عقیق های آبدار ایران (Enhydro agate) با آب میلیون ساله!

عقیق‌های آب دار یا انهیدرو آگات (Enhydro agate) ، ندول هایی توپی یا ژئودی شکل هستند که آب درون حفره داخلی آن گیر افتاده است. مواد عقیق از رسوب آب‌های زیرزمینی غنی از سیلیسی نفوذی از میان سنگ‌های آتشفشانی تشکیل شده و لایه‌های متحدالمرکزی را در داخل حفرات تشکیل می‌دهد. با توسعه لایه‌ها، بخش‌هایی از آب زیرزمینی که از آن عقیق رسوب می‌کند، می‌تواند در یک حفره داخلی به دام بیفتد، بنابراین حجمی از آب باستانی در داخل عقیق حفظ می‌شود. در ایران نمونه های زیبایی از این عقیق های آبدار کمیاب یافت شده که برای اولین بار در این مقاله درباره آنها توضیحاتی می دهیم.

عقیق آب دار انهیدرو چیست؟

انهیدرو آگات (Enhydro agate) یا عقیق آبدار از کوارتز میکروکریستالین یا کریپتوکریستالین نواری تشکیل شده است. عقیق دارای یک مرکز توخالی است که تا حدی حاوی آب است. جالب است بدانید از آنجا که حفره پر نیست، عقیق می تواند در تکان دادن صدا تولید کند. عقیق ها از نظر اندازه متفاوت هستند.
انهیدروها زمانی تشکیل می شوند که آب غنی از سیلیس از طریق سنگ های آتشفشانی تراوش شود و لایه هایی از مواد معدنی را تشکیل می دهد. با ایجاد لایه ها، ماده معدنی حفره ای را تشکیل می دهد که آب در آن به دام می افتد. سپس حفره با آب غنی از سیلیس لایه‌بندی می‌شود و پوسته آن را تشکیل می‌دهد. برخلاف اینکلوژنهای سیال، پوسته کلسدونی نفوذپذیر است و به آب اجازه می دهد تا به آرامی وارد حفره شود و از آن خارج شود.

در طول تشکیل یک عقیق انهیدرو، پسماندهای سنگها می توانند در حفره به دام بیفتند. این ضایعات در هر عقیق متفاوت است. آنها می توانند حاوی واریزه (پسماند خورده سنگ) یا مواد هیدرکربنی (نفتی) باشند. کوارتزهای شفاف معروف به پترولیوم کوارتز از پاکستان دارای اینکلوژنهای چند فازی متشکل از سیال نفتی و حباب گاز متان گاها متحرک و گاها مواد کریستالی جامد در یک فضای خالی نگاتیو کریستال هستند که تحت نور فرابنفش با طول موج بلند، فلورسانس آبی روشن نشان می دهند.

آب داخل عقیق چقدر میتواند قدیمی باشد؟

شکل‌گیری عقیق آبدار هنوز یک فرآیند در حال انجام است، با نمونه‌هایی که به دوران ائوسن یعنی به 56 تا 33.9 میلیون سال پیش باز می‌گردد. آنها معمولاً در مناطقی با سنگ های آتشفشانی یافت می شوند. بر اساس نظرات تجربی ، گفته می شود برخی از این آب ها ممکن است جوان باشند و درواقع آب نفوذی از دیواره ها بعد ها اتفاق افتاده باشد. گاها اگر این آب یا حباب از بین رفته باشد، چنانچه راف پولیش نشده باشد می شود آنها را خشک و دوباره با غوطه وری در آب ، مایع حبابی دوباره درون آنها تشکیل شود .

در تحقیقی از انهیدرو آگات‌های انهیدرو برزیل تخمین زده می شود که حدود 60 تا 40 میلیون سال پیش شکل گیری خود را آغاز کرده اند. آب‌های زیرزمینی گرم که در دگرسانی هیدروترمال سنگ‌های آتشفشانی دخیل هستند، معمولاً حاوی میکروارگانیسم‌ها هستند و در تحقیقی محققان در حال بررسی احتمال به دام افتادن میکروارگانیسم‌ها در داخل عقیق‌های انهیدرو هستند.

عقیق های آبدار ایران

اصطلاح عقیق آبدار در ایران شاید به نوعی عقیق هایی که پاک و شفاف و در سایز درشت با تراش های دامله دیده می شوند گفته شود. با این حال چندی پیش من با فردی آشنا شدم که عقیق هایی با آب و حباب به تعداد محدود داشت. آقای مرتضی رضایی که تقریبا بیشتر عمر خود را مشغول تراش عقیق و کوارتز سپری کرده است ، به تازگی عقیق هایی از یک معدن در خراسان جنوبی یافته که دارای آب و بخصوص حباب گاز در حفره های میکروژئود خود هستند. بیشتر این عقیق های نواری با رنگ متمایل به ارغوانی/کبود بسیار کمرنگ هستند. من فرصت این را داشتم تا چند نمونه از وی خریداری کنم.

برای واضح تر شدن آنها در نور معمولی، راف باید تا جایی که راه دارد نازک شود. البته در نور وارد شده از پشت در حالت راف نیز به راحتی مشخص هستند. تراش این نوع عقیق بسیار دشوار و نیازمند تجربه است زیرا در اثر دمای زیاد حین پولیش و یا خروج حباب و مایع از منافذ اطراف دیواره محبوس میکروژئود کریستالین خود ممکن است از سنگ خارج شود و به اصطلاح پنچر شود! . درحقیقت بسختی می توان یک نگین عقیق انهیدرو در حالت نگین کوچک انگشتری داشت و اغلب آنها را می توان در حالت همان راف پولیش شده و یا آویز هایی درشت و ضخیم در آورد.

این نوع عقیق همراه آب و حباب کمیابند!

به گفته آقای رضایی گاهی ممکن است در 500 کیلو عقیق فقط یک عدد با آب میلیون ساله یافت شود. عقیق های آب دار کمیابند ولی نمونه هایی که حباب با بازه مسافت حرکتی بالا درون آنها به صورت واضح باشد ، کمیاب ترند. البته جذاب تر هم هستند زیرا می شود بازی کردن حباب را مشاهده کرد. یافتن چنین حباب ریزی نیز نیازمند دقت فراوان است.

از آنجایی که وی به عنوان برشکار سنگ عقیق ، هفته ای صدها کیلو عقیق را برش و آماده تراش و بهسازی کند، شانس بیشتری برای یافتن آب یا حباب درون راف های عقیق این معدن خاص را دارد. شاید هفته ای یک عدد شاید هم هیچ. قیمت این نوع عقیق بسته به میزان بازی حباب و واضح بودنش ممکن است بین یک تا چند میلیون تومان باشد.