پیریت چیست؟ داستان طلای ابلهان، تشخیص و خواص پیریت را بیشتر بدانید!

پیریت نام خود را از “pyr” در زبان یونانی به معنی “آتش” و کلمه “pyritēs” به معنی “نشات گرفته از آتش” گرفته است زیرا هنگامی که به کلوخه ای از آن با فلز ضربه بزنید جرقه تولید میشود. شباهت سنگ پیریت به طلا از نظر رنگ طلایی خود سبب شده که به طلای ابلهان مشهور شود زیرا تقریبا ارزشی ندارد ولی در گذشته افراد ساده لوح تصور میکردند طلا است. البته اینکه تفاوت پیریت با طلا چیست و یا این کانی چه کاربردی دارد را در ادامه بررسی خواهیم نمود.

پیریت چیست؟

پیریت (Pyrite) یک کانی متشکل از سولفید آهن با ترکیب شیمیایی (FeS2)، شامل 46.67 درصد آهن و 53.33 درصد وزنی سولفور است که در واقع مهمترین شکل معدنی سولفید آهن است. پیریت دارای جلایی فلزی و وزن مخصوصی بالا و با رنگهایی چون زرد برنجی یا خاکستری مایل به زرد است. نسبت به دیگر کانی های فلزی زرد دیگر سخت تر بوده و دارای رنگ خاکه سیاه و معمولا ته رنگ سبز است. در جدول زیر مشخصات این کانی را مشاهده می نمایید:

ساختار بلوری

پیریت از کانیهای معمول در طبیعت است که تنوع گسترده ای در شکل، بسته به نوع رخداد آن دارد. این تنوع به علت تفاوت محیط یا موقعیت رشد بلوری است. ریخت شناسی بلورهای پیریت اولین بار توسط اندو (Endo) و با استفاده از میکروسکوپ الکترونی مطالعه شد. تعداد ۱۹ سطح بلوری برای این کانی گزارش شده است. به طور کلی میتوان گفت که سیستم بلوری پیریت ایزومتریک است. بهترین شکل کریستالی آن به صورت مکعبی میباشد که البته این کانی میتواند در فرم های اکتاهدرال، پیریتوهدرال و یا دودکاهدرون نیز ظاهر شود که اغلب دارای خطوط شیارداری روی سطح آن هستند. این کانی در طبیعت به صورت بلورهای شکل دار با سطوح شاخص پائین رخ داده، اشکال شاخه ای، قیفی و مویی شکل آن کمیاب اند. بیشتر بلورها از یک یا ترکیب چند سطح مختلف تشکیل شده اند.

تفاوت طلا و پیریت چیست؟

عبارت “طلای ابلهان” (Fool’s Gold) مدتهای زیادی بر سر زبان افراد پی جوی طلا و اکتشاف کنندگان بود. آنها از سنگ پیریت برای سرگرم شدن و خندیدن به مردم عادی هیجان زده و ساده لوحی که از تفاوت پیریت و طلا اطلاعی نداشتند استفاده میکردند. حتی گفته میشود در اواخر قرن نوزدهم و در غرب وحشی هنگامی که هیجان یافتن طلا داغ بود افراد بی اطلاع آن را در بستر رودخانه ها به جای طلا میشستند! برای تشخیص این سنگ و تفاوت آن از طلا چندین آزمایش وجود دارد که ما ابتدا به نوع غیر تخریبی و سپس آزمایشهای تخریبی می پردازیم:

تست های غیر تخریبی جهت تشخیص پیریت از سنگ طلا

• کدرشدگی: اغلب سنگهای پیریت یافت شده در طبیعت دارای کدرشدگی و یا لکه های سیاهی روی سطح خود دارند. این در حالی است که ناگت های طلا و یا در اندازه های خیلی کوچک معمولا در طبیعت معمولا درخشنده و بدون نقاط سیاه و یا کدر است.
• رنگ: پیریت دارای رنگی برنجی (فلز برنج) است ولی طلا رنگی طلایی. بیشتر طلاهای طبیعی آمیخته با نقره هستند و اگر درصد نقره آنها بالا باشد رنگ طلا مقداری به زرد مایل به سفید خواهد شد.

  

• خطوط شیارب: بر روی سطح بیشتر پیریت ها شیار هایی موازی شکل نقش بسته است. این درحالی است که روی طلا این چنین خطوط و خراش هایی مشاهده نمیشود.
• شکل: پیریت معمولا در شکلهایی زاویه دار مانند مکعبی، اکتاهدرال یا پیریتوهدرال وجود دارد. این درحالی است که طلا معمولا در طبیعت دارای زوایایی گرد شده هستند. البته باید دقت کنید که برخی از قطعات طلا میتوانند شکلی کریستالی مشابه پیریت نیز باشند.
• وزن مخصوص: وزن مخصوص پیریت تقریبا 5 است، در حالی که طلا دارای وزن مخصوص 19.3 است. بنابراین یک تکه طلای خالص وزنی بیش از یک تکه پیریت در همان ابعاد دارد. البته باید دقت کنید که قطعات طلا در طبیعت اغلب همراه و آمیخته با فلزات دیگری است که وزن مخصوص آن را پایین میآورند ولی با این حال نیز خیلی فاصله (شاید در حد سه برابر) با وزن مخصوص پیریت دارد.

آزمایش های تخریبی برای تشخیص طلا از پیریت

• رنگ خاکه: هنگامی که پیریت را به سطح چینی بدون لعاب ( یا پشت نعلبکی های قدیم) بکشید، اثری که برجای میگذارد رنگ سیاه مایل به سبز است. این درحالی است که رنگ خاکه طلا، طلایی است.
• سختی: سختی طلا 2.5 است و یعنی نمیتواند حتی روی سطح یک سکه مسی خش بیاندازد. این درحالی است که پیریت دارای سختی 6 تا 6.5 بوده و میتواند سطح سکه مسی را به راحتی خش بیاندازد.
• چکش خوارری: فلز طلا بسیار چکش خوار است و میتواند تحت فشار میتواند خم یا پهن شود. پیریت در برابر فشار مقاوت نشان داده و با یک ضربه چکش پودر میشود.
• برش پذیری: تکه کوچکی از طلا میتواند با چاقو تیز برش داد، ولی تکه های کوچک پیریت را نمیتواند برش داد.

مارکاسیت و تشابه آن با pyrite

مارکاسیت (Marcasite) تنها کانی معدنی است که همان مشخصات شیمیایی پیریت را داراست. تفاوت این دو در این است که مارکاسیت در شکل بلوری ارتورمبیک (مانند قوطی کبریت) ظاهر میشود. همچنین مارکاسیت شکننده تر از پیریت بوده و وزن مخصوص آن نیز کمتر است. مارکاسیت  دارای رنگ خاکه سیاه مایل به خاکستری است. در رنگ زرد فلز برنجی دیده نمیشود و به جایش دارای رنگ برنجی کمرنگ و گاهی ته رنگ سبز است. در اواسط سال های 1800 میلادی جواهرسازان از پیریت به عنوان نگین و آثار هنری استفاده میکردند و آن را به اشتباه مارکاسیت می نامیدند. البته استفاده از مارکاسیت نیز درجواهرسازی انتخاب خوبی نیست زیرا سریع اکسیده شده و به هرچیز دیگری که در تماسش باشد صدمه میزند.

تفاوت کالکوپیریت و پیریت

کالکوپیریت (CuFeS2) نیز مشابه پیریت است ولی در ترکیب شیمیایی و شکل بلوری کاملا متفاوت است. معمولا کالکوپیریت به علت وجود مس دارای رنگ زرد مایل به قرمز است و پیریت اصلا عنصر مس درون آن وجود ندارد. همچنین کالکوپیریت به راحتی با ناخن خراش برمیدارد و سختی آن خیلی کمتر از پیریت است. کالکوپیریت دارای سیستم بلوری تتراگونال و در اندازه های ریز تر است و همچنین دارای وزن مخصوص 4.3 – 4.1 بوده که از پیریت کمتر میباشد.

ذخایر و نحوه تشکیل

مهم ترین منابع پیریت که به صورت بلورهایی با فرم های بزرگ و ارزشمند یافت میشوند شامل اسپانیا، ایتالیا، پرو، ایالات متحده و قزاقستان است. در ایران نیز اطراف معادن مس به وفور سنگهای پیریت همراه گالن یا اسفالریت دیده میشود. این کانی در حالت های مختلف و وسیعی شکل میگیرد. در رگه های هیدروترمال چون توده های بزرگ، جدایش ماگمایی، به عنوان کانی معدنی فرعی در سنگهای آذرین، در پگماتیت ها، ذخایر و سنگهای دگرگیسی و یا به عنوان جایگزین دیاژنزی در سنگهای رسوبی دیده میشود. بلورهای ناپیوسته پیریت اغلب در نهشته های نوع رگهای و شکاف پرکن، ولی کانسارهای سولفیدی توده ای رخ داده و در مناطق دگرسان گرمابی نیز دیده میشوند و اغلب به شکل مکعبی، هشت وجهی و دوازده وجهی هستند. اجتماع ریز بلوری به اشکال کروی، قلوهای و کلوفوم نیز در نهشته های سولفیدی همزاد یا ته نشستهای پلیتیک دیده شده اند. بلورهای پیریت گاهی به صورت رشته های مویی کشیده، حلقوی، شاخه ای یا منشورهای باریک دیده می شوند.

پیریت به عنوان کانسار استخراج طلا

پیریت معمولا برای استخراج طلا، مس و دیگر فلزات همراه آن برداشت میشود و میتوان آنرا یک کانسار مهم برای استخراج طلا نامید. در برخی از ذخایر مقادیر کوچکی از اینکلوژن های طلا میتوانند همراه پیریت باشد. برخی از آنها حتی میتوانند شامل یک چهارم درصد وزن یا بیشتر طلا باشند. بنابراین هدف گیری نوع معدن خیلی اهمیت دارد. نکته این است که طلا گران بها است و بنابراین اگر مثلا یک تن پیریت استخراج کنید که درصد طلای آن 0.25% باشد، میتوانید حدود 2270 گرم طلا که ارزشش حدود 108 هزار دلار میشود داشته باشید. البته تضمینی برای اینقدر پول ساختن از این کانی نیست زیرا فاکتورهایی نظیر هزینه فرآوری و مقدار درصدی که طلا همراه پیریت هست در آن موثر میباشد.

کاربردهای Pyrite

درست است که این کانی از سولفور و آهن تشکیل شده است ولی درصد و حجم آن اندازه ای نیست که به عنوان کانسار آهن استخراج شود و معمولا آهن را اکسیدهای کانسگ هماتیت و مگنتیت استخراج میکنند. ولی درمورد بخش سولفور آن، پیریت در طول تاریخ یکی از مهمترین منابع استخراج و تولید سولفور و سولفوریک اسید اسید است که در صنعت کاربرد زیادی دارد. در جنگ جهانی دوم و بخصوص زمانی که ذخایر این ماده برای جنگ نیاز بود بسیار مورد اهمیت قرار گرفت. اکسید سولفور برای تولید کاغذ نیز کاربرد دارد. پیریت به عنوان نگین و یا تراش فست، کابوشن، مهره و کاروینگ کاربرد دارد. البته استفاده از این کانی خیلی مناسب نبوده زیرا به راحتی کدر و یا لک می گیرد. ظاهر جذاب و طلایی این سنگ سبب شده کلکسیونر های زیادی به دنبال نمونه های مختلف آن که گاهی همراه کانی های مختلف مانند انواع کوارتز، کلسیت، گالن، تورمالین، اسفالریت و .. نیز هستند می باشند.

خواص پیریت در باورهای باستانی گذشته

قبایل اینکا پرو همانند آزتک های جنوب مکزیک در عهد قدیم با صیقل دادن سنگهای پیریت بزرگ و نگاه کردن آنها به عنوان آینه و یا بلور بینی (فال گیری یا آینده نگری) استفاده میکردند. در حالی که یک طرف آن صاف بود، طرف دیگر آن را حکاکی هایی از علامت های خاص و نمادین پر می کردند. پیریت به عنوان سنگ قدرت و جادو استفاده میشد تا جایی که بومیان هندی شمال آمریکا از آن برای درمان، طلسم، پیشگویی، تزئین، مراسم آیینی و غیب گویی نیز استفاده می کردند.

خواص پیریت در کتاب های کهن ایرانی

به گفته ديوسقوريدوس؛ دیفروجس (نام قدیم پیریت) از نظر ویژگی قبض کننده، خشک کننده و پاک کننده نیرومندی است. گوشت نابجای پدید آمده در زخم ها را از بین می برد و ریشه کن می سازد و همزمان زخم های آزار دهنده ای را که در بدن گسترش یافته اند، بهبود می بخشد همچنین اگر آمیخته ديفروجس با صمغ بنه یا قيروطی را برای دمل های پوستی بکار برند آنها را بهبود می بخشد. به گفته جالینوس مصرف این دارو به تنهایی یا پس از آمیختن با عسل تصفیه شده، تاثیر خوبی برای مبتلایان به هر گونه زخم آزار دهنده و بدخیم به ویژه زخم ها و دمل های پدید آمده در دهان دارد. برای مبتلایان به تنگی نفس های سخت و آزار دهنده پس از بازداشتن و بند آوردن ترشحاتی که به سوی اندام های تنفسی سرازیر می شوند تاثیر سودمندی دارند. جالینوس می گوید برای مبتلایان به بریدگی و گسستگی زبان کوچک، این دارو را بی درنگ بر آن مالیده و چند مرتبه پی در پی این کار را تکرار کردم تا آنکه گسستگی بهم آمد، پیوند یافت و بهبودی کامل را بازیافت. (خلاصه الحاوی رازی / ج / 3 / 245)

خواص پیریت در چاکرا درمانی

پیریت بهترین سنگ برای افزایش قدرت چاکرای ناف (سوم) بوده و با ترغیب چیرگی بر ترس و انجام یک حرکت پرقدرت، ارتقای نگرش های مثبت و راه حل های قدرتمند ما را در دور کردن انرژی های منفی کمک می کند. گفته میشود پیریت با حمایت از اندام تولید مردانه و یاری دادن در مبارزه با عفونت ها سلامت جسمانی ما را افزایش میدهد. این سنگ تحریک کننده خلاقیت در هنر، مجسمه سازی، ریاضیات است.