کانی زیبای وانادینیت و خصوصیات آن

وانادینیت (Vanadinite) یک کانی متعلق به گروه آپاتیت فسفات ها با ترکیب شیمیایی Pb5(VO4)3Cl است که یکی از سنگ معدن های صنعتی اصلی فلز وانادیوم و منبع جزئی سرب است. وانادینیت اولین بار در سال 1801 میلادی توسط آندرس مانوئل دل ریو یک پروفسور مدرسه معادن مکزیک، زیماپان، قبل از کشف عنصر وانادیوم کشف شد. بعدها نام وانادینیت را به دلیل محتوای وانادیوم آن گذاشته اند.

وانادینیت اغلب در مناطق خشک و در جایی که کانی‌های سرب مانند گالن اکسید می‌شوند، تشکیل می‌شود. این کانی چندان رایج نیست، اما در بسیاری از نقاط جهان به مقدار کم یافت می شود. نمونه های کلکسیونی این کانی بسیار جذاب هستند و تقریبا اکثر مجموعه داران گوهرسنگ با نام آن آشنا هستند.

تاریخچه

وانادینیت در ابتدا توسط کانی شناس اسپانیایی آندرس مانوئل دل ریو در سال 1801 در مکزیک کشف شد. او این کانی را “سرب قهوه ای” نامید و اظهار داشت که حاوی عنصر جدیدی است که ابتدا پانکرومیوم و بعداً اریترونیوم نامید. با این حال، او بعداً به این باور رسید که این عنصر جدیدی نیست، بلکه صرفاً شکل ناخالصی از کروم است.

در سال 1830، نیلز گابریل سفستروم عنصر جدیدی را کشف کرد که آن را وانادیوم نامید. بعدها مشخص شد که این یک فلز مشابهی است که قبلا توسط آندرس مانوئل دل ریو کشف شده بود. “سرب قهوه ای” دل ریو نیز در سال 1838 در زیماپان، هیدالگو، مکزیک دوباره کشف شد و به دلیل محتوای بالای وانادیوم آن وانادینیت نام گرفت. نام‌های دیگری که از آن زمان به وانادینیت داده شده است، جانستونیت و وانادات سرب است.

خصوصیات فیزیکی وانادینیت

وانادینیت به عنوان سنگ معدن سرب دارای وزن مخصوص بالا (6.6 تا 7.2) ، سختی پایین (3 تا 4 در مقیاس سختی Mohs) و شکننده است بطوریکه به راحتی با شکستگی ناصاف یا صدفی شکسته می شود. کریستال ها می توانند شفاف، نیمه شفاف یا اوپک باشند.
اگرچه وانادینیت دارای رنگ های قرمز، نارنجی و قهوه ای غنی و زیبایی است ولی متاسفانه بدلیل سختی پایین آنها بندرت برای استفاده در جواهرات تراش می خورند.

جدول مشخصات وانادینیت
ترکیب شیمیایی	Pb5(VO4)3Cl
سیستم بلوری	هگزاگونال
رنگ	نارنجی-قرمز، قرمز-قهوه ای، قهوه ای، قرمز روشن، زرد، مایل به سفید؛ زرد کاهی کم رنگ؛ بی رنگ یا کمرنگ در نور عبوری.
شفافیت	شفاف، مات، اوپک
رخ	ندارد
شکستگی	صدفی و یا ناصاف
جلا	ساب آدامانتین، رزینی
ضریب شکست نور	2.350 to 2.416
اختلاف شکست مضاعف	0.066
سختی موس	2.5 – 3
وزن مخصوص	بطور دقیق 6.88 – محدوده 6.5-7.1
فلورسانس	–

تشخیص وانادینیت از سنگهای مشابه

وانادینیت دارای شاخص هایی است که با در نظر گرفتن آنها معمولاً شناسایی آن را آسان می کند. اغلب به صورت بلورهای رنگی روشن زرد ، نارنجی، قرمز یا قهوه ای ظاهر می شود. معمولاً به صورت منشورهای شش ضلعی جدولی و کوتاه با درخشندگی صمغی تا الماس مانند هستند. همچنین می‌تواند به شکل کروی و بر روی کانی‌های دیگر رخ دهد.

وانادینیت ها دارای ضریب شکست بیش از حد (OTL) 2.350-2.416 و وزن مخصوص 6.5-7.1 هستند. این شاخص های فوق‌العاده بالا معمولاً تشخیص این گوهرهای کمیاب را نسبتاً آسان می‌کند.
با این حال، وانادینیت ها از نظر رنگ و شکل ممکن است با برخی کانی های کمیاب مانند کاسیتریت ها، میمتیت ها و ولفنیت به اشتباه گرفته شوند.

دانشمندان وانادینیت را برای اهداف مختلف تحقیقات کانی شناسی سنتز کرده اند. اگرچه آنها به ندرت تراش می خورند، با این حال، هیچ مورد شناخته شده ای برای استفاده از نمونه های مصنوعی وانادینیت در جواهرات وجود ندارد. همچنین هیچ بهسازی شناخته شده ای برای وانادینیت وجود ندارد.

وانادینیت در کجا یافت می شود؟

وانادینیت تقریبا همیشه یک کانی ثانویه است که در ناحیه اکسید شده بالای رسوبات سرب تشکیل می شود. اغلب در رگه های اکسید شده حاوی مواد معدنی اولیه و ثانویه سرب یافت می شود. وانادیوم از سیلیکات های سنگ دیواره شسته می شود. وانادیم و کلر معمولاً توسط آبهایی که به سمت پایین حرکت می کنند از روباره خارج می شوند.

وانادینیت متعلق به گروه کانی آپاتیت است. همچنین با میمتیت و پیرومورفیت به عنوان عضو انتهایی حاوی وانادیوم، سری تشکیل می دهد. کانی‌های مرتبط شامل میمتیت، پیرومورفیت، دسکلویزیت، موترامیت، وولفنیت، سروسیت، آنگلزیت، کلسیت، باریت و کانی‌های مختلف اکسید آهن هستند.

ذخایر وانادینیت در سراسر جهان از جمله اتریش، اسپانیا، اسکاتلند، کوه های اورال، آفریقای جنوبی، نامیبیا، مراکش، آرژانتین، مکزیک و چهار ایالت ایالات متحده: آریزونا، کلرادو، نیومکزیکو، و داکوتای جنوبی یافت می شود.

ذخایر وانادینیت در بیش از 400 معدن در سراسر جهان یافت می شود. معادن قابل توجه وانادینیت عبارتند از معادن Mibladen و Touisset در مراکش. تسومب، نامیبیا؛ کوردوبا، آرژانتین؛ و شهرستان سیرا، نیومکزیکو، و شهرستان گیلا، آریزونا، در ایالات متحده است.

ترکیب وانادینیت و محلول جامد

اگرچه ترکیب ایده آل برای وانادینیت Pb5(VO4)3Cl است، فسفر و آرسنیک اغلب جایگزین وانادیوم در شبکه کریستالی این کانی می شوند. این موضوع منجر به طیف گسترده ای از ترکیبات می شود که بر وزن مخصوص، رنگ و سایر خواص تأثیر می گذارد. یک سری محلول جامد بین وانادینیت و میمتیت Pb5(AsO4)3Cl وجود دارد. مقادیر کمی کلسیم، روی و مس می توانند جایگزین سرب شوند.

موارد استفاده از وانادینیت

از نظر درصد وزنی، وانادینیت از 73.15% سرب، 10.79% وانادیم، 13.56% اکسیژن و 2.50% کلر تشکیل شده است. این کانی به همراه کارنوتیت و روسکوئلیت از کانی های مهم فلز وانادیوم هستند. وانادینیت همچنین یک سنگ معدن جزئی سرب است. وانادیم و سرب در هر جایی که وانادینیت استخراج می شود تولید می شود.
وانادینیت به عنوان یک نمونه کانی کلکسیونی بسیار محبوب است و نمونه های سالم درشت و خوش رنگ آن قیمت های بالایی دارند. این کانی بدلیل سختی پایین مناسب تراش و استفاده در جواهرات نمی باشد.

آیا وانادینیت سمی است؟

وانادینیت حاوی وانادیوم و سرب است و ممکن است حاوی آرسنیک باشد. همه این عناصر سمی هستند. در حالی که این کانی نباید برای استفاده معمولی جواهرات یا نمایش نمونه مشکلی ایجاد کند، گوهرتراشان باید در مقابل استنشاق یا بلع ذرات احتیاط کنند، از چشمان خود محافظت کنند، دست‌های خود را بشویند و پس از تراش وانادینیت‌ها، فضای کار خود را تمیز کنند. آنها باید از ماسک های محافظ استفاده کنند و در حالت ایده آل از جعبه دستکش در هنگام برش، پرداخت و تمیز کردن استفاده کنند.