سنگ آیولایت (iolite) ؛ گوهری جذاب و کمتر شناخته شده

هنگامی که تانزانیت برای اولین بار کشف شد، گوهرشناسان در ابتدا گمان کردند که ممکن است کوردیریت (cordierite) باشد، یک گوهر شفاف، پلئوکروییک، بنفش-آبی که هزاران سال شناخته شده است. امروزه کوردیریت (به نام زمین شناس پیر کوردیه) بیشتر با نام تجاری خود، آیولایت (iolite) شناخته می شود که از کلمه یونانی “ios” به معنای “بنفش” گرفته شده است.

خصوصیات و فاکتورهای تعیین کیفیت آیولایت

آیولایت دارای خصوصیات ویژه ای از نظر سختی و رنگ و چندرنگ نمایی مطابق جدول زیر است. 

در تعیین قیمت آیولایت فاکتورهای رنگ و تراش و پاکی اهمیت ویژه ای دارند. در بحث وزن، محدوده برای یک آیولیت تراش خورده از 1 تا 10 قیراط است. آیولایت های باکیفیت بالای 5 قیراط کمیاب هستند.

رنگ و پلئوکریسم (چند رنگ نمایی)

پلئوکریسم (چند رنگ نمایی) قوی آیولایت باعث می شود که تراش آن برای بهترین رنگ دشوار باشد. این به نوبه خود همچنان چالش‌هایی را برای تولیدکنندگان و فروشندگانی که علاقه‌مند به تبلیغ این گوهر جذاب و در عین حال مشکل‌ساز به‌عنوان جایگزینی مقرون‌به‌صرفه سنگ جواهری آبی رنگ هستند، ایجاد می‌کند.

این سیلیکات آلومینیوم، آهن و منیزیم دارای دو ویژگی متمایز است: آبی تا آبی مایل به بنفش زیبا که از آهن گرفته شده و چند رنگ‌نمایی که براحتی قابل مشاهده است. رنگهای پلئوکریسم آن با رنگ بدنه آن متفاوت است. آیولایت هایی که به رنگ بنفش به نظر می رسند، رنگ های بنفش روشن، بنفش تیره و رنگ های پلئوکروییک زرد-قهوه ای را نشان می دهند.

آیولایت های مایل به آبی رنگ های بی رنگ تا زرد، آبی-خاکستری و بنفش تیره پلئوکروییک را نشان می دهند. بنابراین، از برخی زوایای یک آیولایت مایل به آبی در واقع می تواند کاملاً بی رنگ یا زرد به نظر برسد و یک آیولایت مایل به بنفش می تواند قهوه ای به نظر برسد.

پاکی

آیولایت با اینکلوژنهای نسبتاً کمی معمولاً شفاف است. آن را می توان در همه اشکالی تراش داد ، حتی به جهت دستیابی به جلوه هایی زیبا آنرا کاروینگ کرد.

آیولایت می تواند حاوی اینکلوژن هایی باشد که باعث ایجاد پدیده های مختلف می شود. گاهی اوقات، آیولایت هایی با اینکلوژنهای های بلند، موازی و لوله ای پیدا می شود. هنگامی که برش به درستی جهت گیری شود، این سنگ ها پدیده چشم گربه ای تولید می کنند.

تراش

از آنجایی که ایولایت معمولاً شفاف و با اینکلوژن های نسبتاً کمی است ، معمولاً به صورت فست تراشیده می شوند، با این حال در کیفیت های پایین تر می توان آنها را به شکل دامله یا کاروینگ و مهره تراش داد. در اینکلوژنها با جهت گیری مناسب در تراش دامله می توانند باعث پدیده چشم گربه (شاتویانسی) و اونتورسنسی شود. اگر اینکلوژنها در امتداد سه جهت در 120 درجه باشند، نور در امتداد یک خط در هر یک از این جهت ها منعکس می شود تا یک الگوی بازتابی ستاره ای شکل از نور ایجاد کند. به این اثر آستریزم یا ستاره سانی می گویند.

آیولایت در مقیاس سختی موهس (Mohs) در رنج 7 تا 7.5 است، اما با توجه به اینکه در یک جهت رخ مشخصی دارد، سفتی آن بد نیست. این امر باعث می شود که آیولیت در هنگام قرار گرفتن در یک انگشتر یا محیطی که در معرض سایش یا ضربه معمول قرار گیرد، در برابر شکستگی آسیب پذیر باشد. 

بهسازی

بر خلاف تانزانیت، آیولایت به ندرت بهسازی می شود. آیولیت باکیفیت با رنگ های آبی و بنفش زیبای خود به طور طبیعی یافت می شود. برای کسانی که دوست دارند سنگ آبی شان بدون بهسازی باشد، آیولایت نسبت به یک توپاز آبی یا یک یاقوت کبود بهسازی شده ، می تواند گزینه بهتری باشد.

البته همه آیولایت ها رنگ اعلی را نشان نمی دهند. برخی از راف های گوهری ممکن است خاکستری یا تقریباً بی رنگ به نظر برسند. اگر تجارت می توانست این آیولایت های کمتر مطلوب را برای تولید رنگ بهتر و قابل فروش تر بهسازی کند، این کار را انجام می داد. با این حال، شیمی آیولایت این اجازه را نمی دهد. جالب اینجاست که تصور می‌شود آبی پررنگ برخی از آیولایت ‌ها همان علت (انتقال بار آهن-تیتانیوم) را دارد که آبی موجود در یاقوت کبود است. با این حال، بر خلاف یاقوت کبود، آیولیت را نمی توان برای تشدید رنگ آبی خود تحت فرآیند بهسازی حرارتی قرار داد، زیرا نقطه ذوب پایین آن ، دمای بالایی را که کوراندوم به طور معمول در معرض آن قرار می گیرد، تحمل نمی کند.

آیولایت-سان‌استون

در یک ترکیب شگفت انگیز ، گاهی می توان هم سنگ خورشید (سان استون) و هم آیولایت آبی-بنفش را در یک سنگ دید. این ترکیب آیولایت-سان‌استون و اینکلوژنهای آن ترکیب بصری منحصر به فردی را ارائه می دهد که آن را به قطعه ای مطلوب برای کلکسیون گوهرها تبدیل می کند. این گوهر خاص فقط در هندوستان یافت می شود.

آیولایت ها می توانند حاوی اینکلوژنهای فلزی پلاک/ورقه ای مانند متعددی باشند که در تراش جهت بندی مناسب می توانند جلوه ای از ذرات درخشنده به نام اونتورسنسی را به نمایش بگذارند. هنگامی که پلاکت های هماتیت به رنگ قهوه ای یا قرمز با این پدیده همراه شود، این گوهر ممکن است به عنوان آیولیت خونی “بلادشات bloodshot” به بازار عرضه شود.

حال در برخی نمونه ها آیولایت هایی وجود دارد که نیمی از آن دارای نمایی نارنجی/زرد مشابه سنگ خورشید، و نیمی دیگر آن آبی بنفش آیولایتی است. این نمونه گوهر “دوگانه” ترکیبی (overgrowth) از دو رنگ بنفش مایل به آبی جذاب با پلاکت هماتیت قرمز در نیمه دیگر آیولایت، همراه با یک اثر اونتورسنسی نارنجی از تعداد زیادی پلاکت ریز مسی رنگ هماتیت در نیمه سان استون را نشان می دهد که به آن آیولیت-سان استون می گویند.

نحوه تشکیل

اکثر کوردیریت ها در طی دگرگونی منطقه ای شیل ها و سایر سنگ های رسی شکل می گیرند. هنگامی که در این شرایط تشکیل می شود، در شیست و گنیس یافت می شوند. کمتر در طول دگرگونی تماسی شکل می گیرد و در هورنفلس یافت می شوند. کوردیریت همچنین به عنوان یک کانی جز فرعی در سنگهای آذرین گرانیتی و در پگماتیت ها یافت می شود. هنگامی که کریستال های کوردیریت فرصت رشد بدون انسداد را داشته باشند، می توانند بلورهای منشوری کوتاه با مقطع مستطیلی را تشکیل دهند.

در سنگ های دگرگونی، آیولیت اغلب همراه با سیلیمانیت، کیانیت، آندالوزیت و اسپینل یافت می شود. بیشتر آیولیت های با کیفیت گوهری از رسوبات پلاسر تولید می شود، جایی که در ارتباط با گوهرهای دیگر وجود دارد. هنگامی که در معرض هوازدگی قرار می گیرد، کوردیریت به میکا و کلریت تغییر می کند.

معادن آیولایت

از آنجایی که ایولایت نسبتاً سخت است، اغلب در ذخایر رسوبی یافت می شود. علاوه بر سنگ‌های قیمتی سریلانکا، آیولایت در مناطق مختلفی از آفریقا از جمله کنیا و مرکز تانزانیا وجود دارد. سایر کشورهای منبع ایولیت عبارتند از ایالت‌های جنوبی هند، برزیل و نروژ. ذخایر قابل توجهی از آیولایت در سال 1994 در ماداگاسکار کشف شد.

آیولایت هنوز نتوانسته است مانند تانزانیت در دهه های 1970 و 1980 ، خرده فروشان را جذب خود کند. اما چرا؟
کارشناسان بر این باورند که طراحان و خرده‌فروشان جواهرات هنوز عرضه کافی از یولیت با کیفیت خوب و یکنواخت را مشاهده نکرده‌اند تا بتوانند در سفارشات خود انتخاب گسترده و ریزبینانه‌تری از مواد اولیه برای کارگاه‌ها و فروشگاه‌های خود اطمینان داشته باشند.

باورها و خواص آیولایت

طبق افسانه ها، آیولایت را سنگ قطب‌نمای وایکینگ می نامند. گفته می‌شود که برش‌های نازک آیولیت به‌عنوان کاهش‌دهنده تابش نور زننده و فیلترهای قطبنده عمل می‌کردند که به دریانوردان وایکینگ‌های باستانی کمک می‌کردند خورشید را در روزهای ابری تعیین کنند. این به دریانوردان نوردیک این امکان را داد تا موقعیت خود را در دریاها مشخص کنند.
آیولایت سنگی برای گنجینه های درونی است و به فرد کمک می کند تا به سوی اعماق ناخودآگاه حرکت کرده و بخش ها گمشده وجود را کشف کند. این سنگ چاکرای ششم (چشم سوم) را تحریک میکند و برخی معتقدند که این گوهر به خواب استفاده کننده کمک و به باز کردن خلاقیت کمک می کند. ایولیت اغلب به عنوان سنگ قیمتی بیست و یکمین سالگرد ازدواج نیز نامیده می شود.