سنگ اسکاپولیت (Scapolite) چیست؟

اگرچه کمتر کسی نام اسکاپولیت را شنیده ، ولی این گوهر با پدیده های جذاب خود می تواند هم در جواهرات و هم به صورت راف کلکسیونی بسیار جذاب باشد. نام اسکاپولیت در سال 1800 میلادی از کلمه یونانی چوب (در برخی منابع “شافت”) به دلیل شکل منشوری مربعی بلورهایش نامگذاری شده است.

مشخصات گوهر شناسی اسکاپولیت

گروه معدنی اسکاپولیت شامل یک سری حالت جامد از مارالیت تا میونیت است که میزونیت به عنوان عضو میانی آن می باشد. از نظر گوهرشناسی، اصطلاح اسکاپولیت به گوهرهایی اطلاق می شود که در این سری شکل می گیرند.
اسکاپولیت ها با سختی 5.5 تا 6 و رخ کامل، هنگام قرار دادن در پایه انگشتر و پوشیدن به عنوان جواهرات به مراقبت نیاز دارند.

رنگ ها و خواص اسکاپولیت ها با تغییر میزان سدیم و کلسیم در ترکیب شیمیایی آنها متفاوت است. رنگ ها از تقریبا بی رنگ تا صورتی و ارغوانی تا زرد و نارنجی متغیر است. تا حد زیادی، در رنگهای زرد (بیشتر) و ارغوانی دیده می شوند. اسکاپولیت ها ممکن است فلورسانس قوی و رنگ های پلئوکروییک را نشان دهند.

جدول مشخصات اسکاپولیت
ترکیب شیمیایی	Marialite: 3Na(AlSi3)O8 · NaCl Meionite: 3Ca(Al2Si2)O8 · CaCO3
سیستم بلوری	تتراگونال; بلورهای منشوری، اغلب بزرگ و درشت
رنگ	بی رنگ، سفید، خاکستری مایل به آبی، زرد مایل به سبز کم رنگ، صورتی، بنفش، قهوه ای، قهوه ای نارنجی، زرد طلایی، زرد نارنجی.
شفافیت	شفاف
رخ	Good
شکستگی	صدفی-شکننده
جلا	شیشه مانند
ضریب شکست نور	1.540 to 1.579
اختلاف شکست مضاعف	0.006 to 0.037
سختی موس	5.5-6
وزن مخصوص	2.58 to 2.74
فلورسانس	طول موج بلند: نمونه های زرد از میانمار رنگ زرد را به نارنجی می دهند و برخی از سنگ های زرد آفریقای شرقی رنگ سبز زرد مایل به روشنی را نشان می دهند. طول موج کوتاه: پاسخ های متغیری با مقداری فسفرسانس گزارش شده است

انواع اسکاپولیت

برخی از اسکاپولیت های کمیاب تر پدیده های خارق العاده ای را به نمایش می گذارند. اینها شامل شاتویانسی (در رنگهای متنوع و با “چشم گربه ای” غیرمعمول تیز) و خاصیت تنبرسنسی است.

علاوه بر این، به اصطلاح “رنگین کمانی” یا نام تجاری “سان استون اسکاپولیت” پدیده رنگین تابی زیبایی را نشان می دهند. اخیراً، موسسه گوهرشناسی آمریکا (GIA) دریافته است که ذرات ورقه ای نارنجی مایل به قهوه‌ای، احتمالاً اینکلوژنهای هماتیت، باعث ایجاد پدیده اونتورسنسی در یک نمونه اسکاپولیت رنگین کمانی شده‌اند.

 

اسکاپولیت طلایی تانزانیا بسیار تیره تر از نوع برزیلی است و همچنین بسیار پاک تر است. ارزش اسکاپولیت زرد به وزن، پاکی و قدرت رنگ بستگی دارد. قیمت اسکاپولیت های ارغوانی طبیعی یا بنفش با سنگ های بهسازی شده تابشی بسیار متفاوت است، زیرا سنگ های بهسازی نشده کمیاب تر هستند و رنگ ارغوانی ملایم، اما بسیار خالص تر دارند.

گروه اسکاپولیت

اسکاپولیت نامی برای گروهی از کانی‌های آلومینوسیلیکات است که شامل میونیت، مارالیت و سیلوالیت می‌شود استفاده می‌شود. میونیت و ماریالیت اعضای نهایی یک سری محلول جامد هستند. سیلوالیت کانی است که شباهت زیادی به میونیت دارد.

این کانی ها ترکیبات، ساختار بلوری و خواص فیزیکی بسیار مشابهی دارند. آنها را نمی توان به راحتی از یکدیگر در معدن یا در طول بررسی نمونه دستی در آزمایشگاه تشخیص داد. نام “اسکاپولیت” اصطلاحی است که برای ارتباط راحت استفاده می شود. این کانی ها به مقدار کم در برخی سنگ های دگرگونی و آذرین یافت می شوند. ترکیبات آنها در جدول زیر مقایسه شده است:

آیا اسکاپولیت بهسازی می شود؟

حرارت دهی می تواند رنگ را در اسکاپولیت ها بهبود بخشد. این بهبود رایج غیرقابل تشخیص است. اسکاپولیت های زرد و بی رنگ ممکن است تحت تابش قرار گیرند. این بهسازی غیر معمول یک رنگ بنفش مایل به قهوه ای ایجاد می کند که به سرعت محو می شود.
لازم به ذکر است دانشمندان اسکاپولیت ها، از مارالیت ها تا میونیت ها را برای اهداف تحقیقاتی سنتز کرده اند. با این حال، هیچ استفاده از آنها در جواهرات شناخته شده برای این مواد آزمایشگاهی وجود ندارد.

اندازه های سنگ

مواد صورتی و بنفش اسکاپولیت تانزانیایی در اندازه های بیش از 5 قیراط بسیار نادر است. بیشتر نگین های این رنگ را در محدوده 1 تا 2 قیراط خواهید یافت.

اسکاپولیت زرد برزیلی تا حدود 30 قیراط قابل برش است. با این حال، در آن اندازه، معمولاً نواقص پاکی دارد (درونگیرهای لوله ای نازک بلند).

اسکاپولیت های میانماری به ندرت در بازار دیده می شوند. با این حال، نمونه های سفید و زرد از میانمار در اندازه های درشت یافت شده است. نگین های تراش step-cut صورتی میانماری به وزن 70 قیراط گزارش شده است. اسکاپولیت های چشم گربه ای معمولاً کمتر از 10 قیراط است. با این حال، درشت تر شناخته شده اند.

نحوه تشکیل

اسکاپولیت توده ای در سنگ های دگرگون شده منطقه ای مانند مرمر، گنیس و شیست یافت می شود. این نمونه های گسترده اغلب دارای بافت چوبی یا فیبری هستند که شناسایی آنها را تسهیل می کند. کریستال های منشوری خوش فرم و با کیفیت گوهری با سطح مقطع مربعی گاهی در سنگ مرمر یافت می شود.

در سنگ های آذرین دگرگون شده، به ویژه گابرو و بازالت، اسکاپولیت اغلب به عنوان جایگزین کامل یا جزئی از دانه های فلدسپات رخ می دهد. کریستال‌های اسکاپولیت گاهی در پگماتیت‌ها و سنگ‌هایی که در اثر دگرگونی تماسی تغییر یافته‌اند، یافت می‌شوند.

کانی های اسکاپولیت در سنگ میزبان خود به راحتی توسط هوازدگی تحت تاثیر قرار گرفته و به راحتی به میکاها و کانی های رسی تبدیل می شوند. با شروع هوازدگی، دانه های معدنی شفافیت خود را از دست می دهند، مات و اوپک شده و سختی آنها کاهش می یابد.

اسکاپولیت به عنوان کانی صنعتی نقشی ندارد. به ندرت در مقادیر قابل استخراج یافت می شود و دارای ترکیب یا خواص فیزیکی نیست که آن را مورد استفاده صنعتی قرار دهد.

معادن

تانزانیا بهترین اسکاپولیت زرد طلایی را که در مقادیر تجاری شناخته شده است تولید می کند. ناحیه دودوما (Dodoma) مواد گوهری شفاف، زرد طلایی تا زرد نارنجی دارد. این منبع گاهی اوقات سنگ های بسیار کم رنگ تا نزدیک به بی رنگ و همچنین کریستال های قابل برش مایل به بنفش و صورتی (نادر) تولید می کند.

اسپیریتو سانتو، برزیل، بلورهای زرد کم رنگ، گاهی اوقات درشت و قابل تراش فست تولید می کند. ماداگاسکار نیز کریستال های زرد رنگی تولید می کند.
سایر منابع قابل توجه با کیفیت گوهری عبارتند از:

کانادا: کبک (زرد لیمویی، اسکاپولیت اوپک، برخی با درخشش ابریشمی)؛ انتاریو (مواد زرد روشن، صورتی و سبز که گوهرهایی تراش خورده با اندازه کوچک را تولید می کند).
کنیا: چشم گربه ای مایل به قهوه ای.
میانمار: سفید، زرد، صورتی تا بنفش (همگی قابل تراش)؛ همچنین چشم گربه ای مایل به آبی، صورتی و سفید.
افغانستان؛ چین؛ هند؛ پاکستان؛ پرو؛ سریلانکا؛ تاجیکستان