پزوتایت (Pezzottaite): یک کانی جدید و کمیاب

پزوتایت (Pezzottaite) که با نام تجاری Raspberyl یا بریل تمشکی (Raspberry Beryl) به بازار عرضه می شود، یک نوع کانی است که برای اولین بار توسط انجمن بین المللی کانی شناسی در سپتامبر 2003 به رسمیت شناخته شد. مقادیر قابل توجهی از پزوتایت با کیفیت گوهری تاکنون فقط در پگماتیت‌های گرانیتی ساکاوالانا در منطقه ای دورافتاده در مرکز ماداگاسکار یافت شده است.

پزوتایت که به افتخار زمین‌شناس و کانی‌شناس ایتالیایی فدریکو پزوتا نام‌گذاری شد، ابتدا تصور می‌شد که بریل قرمز یا نوع جدیدی از بریل (“سزیم بریل”) باشد. با این حال، برخلاف بریل شناخته شده ، پزوتایت حاوی میزان لیتیوم بالایی است و در سیستم کریستالی سه‌وجهی به جای سیستم شش‌وجهی متبلور می شود.

مشخصات گوهرشناسی پزوتایت

پزوتایت در سایه رنگ‌های قرمز تمشکی تا نارنجی-قرمز و صورتی دیده می شود. باور بر این است که پزوتایت مانند مورگانیت و بریل قرمز ، رنگ خود را مدیون مراکز رنگی ناشی از تشعشع منگنز سه ظرفیتی در بلور است. پزوتایت اگر به مدت دو ساعت تا دمای 450 درجه سانتیگراد حرارت داده شود، رنگ خود را از دست می دهد، اما رنگ
آن را می توان با تابش گاما بازیابی کرد.

از نظر شیمیایی این سنگ نظیر سزیم بریل، یک سیلیکات سزیم، بریلیم، لیتیوم و آلومینیوم با فرمول شیمیایی Cs(Be2Li)Al2Si6O18 است. از نظر بلورشناسی، پزوتایت دارای سیستم بلوری تریگونال است که فرم‌های موازی وجهی ، منشوری و هرمی از اشکال رایج آن هستند.

پزوتایت دارای سختی 8 در مقیاس موس است. به جز سختی، تمامی خواص فیزیکی و نوری آن مثال وزن مخصوص 3.10 (متوسط)، ضریب شکست 1.601 تا 1.620، انکسار دوگانه 0.008 تا 0.011 (منفی تک محوری) همه بالاتر از بریل معمولی هستند.

طیف جذبی پزوتایت ، همانطور که توسط یک طیف‌سنجی دستی (دید مستقیم) مشاهده می‌شود، دارای باندهایی در طول موج 485-500 نانومتر است که برخی از نمونه‌ها خطوط ضعیف اضافی را در طول موج‌های 465 و 477 نانومتر و باند ضعیف در طول موج‌های 550 تا 580 نانومتر نشان می‌دهند.

تاریخچه

همانطور که توسط دکتر پزوتا Pezzotta نقل شده است ، استخراج پگماتیت معدن ساکاوالانا در ماداگاسکار (برای تورمالین)، توسط استعمارگران فرانسوی در دهه 1940 آغاز شد. متعاقباً، حفاری متناوب توسط مردم محلی با ابزارهای دستی، هر از گاهی باعث تولید تورمالین و سایر مواد معدنی شد.

در اواسط نوامبر 2002، معدنچیان محلی یک حفره بزرگ کریستالی را کشف کردند که حاوی منشورهای تورمالین رنگارنگ با کیفیت و همچنین کریستال های اسپودومن با کیفیت گوهری در رنگ های سبز، آبی و ارغوانی پیدا کردند.
تولید در نهایت به پایتخت آنتاناناریوو رسید، جایی که فروشنده گوهر؛ لورن توماس در اوایل دسامبر 2002 آن را مشاهده کرد. او متوجه کریستال های صورتی پررنگ غیرعادی با رنگی شبیه تورمالین اما با مورفولوژی شبیه به بلورهای مورگانیت جدولی شکل شد.

آقای توماس ضریب شکست 1.619 را روی قسمت موازی وجهی براق یکی از این کریستال ها اندازه گیری کرد. او با تشخیص اینکه این مقدار برای بریل خیلی زیاد است، نمونه هایی را برای دکتر پزوتا در ایتالیا فرستاد.

آنالیزهای شیمیایی اولیه دو نمونه با طیف‌سنجی پرتو ایکس پراکنده انرژی (توسط دکتر الساندرو گواستونی از موزه تاریخ طبیعی میلان) غلظت بسیار بالایی از سزیم Cs را نشان داد و محاسبه پارامترهای سلول واحد (توسط دکتر فرانکو دمارتین از دانشگاه میلان) داده‌هایی را به دست آورد که با یک کانی غنی از Cs مطابقت دارد.

پس از نمایش جواهرات توسان در سال 2003، اداره گمرک ماداگاسکار به دلیل سردرگمی در مورد هویت آن و شایعه ای که ممکن است یک کانی جدید باشد، به طور موقت صادرات این مواد را متوقف کرد. مطالعات بعدی ثابت کرد که این گوهر در واقع یک کانی جدید است.

گزارش ها نشان داده است که برخی از تولیدات اولیه به اشتباه در ماداگاسکار به عنوان تورمالین فروخته شده اند به زودی، شایعاتی مبنی بر اینکه این سنگ منبع جدیدی از بریل قرمز (مانند آن از یوتا) است، باعث شد تا بازرگانان محلی آن را بیکسبایت “bixbite” بنامند، اصطلاح قدیمی منسوخ شده که دیگر استفاده نمی شود. به دلیل هیجان ناشی از کشف و تقاضای زیاد در آن زمان، فروشندگان اغلب با قیمت‌های گزافی برای نمونه‌های راف و کریستال های پزوتایت، حتی در ماداگاسکار مواجه شده‌اند.

اینکلوژن‌ها

درونگیرهای رایج پزوتایت شامل: لوله های رشد، شکستگی ها، اثر انگشت و اینکلوژنهای مایع با فاز دیگر است. درونگیرهای کریستالی تقریبا شفاف تا بی رنگ و همچنین بلورهای سبز شفاف تورمالین از اینکلوژنهای پزوتایت می باشد. به ندرت منطقه بندی رنگی در این گوهر دیده می شود.

معادن

پگماتیت ساکاوالانا، که میزبان پزوتایت است، در بخش شمالی ناحیه معروف پگماتیت Ampandramaika-Malakialina، یکی از مناطق مرکزی ماداگاسکار که سنگهای گوهری فراوانی را تولید کرده است، واقع شده است . علاوه بر مواد این محل، نمونه ای از “مورگانیت” غنی از Cs از افغانستان که توسط هانی و کرزمنیکی (2003) توصیف شده است، اکنون به عنوان پزوتایت شناخته شده است.

تنها چند ده کیلوگرم راف کیفیت گوهری استخراج شده و به نظر می رسد که ذخایر تقریباً تمام شده است. تعداد محدودی از سنگ های شفاف و دامله های چشم گربه ای که تراش داده شده اند معمولاً رنگ صورتی مایل به ارغوانی را نشان می دهند. در حالی که وقوع یا شرایط تشکیل این کانی در طبیعت محدود است، پزوتایت به عنوان یادآور تعامل پیچیده بین ژئوشیمی، کریستالوگرافی و فرآیندهای دینامیکی است که سیاره ما را شکل می دهد.