کانی ولفنیت (Wulfenite) و معادن آن در ایران

وُلفنیت (Wulfenite) یک کانی مولیبدات سرب با فرمول PbMoO4 است که برای اولین بار در سال 1845 در بدبلایبرگ ایالت کِرنتِن ، اتریش توصیف شد. این نام به افتخار فرانتس خاویر فون وولفن (1728-1805)، کانی شناس اتریشی نامگذاری شده است. قطعات کلکسیونی با بلورهای درشت خوش فرم ولفنیت خوش رنگ می توانند قیمت هایی بالا تا چند صد دلار نیز داشته باشند.

این کانی که گاهی با املای نادرست ولفونیت ذکر می شود، اغلب به صورت بلورهای نازک لوحی شکل با رنگ نارنجی-قرمز روشن تا زرد-نارنجی، گاهی اوقات قهوه ای، دیده می شود، اگرچه رنگ می تواند بسیار متغیر باشد. در شکل زرد آن گاهی اوقات “کانسنگ سرب زرد” نامیده می شود. در دستگاه بلوری چهارگوشه متبلور می شود و اغلب به صورت بلورهای ضخیم کوتاه، هرمی یا لوحی شکل دیده می شود. همچنین به صورت توده های خاکی و دانه ای رخ می دهد.

ولفنیت در چه مناطقی تشکیل می شود؟

این کانی در بسیاری از مناطق یافت می شود ، بخصوص مناطقی که با سنگ معدن سرب به عنوان یک ماده معدنی ثانویه مرتبط با ناحیه اکسید شده رسوبات سرب همراه است. همچنین یک سنگ معدن ثانویه مولیبدن است و توسط کلکسیونرها جستجو می شود. 

ولفنیت به عنوان یک کانی ثانویه در ذخایر سرب هیدروترمال اکسید شده وجود دارد. با سروزیت، آنگلزیت، اسمیتسونیت، همی‌مورفیت، وانادینیت، پیرومورفیت، میمتیت، دسکلویزیت، پلاتنریت و اکسیدهای مختلف آهن و منگنز رخ می‌دهد. در شرایط منحصر به فرد، ممکن است از گاز فومارول آتشفشانی در دمای 400 تا 550 درجه سانتی گراد رسوب کند. مولیبدن ممکن است توسط کانی‌های اولیه حاوی مولیبدن مانند مولیبدنیت تامین شود، اما در بسیاری از موارد، که مولیبدن اولیه به مقدار کافی وجود ندارد، کانی‌سازی ممکن است با سنگ شویی گسترده سنگ‌های دیواری میزبان تامین شود.

معادن ولفنیت در ایران و جهان

در منطقه بهاباد یزد ، معادن سرب و روی زیادی وجود دارد مانند آب حیدر، تاج کوه، احمد آباد که البته برخی از آنها در حال حاضر متروکه می باشند. کانی سازی در این معادن به صورت همی‌مورفیت ، اسمیت‌زونیت ، سروزیت بوده و کانی های سولفیدی مانند گالن و اسفالریت کمتر مشاهده می شود. در این معادن گاهی می توان کانی ولفنیت را مشاهده کرد. همچنین در معدن چاه‌درویش نیز ولفنیت قابل مشاهده است. ولفنیت های این منطقه بیشتر به رنگ نارنجی و زرد می باشند.

در منطقه انارک استان اصفهان نیز معادن صسرب و روی و پلی متال زیادی وجود دارد. معدن سرب و روی نخلک در 55 کیلومتری شمال خاوری انارک کانی های ثانویه ولفنیت و وانادینیت در همبافتی کانی سروزیت یافت می شود.

 در معدن متروکه چاه خربزه واقع در 30 کیلومتری شمال خاوری انارک که در مسیر چوپانان به انارک واقع شده است ، می توان کانی ولفونیت را در در تونل های قدیمی استخراجی آن یافت. در معدن چاه ملیله در فاصله 25 کیلومتری شمال انارک (استان اصفهان) نیز کانی ولفنیت یافت می شود.

یکی از مکان های مورد توجه برای ولفنیت، معدن “ابر قرمز” در آریزونا است. کریستال ها به رنگ قرمز تیره هستند و معمولاً بسیار خوش فرم هستند. ولفنیت به عنوان کانی رسمی ایالت آریزونا در سال 2017 تأیید شد. منطقه Los Lamentos در مکزیک بلورهای نارنجی بسیار ضخیم جدولی شکل را تولید کرد.

محل دیگر کوه پکا در اسلوونی است. کریستال ها زرد رنگ هستند و اغلب به صورت هرم و دو هرم به خوبی توسعه یافته هستند. در سال 1997، بلور ولفنیت توسط پست اسلوونی بر روی تمبری به تصویر کشیده شد. مناطق کمتر شناخته شده ولفنیت عبارتند از: تونل شرمن، گنبد سنت پیتر، مناطق معدنی تینکاپ-تومیچی-مونکارچ، معدن پراید آمریکا و معدن باندورا در کلرادو. بلورهای کوچک نیز در Bulwell و Kirkby-in-Ashfield، انگلستان رخ می دهد. ولفنیت یافت شده در این ناحیه از نظر خواص (توالی پاراژنتیک، مقدار کم نقره و آنتیموان گالن ها و عدم وجود پیرومورفیت) به ولفنیت های آلپ شباهت دارد و ممکن است از نظر منشأ مشابه باشد.

سنتتیک

ولفنیت به صورت مصنوعی از طریق گندلهسازی مولیبدیت با سروزیت و همچنین مولیبدیت با اکسید سرب تشکیل می شود. معمولا بلورهای ساخته شده رنگ زرد کمرنگ دارند. همچنین آنها از روش های کششی (Czochralski) و فلاکس سنتز می شوند. در حالی که این مواد مصنوعی مصارف صنعتی دارند، به‌عنوان کریستال‌های جذاب و حتی قطعات وجه دار نیز ظاهر شده‌اند. هیچ بهسازی یا بهبود شناخته شده ای برای ولفنیت وجود ندارد.

عامل رنگ در ولفنیت

ولفنیت خالص بی رنگ است، اما اکثر نمونه ها رنگ هایی از زرد مایل به کِرم تا قرمز تند را نشان می دهند. برخی از نمونه ها حتی رنگ های آبی، قهوه ای و مشکی را نشان می دهند. رنگ زرد و قرمز ولفنیت ها به دلیل وجود عنصر کم مقدار کروم است. برخی دیگر می گویند. مطالعات جدید نشان می دهد رنگ آمیزی تند در ولفنیت از ناخالصی های خارجی است.

آیا ولفنیت به عنوان سنگ جواهری مناسب است؟

با توجه به سختی پایین آن، ولفنیت گوهری مناسب استفاده در جواهرات نمی باشد. همچنین اگرچه بسیاری از مناطق در سراسر جهان ولفنیت تولید می کنند، با این حال مواد قابل تراش بسیار نادر هستند. تک بلورها معمولاً ساختار جدولی دارند. در نتیجه، آنها اغلب نازک هستند و نمی توانند قطعه ای مناسب برای تراش باشند.
اگر یک گوهر تراش قطعه مناسبی را بدست آورد، چالش های بیشتری در انتظار او است. این نگین های زیبا دارای سختی بسیار کم (2.5 تا 3) با حساسیت به گرما و لرزش هستند. بنابراین معمولا ولفنیت ها را در کلکسیون های معدنی پیدا خواهید کرد تا در مجموعه های جواهرات.

ولفنیت های قرمز تراش خورده بیش از یک قیراط و نمونه های زرد یا نارنجی بیش از دو قیراط بسیار کمیاب هستند. تنها بلورهای درشت از تسومب، نامیبیا هستند که کریستال‌هایی در عرض چند اینچ تولید کرده‌اند. درنتیجه نگین های تراش خورده ای بالای 50 قیراط از آنها بدست آمده است.