قدری زاویه نسبت به سطح تورق باشد (که پولیش خوب نمی گیرد و ممکن است جدا شود). نگین های توپاز معمولا بصورت تراش زمردی یا تراش قیچی وار درست می کنند و نگین های بی رنگ با تراش برلیانی و کابوشن را درمورد سنگهای قدری ناخالصی دار آن به کار می گیرند.

ذخایر و معادن توپاز در جهان در کجا قرار دارند؟

بطور کلی مهم ترین محل های مشهور توپاز درشنکن اشتاین (Schenechken Stein)، معادن کوه های سریلانکا، برمه، برزیل، سلسله جبال اورال در روسیه و قاره استرالیا، کوه های ژاپن، جمهوری مالاگاسی، مکزیک، نیجریه، زیمباوه، نامبیا، آمریکا، ایرلند شمالی، اسکاتلند و انگلستان می باشد. رنگ بلورهای این کانی در ایرلند آبی روشن می باشد.

1. برزیل منبع اصلی توپاز با کیفیت گوهری است. میناس گرایس کریستال‌های ریز زرد تا نارنجی، قابل تراش تا اندازه‌های درشت و همچنین کریستال‌های بی‌رنگ و زرد کم‌رنگ تا اندازه چند صد پوند تولید می‌کند. این کریستال‌ها معمولاً شفاف هستند. این منطقه همچنین کریستال‌های آبی کم‌رنگ طبیعی نیز دارد. 
2. روسیه یکی دیگر از منابع اصلی توپاز با کیفیت گوهری است. منطقه کوه‌های اورال کریستال‌های آبی مرغوب، اغلب قابل تراش و همچنین سنگهایی به رنگ‌های سبز و سرخابی تولید می‌کند. سانارکا توپازهای صورتی تولید می‌کند. 
3. در استرالیا کوئینزلند و تاسمانی بلورهای باکیفیت آبی، بی‌رنگ و قهوه‌ای تولید می‌کنند. تینگها، نیو ساوت ولز، ماده جواهری سبز رنگ تولید می‌کند.
4. در مکزیک سن لوئیس پوتوسی کریستال‌های ریز قهوه‌ای تا شری رنگ، و همچنین بی‌رنگ و مقداری زرد رنگ، در بسیاری از اشکال عالی و قابل برش تولید می‌کند. برخی از این مواد را می‌توان با تابش تیره کرد، اما رنگ آنها در نور خورشید محو می‌شود.
5. در پاکستان، بلورهای صورتی ریز، تراش‌خورده و قابل برش را در ماتریس سنگ آهک، در تپه غوندائو، نزدیک کاتلانگ، تولید می‌کند.
6. در ایالات متحده : نیوهمپشایر کریستال توپاز یافت می شود. تگزاس: بی‌رنگ و آبی، برخی وجه دار تا اندازه‌های درشت. منطقه پیکز پیک، کلرادو: کریستال‌های آبی ریز در سنگ‌های گرانیتی؛ همچنین بی‌رنگ، مایل به قرمز، زرد، برخی وجه دار. توماس رنج، یوتا: کریستال‌های انتهایی به رنگ شری در ریولیت؛ وجه دار.

فرآیند بهسازی پرتودهی سنگ توپاز

سنگهای بی رنگ توپاز که برای فرآوری آنها جهت تبدیل به رنگ آبی استخراج می شوند عمدتا از نیجریه و سریلانکا می آیند. در واقع بیش از 99% توپاز های آبی امروزی حاصل حرارت دهی گونه بی رنگ می باشند در طبیعت نوع آبی سیر “سوپر” یا “سوئیس” وجود ندارد. این سنگها ابتدا با تشعشع به توپاز بی رنگ تبدیل به قهوه ای و سپس با حرارت تبدیل به رنگ با ثبات آبی می شوند. در مقاله ای تحت عنوان بهسازی توپاز کلیه این روش ها را به تفصیل توضیح داده ایم.

جالب است بدانید توپاز قهوه ای مقدار قابل توجهی از رنگ خود را زیر نور آفتاب از دست می دهد. رنگ اغلب گونه های صورتی توسط فرآوری حرارتی از سنگهای قوه ای “گیلاسی” رنگ به وجود آمده چنین سنگهایی را Pinked یا Fired می نامند. نوع بی رنگ را می توان با روش Aaua Aura (رسوب گذاری بخار طلا) تا رنگ سبز – آبی روکش گذاری کرد.

انواع روشهای بهسازی رنگ توپاز

در دهه 1960، یک روش دو مرحله‌ای برای تبدیل توپاز بی‌رنگ به آبی کشف شد. ابتدا، سنگ راف تحت تابش قرار می‌گیرد و به رنگ قهوه‌ای درمی‌آید. سپس، سنگ قهوه‌ای گرم می‌شود تا به رنگ آبی پایدار برسد. این فرآیند تقریباً مشابه اتفاقی است که در زمین می‌افتد، به طوری که نمی‌توان یک سنگ بهسازی شده را از یک سنگ طبیعی تشخیص داد.

پیش از این پیشرفت، توپاز آبی روشن طبیعی کمیاب و ارزشمند بود، در حالی که توپاز بی‌رنگ رایج بود و می‌توانست به قیمت ارزان در هر کیلو خریداری شود. پیامد این امر: قیمت توپاز آبی کاهش یافت و اکنون این سنگ‌ها جزو ارزان‌ترین سنگ‌های قیمتی موجود هستند. 

توپازی که تحت این بهسازی قرار گرفته و به رنگ آبی تیره درآمده است، گاهی اوقات به عنوان جایگزین آکوامارین استفاده می‌شود. این دو گونه گوهر متمایزی هستند. با این حال، از آنجایی که توپاز معمولاً ارزان‌تر از آکوامارین است، مصرف‌کنندگان باید مراقب فروشندگان نامعتبری باشند که ممکن است سعی کنند توپاز بهسازی شده را به عنوان آکوامارین بفروشند.

از بهسازی حرارتی همچنین برای تغییر برخی از توپازهای زرد، نارنجی و قهوه‌ای به صورتی یا قرمز استفاده می‌شود. این روش رایج، پایدار و غیرقابل تشخیص است.

از روش رسوب بخار شیمیایی (CVD) برای ایجاد پوشش سطحی روی توپاز استفاده می شود. این یک روش رایج است. پوشش سطحی به راحتی قابل خراشیدن است. این روش را می‌توان با غوطه‌وری تشخیص داد. این نمونه ها تحت عنوان توپاز رنگارنگ mystic topaz معروف هستند. 

معمولا ۴ روش برای بهسازی رنگ توپاز وجود دارد:

• ۱- حرارت دادن (Heat) هدف از این کار، به وجود آوردن رنگ صورتی (در طبیعت کمیاب) از سنگ هایی که به رنگ زرد، نارنجی یا قهوه ای هستند. این تغییر رنگ دارای دوام بوده و رنگ آن تغییر نمی کند. تشخیص آن ناممکن است.
• ۲- پرتو دهی (irradiation) هدف از این روش، تولید سنگ های آبی تیره توپاز است، چون در طبیعت این کانی به رنگ آبی کم رنگ یافت می شود این تغییر رنگ هممانند روش بالا دارای دوام بوده و رنگ آن تغییر نمی کند، معمولا غير قابل تشخیص است.
• ٣- انتشار رنگ در سطح سنگ (Diffusion) هدف از این روش، تولید رنگ های متفاوتی مانند قرمز، سبز و آبی است. دوام ندارد به دلیل این که رنگ در سطح سنگ انتشار یافته قابل تشخیص است
• ۴- پوشش سطحی ( Surface Coating) هدف از این روش، تولید رنگ های رنگین کمانی برای سنگ توپاز آتشین (fire topaz) است . این روش دوام نداشته و با خراش دادن روی سطح سنگ قابل تشخیص است.

تعیین اصل بودن سنگ توپاز از بدل

سنگ هایی که به طور ظاهری شبیه به توپاز هستند، عبارتند از: سافیر مصنوعی ، شیشه آبی ، اسپینل مصنوعی گاهی اوقات هم با سنگ هایی چون سیترین، آکوامارین، تورمالین، کوارتز قهوه ای (smoky quartz) اشتباه گرفته می شود. گاهی مشاهده شده که سیترین را به عنوان توپاز برزیلی می فروشند! توجه داشته باشید که وقتی سنگ کوارتز حرارت ببیند می تواند تغییر رنگ بدهد و انواع بدلی سبز ، زرد و رنگهای دیگر تولید و در بازار به عنوان توپاز اصل و طبیعی فروخته می شنود. توپاز های طلایی معمولا گران تر بوده و بهتر است برای خرید توپاز طبیعی از فروشنده شناسنامه این سنگ را درخواست نمایید! یک جواهر مشهور به نام براگانزا (Braganza) با وزنی معادل 1640 قیراط تصور می شد که یک برلیان الماس درشت و بی نظیر است. ولی بعدها مشخص شد که یک توپاز بی رنگ بوده است!

معروف ترین و بزرگترین سنگهای توپاز جهان

توپاز لیندسی و فری من

 بزرگترین توپاز طلایی در موزه آمریکا دو قطعه از بزرگترین انوع این کانی طلایی جهان در موزه اسمیت سونین در واشنگتون قرار دارند عبارت اند از: توپاز لیندسی (Lindsay) با وزن 70 پوند و توپاز فری من (Free Man) به وزن 11 پوند که جزو بزگترین و معروفت ترین توپاز های جهان می باشند.

توپاز ماربلا یا آزول (The Marbella)

سنگ توپاز ماربلا “The Marbella topaz” بزرگترین توپاز آبی تراشیده شده بصورت اُوال جهان با وزنی معادل 8225 قیراط می باشد. این سنگ توسط دولت اسپانیا خریداری شده و به “Topaz Azul” به معنی توپاز آبی در زبان اسپانیایی معروف است.

توپاز ال درادو (El-Dorado)

بزرگترین توپاز تراشیده شده با رنگ زرد قهوه ای در جهان El-Dorado Topaz نام دارد. این سنگ 31 کیلوگرم در ابتدا وزن داشت که بعد از تراش به 31 هزار قیراط! معادل 6 kg کاهش یافت! این سنگ نیز همانند توپاز ماربلا در موزه کلکسیونی سلطنتی Programa در اسپانیا نگهداری می شود.

توپاز اُسترو (Ostro)

در حدود سی سال پیش یک مرد انگلیسی به نام Max Ostro طی سفرهای خود توپازی با رنگ آبی عمیق و وزن 9381 قیراطی را یافته و بعدها پسرش آن را به موزه طبیعی لندن تحویل داد. توپاز معروف Ostro از نام فامیلی Ostros خانواده ای که مالک آن بودند گرفته شده است.

توپاز آدیِل (Adiel)

در آخر توپاز آبی آدیِل (Adiel Topaz) با وزنی معادل 20769 قیراط توسط ریچارد هومر (Richard Homer) در سال 1987 تراشیده شده که جایزه بهترین تراش سال را نیز از آن خود کرد. این جواهر هم اکنون در کلکسیون موزه تاریخ طبیعی در شیکاگو نگهداری می شود.

روش مراقبت و نگهداری از سنگ توپاز

توپاز را می توانید با آب گرم و صابون تمیز کنید. توجه داشته باشید که به هیچ وجه از دستگاه ماوراء صوت (Ultrasonic) و تمیز کننده به وسیله بخار استفاده نکنید و از نگه داشتن آنها کنار مواد شیمیایی به خصوص اسیدها پرهیز شود. مراقب باشید سنگ هایی که به روش روکش (coated) بهسازی رنگ شده اند، خراش و آسيب سطحی نبینند.

خواص توپاز در چاکرا درمانی

عنصر کلی سنگ توپاز آتش است ولی هر رنگ این کانی برای یک نوع چاکرا استفاده می شود. از خواص توپاز سفید در جهت دریافت انرژی از کانال های چاکرای هفتم (تاج)، از خواص سنگ توپاز زرد جهت چاکرای سوم (ناف) و چهارم (قلب)، از خواص توپاز آبی رنگ نیز برای چاکرای پنجم (گلو) و ششم (چشم سوم) استفاده می شود. بنابراین اگر فردی می خواهد از بیماری و رنج خود اطلاع یابد باید از خواص سنگ توپاز سفید که بیشتر انرژی سطح بالا را در اختیار دارد استفاده کند رنگ سفید این سنگ تمام سنگ های دیگر را تقویت می کند. اگر از روده کوچک، کلیه ها، مثانه و روده بزرگ رنج می برید باید از خواص سنگ توپاز زرد رنگ استفاده کنید. چنانچه شخصی دچار لکنت زبان، گلودرد و پرکاری تیروئید است باید از خواص سنگ توپاز آبی در چاکرا درمانی استفاده کند زیرا تشعشعات انرژی سرد آبی سطوح قوه تمرکز و گلو را تحت تاثیر قرار می دهد.

خواص سنگ توپاز سفید

سنگ توپاز سفید به فرد کمک میکند تا عقیده و ایمان خود را به آسانی فرا گیرد. در جهان ما ارتعاشات نسبت به سیارات دیگر بسیار آرامتر حرکت می کند، به همین دلیل اغلب یک بازه زمانی مابین بصیرت و رویای فرد و به ثمر رسیدن آن وجود دارد. این گوهر به شخص هنر قدردانی را یاد می دهد. این کار را به وسیله تصفیه و روشن ساختن نیت فرد و هم تراز کردن آن با مسیر حقیقی فرد و اظهار آن در جهان مادی عمل می کند. از خواص توپاز سفید از نظر روحانی می توان به یاری دهنده فرد در رویا بافی و تحقق والاترین مسیر زندگی فرد اشاره نمود. هم چنین از خواض سنگ توپاز سفید می تواند برای بالا بردن سرعت انرژی ارتعاشی نیت فرد و کوتاه نمودن بازه زمانی بین تمرکز ابتدایی و تکمیل وقوع الهامات فرد به کار رود.

خواص سنگ توپاز زرد یا طلایی

از خواص توپاز طلایی می توان به ارتقای خلاقیت، اراده و توانایی اظهار تمایلات فردی نام برد. اگر می خواهید به آرزوی خود برسید باید ابتدا هدف خود را با آن تراز و هماهنگ کنید سنگ توپاز طلایی رنگ دقیقا همین کار را برای شما کرده و به ما می آموزد که بر روی آرزوهایمان بر اساس شهود درونی خود تمرکز کنیم. مصریان قدیم آن را خدای خورشید می نامیدند و اعتقاد داشتند که سنگی محافظ می باشد و سحر و جادوی بد را دفع می کند. این یک گوهر قدرتمند برای اظهار وجود است و فرد را تا بالاترین بصیرت های خود، شهود فردی، توانایی ذهنی و احساسی رسانده و از آنها برای اظهار خلاقیت استفاده می کند. از نظر انرژی درمانی توپاز زرد با سیترین و لابرادوریت طلایی هماهنگی بسیار زیادی دارد. از نظر انرژی درمانی توپاز زرد با سیترین و لابرادوریت طلایی هماهنگی بسیار زیادی دارد.

خواص سنگ توپاز آبی

از خواص توپاز آبی می توان برای یاری دادن ارتباط شفاف با عمیق ترین احساسات فرد استفاده کرد. توپاز آبی سنگ ارتباط است و جهت تقویت مهارت های کلامی و تمرکز بر روی تکالیف ذهنی فرد کاربرد دارد. توپاز آبی دارای خواص تقویت کننده طبیعی توانایی های روانی است. توپاز آبی یک تقویت کننده طبیعی توانایی های روانی است و فرد را در جهت تشخیص تصمیمات زندگی اش و شفاف نمودن آنها کمک می کند.