سنگهای قیمتی
هلیودور (بریل زرد/طلایی) چیست؟
هلیدور (heliodor) نامی است که برای انواع بریل با رنگ های زرد، زرد مایل به سبز یا زرد-طلایی استفاده می شود. بریل خالص بی رنگ است، اما ناخالصی های موجود در این کانی باعث می شود که بریل در رنگ های مختلف وجود داشته باشد. رنگهای مایل به زرد هلیدور معمولاً ناشی از مقادیر کمی از یون های آهن (+Fe3) در ساختار بلوری آن است.
بریل زرد و بریل طلایی نام های مناسب دیگری برای هلیدور هستند. نام “Heliodor” از دو کلمه یونانی گرفته شده است: helios به معنی خورشید و doron به معنای هدیه. آنها به عنوان “هدیه ای از خورشید” ترکیب می شوند.
خصوصیات فیزیکی و گوهرشناسی
هلیودور با پاکی خوب و رنگ زرد پررنگ، زرد-سبز یا طلایی-زرد اغلب می تواند به سنگ های قیمتی جذاب تراش داده شود. سختی 7.5 تا 8 در مقیاس موس سبب می شود تا به خوبی در برابر سایش مقاومت کند. این گوهر مناسب برای انگشتر، آویز، سنجاق سینه، گوشواره، دستبند و تقریباً هر جواهرات دیگری است.
تقاضا برای هلیدور در مقایسه با تقاضا برای سایر بریل های گوهری مانند زمرد (بریل سبز)، آکوامارین (بریل آبی تا سبز مایل به سبز) و مورگانیت (بریل نارنجی تا صورتی) کم است. عموم خریداران جواهرات با این گوهر آشنایی ندارند.
| جدول مشخصات هلیودور | |
|---|---|
| ترکیب شیمیایی | Be3Al2Si6O18 |
| سیستم بلوری | هگزاگونال |
| رنگ | لیمویی تا زرد طلایی |
| رنگ خاکه | بی رنگ |
| شفافیت | شفاف تا مات |
| رخ | ناقص |
| شکستگی | صدفی |
| جلا | زجاجی |
| ضریب شکست نور | 1.566 – 1.579 |
| اختلاف شکست مضاعف | 0.005-0.009 |
| سختی موس | 7.5 – 8 |
| وزن مخصوص | 2.68 – 2.72 |
| فلورسانس | – |
بهسازی
آهن موجود در هلیدور را می توان با فرآیند حرارتی تغییر داد. گرم کردن در دمای پایین گاهی اوقات رنگ زرد گوهر را بهبود می بخشد. در برخی از سنگ ها، حرارت بیشتر هلیدور زرد را به مواد آبی مایل به سبز تا آبی تبدیل می کند. اگر رنگ مناسب باشد، این سنگ به عنوان آکوامارین با بهسازی حرارتی شده فروخته می شود که قیمت بیشتری نسبت به بریل زرد دارد. معمولا بریل های زرد اوکراینی برای این کار مناسبند. رنگ برخی هلیدور های زرد نیز می تواند با تابش دهی بهبود یابد. هلیدور پرتودهی شده در بازار رایج است.
حتی آکوامارین ها نیز ممکن است تحت تابش قرار گرفته و به هلیودور تبدیل شوند. بر اساس گزارش‌ها، آکوامارین‌های کمرنگ از ویتنام ممکن است تحت بهسازی پرتودهی در کشور لائوس قرار گیرند تا به ویتنام بازگردانده شوند و به عنوان هلیودور طبیعی فروخته شوند. نمونه سنتتیک این گوهر نیز با روش های هیدروترمال یا فلاکس ساخته می شود.
هلیدور چشم گربه ای
نمونه‌های نادر هلیدور حاوی سیلک های ریز، مستقیم، موازی و سوزنی شکل هستند. هنگامی که این هلیودور به شکل دامله با جهت سیلک موازی با کف تخت سنگ تراش داده می شود، گنبد سنگ پدیده ای به نام شاتویانسی یا چشم گربه ای را نشان می دهد. مطلوب ترین بریل های شاتویانت دارای رنگ بدنه بسیار مطلوب و خط چشم گربه ای قوی ای هستند که تقریبا گوهر را به دو نیم تقسیم می کند. این سنگ ها باید توسط یک فرد بسیار ماهر تراشیده شوند، که می تواند جهت سیلک ها را در یک تکه راف تعیین کند، سپس سنگی را برش دهد که به بهترین نحو نمایانگر یک چشم گربه ای متمرکز باشد.
زمین شناسی و تشکیل هلیودور
هلیدور در محیط‌های زمین‌شناسی مختلفی در سراسر جهان رخ می‌دهد. منابع اولیه هلیدور شامل برزیل، روسیه، اوکراین، ماداگاسکار، سریلانکا، نامیبیا، زیمباوه، نیجریه و افغانستان است. هر منطقه ممکن است شرایط زمین شناسی منحصر به فرد خود را داشته باشد که به شکل گیری سنگ هلیدور کمک می کند.
در برزیل، در رسوبات پگماتیتی یافت می شود که سنگ های آذرین دانه درشت هستند که در مراحل پایانی تبلور ماگما تشکیل می شوند. این پگماتیت ها اغلب در ارتباط با نفوذهای گرانیتی ایجاد می شوند. برزیل به دلیل تولید کریستال های با کیفیت خوب و اندازه های نسبتا بزرگ به رنگ زرد مایل به سبز باکیفیت، نارنجی پررنگ، که بیشتر آنها کیفیت گوهری دارند مشهور است.
ماداگاسکار به خاطر ذخایر سنگ های قیمتی متنوعش از جمله هلیدور مشهور است. این گوهر در پگماتیت ها یافت می شود و ممکن است در کنار سایر انواع بریل مانند آکوامارین و مورگانیت وجود داشته باشد. ماداگاسکار به دلیل تولید کریستال های هلیودر با سایه های مختلف زرد، کمرنگ تا طلایی شناخته شده است.
نامیبیا نمونه‌های هلیدور قابل توجهی نیز تولید می کند. این سنگ در آنجا در پگماتیت های مرتبط با سنگ های گرانیتی یافت می شود. هلیدور نامیبیا می تواند طیف وسیعی از رنگ ها از جمله زرد کم رنگ، زرد-سبز و زرد طلایی را نشان دهد.
در نیجریه، ذخایر هلیدور در منطقه Jos Plateau یافت شده است. این سنگ در پگماتیت ها وجود دارد و اغلب با انواع دیگر بریل مانند آکوامارین و زمرد همراه است.
افغانستان به ویژه برای تولید کریستال های هلیدور با کیفیت استثنایی و اندازه های بزرگ مشهور است. این سنگ قیمتی در پگماتیت های گرانیتی در مناطق ناهموار کوهستانی کشور یافت می شود. هلیودور افغانستان به دلیل رنگ طلایی مایل به زرد و شفافیت بالا بسیار ارزشمند است.
اندازه بلورها
هلیودور می تواند در وزن های بالایی یافت شود. در وزن های بالاتر از 10 قیراط، میزان اشباعیت رنگ و پاکی این گوهر تاثیر بیشتری روی قیمت آن دارد. اوکراین بلورهای هلیودوری تا وزن 2500 قیراط تولید کرده است. در موسسه اسمیتسونیان در واشنگتون ، نمونه ای هلیودور زرد مایل به سبز برزیل با تراش استپ کات و وزن 2054 قیراط وجود دارد. همچنین در آنجا نمونه ای 133.5 قیراطی و هلیودور طلایی چشم گربه ای 43.5 قیراطی از ماداگاسکار وجود دارد.
