یکی از منابع درآمدزا در دنیا و به ویژه در آسیا سنگهای قیمتی و شغلهای وابسته به آن مانند طراحی گوهرها و جواهر سازی می باشد. این صنعت دارای پنانسیل بالقوه ای برای رشد مالی و اقتصادی این کشورها ایفا می کند. این تجارت پر سود که بسیاری از کشورها را به رقابت وا داشته و در این میان سه کشور هنگ کنگ، آمریکا و میانمار بزرگترین صادرکنندگان جواهرات و سنگهای قیمتی در دنیا می باشند. در این میان ایالات متحده و هندوستان و چین نیز بزرگترین واردکنندگان این محصول می باشند.
در سال 2006 میزان تجارت سنگهای با ارزش خام طبیعی و یا مصنوعی و به سازی شده بدون تراش (غیر از الماس) 70 میلیارد برآورد شده بود که در سال 2015 با رشد 74 درصدی به میزان 240 میلیارد دلار رسیده است. در ایران که نرخ رشد صادرات و واردات گوهر سنگها از سال 2006 به کندی صورت گرفته و فقط سهمی معادل با 2000 دلار داشته و جزو کشورهایی است که به تازگی پا به این عرصه گذاشته است.
پیشینه تجارت گوهرهای قیمتی در ایران
سنگهای قیمتی دارای ویژگی های متمایزی چون سختی بالا، زیبایی و درخشندگی خاصی هستند که امروزه کاربردهای متفاوتی دارند. استفاده در پروژهای اتمی و ساخت تجهیزات پزشکی و تلسکوب های فضایی تا استفاده زینتی نشان دهنده کاربرد آنها می باشند. در ایران صنعت استخراج و ساخت گوهرها به دوران باستان باز می گردد. حدودا 35 کتاب در این زمینه موجود است و به طور قطع عالمان بزرگی چون جابر بن حیان، بیرونی و شیخ احمد سفاری جزو بنیان گذاران علم گوهرشناسی می باشند.
ایران یکی از کشورهای غنی از منابع سنگهای با ارزش در دنیا بوده که متاسفانه با این پتانسیل بالا سهم آن در تجارت جهانی جواهرات تنها 0.002 درصد می باشد!(شکل 1) بنابراین اکتشاف منابع و برنامه ریزی جهت آموزش و توسعه این صنعت می تواند جانی تازه به صادرات بخشیده و درآمدزایی در این حوزه را منجر شود.
کشورهای جهان سالانه در تلاشند تا سهم خود را از صادرات گوهر سنگها افزایش دهند. جدول زیر این گواه این رقابت می باشد:
واردکنندگان بزرگ سنگهای قیمتی در دنیا
در دهه گذشته بزرگترین واردکنندگان گوهرهای قیمتی در دنیا چین، آمریکا و هند، هنگ کنگ و سوئیس می باشند که تقریبا ۷۳ درصد کل واردات جهان را به خود اختصاص داده اند. فرانسه، تایلند، بریتانیا، ایتالیا و امارات متحده عربی نیز درجایگاه بعدی این رده بندی قرار دارند. در جدول زیر (1) رتبه ایران در سال 2014 در رده ۴۶ می باشد.
چین که از سال 2006 جزو ده کشور برتر واردکنندگان گوهرسنگ بوده تا به امروز نیز توانسته رتبه نخستین را در این حوزه کسب نماید. جالب است بدانید که چین در سال ۲۰۱۴ به تنهایی ۷۷% واردات گوهرهای قیمتی دنیا را داشته است. در ضمن این کشور حدود ۸۰ درصد بازار سنگهای قیمتی آمریکا را نیز در اختیار خود دارد و که با توجه به روابط خوب ایران و چین، موقعیت بسیار مناسبی جهت صادرات گوهر از ایران به این کشور می باشد.
بزرگترین صادرکنندگان سنگهای قیمتی در جهان
بزرگترین صادر کنندگان گوهرهای قیمتی در دهه اخیر که تقریبا 67 درصد صادرات دنیا را در اختیار خود دارند سوئیس، تایلند، هند، هنگ کنگ، میانمار و آمریکا هستند. ایران نیز در رتبه 49 دنیا می باشد. در میان کشورهای صادر کننده گوهرهای قیمتی پیشرفت کشور میانمار با وجود جنگ داخلی بسیار قابل توجه می باشد.
میانمار به دلیل یاقوت های با کیفیت خود، مروارید پرورشی طلایی و پشم سبز مشهور است. این کشور در سال ۲۰۱۰ به رتبه نخست صادر کنندگان گوهرهای قیمتی در دنیا دست یافت ولی جایگاه آن چند سال دچار نزول شد تا اینکه در سال ۲۰۱۴ به رتبه اول رسیده و در سال ۲۰۱۵ در جایگاه دوم قرار گرفته است.
چشم انداز صادرات و واردات گوهرهای قیمتی در ایران
صادرات و واردات صنعت گوهرهای قیمتی در ایران با در نظر گرفتن منابع و معادن بسیار خود که بیش از ۲۵۰ نوع سنگ از جمله انواع گارنتها، سفایر، سنگ یاقوت، فیروزه، عقیق، انواع کوارتز، کریزوکولا، فلوریت، تورمالین، پشم، مالاکیت، آندالوزیت و غیره را شامل می شود ولی از بازار تجارت گوهرهای با ارزش تقریبا سهمی نزدیک به صفر دارد.
در استان هایی از جمله سیستان و بلوچستان، خراسان، همدان و …. با توجه به پتانسیل بالای خود از نظر ذخایر سنگهای قیمتی و همچنین درنظر گرفتن نزدیکی با کشور قطر و چین که از واردکنندگان این نوع سنگها می باشند می تواند بسیار در تولید ثروت ملی کار ساز باشد.
طراحی، تراش و پولیش سنگها می تواند باعث ایجاد شغل شده و حتی زنان خانه دار نیز می توانند به آن مشغول شوند. با توجه به اینکه سود تجارت جواهرات و گوهرهای قیمتی بسیار بالا می باشد و ایران نیز در بین کشورهای اسلامی دارای منابع بسیاری بوده است بدیهی است که با حمایت دولت و برنامه ریزی اصولی در این باره می توانیم در این تجارت پر سود سهمی داشته باشیم.
سخن پایانی
متاسفانه ناشناخته بودن صنعت گوهرهای قیمتی که پتانسیل اشتغال بالایی نیز دارند و می تواند در این اقتصاد تورمی امروزه به ما کمک کند، باعث شده اندک منابع با ارزشی نظیر فیروزه و عقیق به صورت خام و بدون فرآوری به صورت عمدتا قاچاق به کشورهایی مثل پاکستان، سوئیس و اندونزی ارسال شده و دوباره به صورت قاچاق به کشورمان باز گردند!
این کار باعث استفاده دیگر کشورها از مواد اولیه ما شده و بازار داخلی را نیز راکد می گرداند. بنابراین با استفاده از امکانات صنعتی و افراد متخصص و علاقه مند بومی می توانیم از هر گرم این سنگ های خام را تبدیل به گوهر کرده و از فروش آنها در مارکت جهانی ارز فراوانی را وارد کشور نماییم.
منابع:
از طریق فاطمه تقی زاده
تقی زاده اناری، ف.( ۱۳۹۴). زمین شناسی، کانی شناسی، ژئوشیمی و ارزیابی کانی های گروه فیروزه در معدن باغو – دامغان.
خواجه بیدختی، ح. (۱۳۸۸). پژوهش های پیرامون قیمتی و نیمه قیمتی در ایران و جهان.
Muneer. S. M. and Javeri Agha. R. Sectorial competitiveness and value chain analysis gems & jewelry value chain analysis in Pakistan, April2016
مقایسه آن با سایر فیروزهها. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز
خواجه بیدختی، ح. (۱۳۸۸). پژوهش های پیرامون قیمتی و نیمه قیمتی در ایران و جهان.
فهرست محتوا
حسن کرمی
گوهر شناسی ترکیبی از علوم آزمایشگاهی و هنر زیبایی شناختی هست. من اینجام تا شما رو با هر دو اونها یعنی "دنیای گوهرسنگها" آشنا کنم!