گوهر شناسی و سنگ شناسی
سنگهای قیمتی خراسان جنوبی کدامند و در کجا قرار دارند؟
استان پهناور خراسان جنوبی منبعی غنی از سنگهای خانواده کوارتز نظیر کالسدونی، عقیق، جاسپر، سیترین، اوپال، انواع ژئودها و همچنین آندالوزیت، گارنت، تورمالین، و کروندوم (یاقوت ها) میباشد. پهنه ی ایران در زمینه پتانسیل یابی سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی دارای طیف گسترده ای از فراوانی و تنوع بوده و در تمام زیر پهنه های ایران مناطق مستعدی برای دست یابی به این منابع وجود دارد.
فهرست مطالب
چه نوع سنگهای قیمتی یا نیمه قیمتی در خراسان جنوبی یافت میشود؟
عمده سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی شناسایی شده در سطح استان شامل انواع مختلف عقیق در طرح و رنگ های گوناگون نظیر طوسی، شیری، خاکستری، صورتی، قرمز، آبی، قهوه ای، نارنجی و دودی، با لایه بندی های متنوع و زیبا است. از جمله مناطق مستعد که از نظر آگات زایی مهم و مد نظر هستند، می توان به نواحی سه قلعه، خور، مزار کاهی، خوسف، کاریجگان، طارق و سربیشه اشاره نمود. مجموعه های دگرگونی استان خراسان جنوبی همانند ده سلم، از نظر وجود کانی های با کیفیت گوهری بالا نظير گارنت نوع آلماندین، آندالوزیت و تورمالین بسیار مهم هستند. همچنین دایک های متعدد پگماتیتی نفوذ کرده در داخل مجموعه مذکور نیز، واجد مقادیر قابل توجهی تورمالین و آلماندین هستند. سنگهای دگرگونی ناحیه ای زوج نوار دگرگونی مناطق کوهزایی در این استان نیز از گسترش قابل ملاحظه ای برخوردار هستند. اکتینولیت شیست های منطقه سولابست حاوی کانی های نیمه قیمتی با ارزشی همانند اكتاهدرال های مگنتیت یافت می شوند. همچنین واحدهای اولترا مافیک همراه آنها واجد کانیهای گوهری زیادی چون کریزو پراس (منطقه مزار کاهی) و کانی های گروه سرپانتین هستند.
سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی خراسان جنوبی در کجا یافت میشود؟
- منطقه سربیشه دارای کالسدونی قرمز (کارنالين)، ژاسپر، عقیق قرمز و لیموئی بوده که نحوهی تشکیل آنها همانند منطقه ی شوسف است. فعالیت های هیدروترمال حاصل از فعالیت آتشفشانی پالئوژن در منطقه قلعه زری بیشه، سبب تشکیل زون های کانی سازی شده و دگرسان شده در سنگهای آتشفشانی گشته و معدن مس، سرب و روی قلعه زری در این مجموعه به صورت رگهای ایجاد شده و کانی های همراه شامل كانه های مس، سرب و روی است.
- منطقه مزار کاهی دارای پتانسیل های معدنی عقیق، اپال، کالسدونی کریزوپراس است. نفوذ محلول های هیدروترمال در سنگ های اولترامافیک این منطقه سبب لیستوینیت زایی شده است. (شکل 1 الف). در لیستوینیتهای این منطقه کانیهای اوپال، کالسدونی، پرهنیت، هونتیت، سرپانتین، کریزوپراس و عقیق های آبی، سبز و قهوه ای (خزه ای) و شیری و طوسی قابل مشاهده است.
- منطقه بمرود دارای عقیق، کالسدونی، ژاسپ و ژئود بوده که آگات زایی در این منطقه در داخل کنگلومرای نیمه سخت به رنگ خاکستری اتفاق افتاده است. عقیق های این منطقه عمدتا به صورت قلوهای مدور به اندازه 1 تا 20 سانتی متر در تغییر است (شکل 1 ب).
- منطقه معدن خور بیرجند حاوی پتانسیل معدنی سیلیس سبزرنگ و عقیق های متنوع از نظر رنگ و لایه بندی است. عمده ترین لیتولوژی معادن خور بیرجند شامل سنگ های آتشفشانی (داسیت- آندزیت) بوده که فعالیت های هیدروترمال بعدی سبب تشکیل زون های دگرسان شده و رگه های سیلیسی در این سنگها شده است (شکل 1 ج).
- کانی زایی منطقه خوسف شامل عقیق، ژئود و سیترین بوده که در اثر ارتباط با زون های سیلیسی ایجاد شده اند (شکل 1 د).
- منطقه کاریجگان مستعد در داشتن عقیق، کالسدونی و ژئود است که حاصل فعالیت های هیدروترمال هستند. نوع ماده معدنی در منطقه سولابست شامل در کوهی، اکتینولیت، گلوكوفان، حدید (مگنتیتهای او كتاهدرال) و پیروپ است (شکل 1 ه).
- آگات زایی منطقه سه قلعه در جنوب شهرستان سرایان همانند معدن عقیق خور بیرجند بوده، با این تفاوت که فرسایش سنگهای آتشفشانی این ناحیه سبب از بین رفتن سنگ های مقاومت پایین و آزادشدن عقیق ها از داخل سنگ منشأ شده است. عقیق های این منطقه که در طرح ها و رنگهای مختلفی دیده میشوند به جرات میتوان گفت در دنیا بی نظیر هستند که متاسفانه امروزه با برداشت غیر اصولی و بی رویه در حال نابودی هستند.
- در منطقه سولابست سنگهای اولترامافیک دچار دگرگونی شده اند که شامل آمفيبولیت، اکتینولیت، شیست، گلوکوفان شیست و اکلوژیت بوده که گرانیت سولابست درون آنها نفوذ کرده و فعالیتهای هیدروترمال بعدی موجب لیستوینیت زایی گشته و کانیهای فوق ایجاد می شوند. رخسارهی اکلوژیتی سولابست حاوی گارنتهای پیروپ بوده (شکل 2 د) و کانیهای نیمه قیمتی این منطقه، عمدتأ شامل کانیهای خانواده کوارتز و مگنتیت است.
- منطقه شوسف (طارق) دارای عقیق، کالسدونی و ژئود است که حاصل عملکرد محلول های هیدروترمال هستند (شکل 1 و).
- در بقعه ملک چاه روئی تورمالین (شورلیت) و گارنت آلماندن تشکیل شده (شکل 1 ز) که دایک های متعدد پگماتیتی در داخل لیتولوژی گرانیتی و سنگهای دگرگونی این منطقه موجب تشکیل کانیهای فوق شده است.
- در منطقه قلعه زری-بیشه بیرجند کوارتزهای بلورین و لاجوردی (شکل 2 و) تشکیل شده که از زون های دگرسان در سنگهای آتشفشانی و فعالیتهای هیدروترمال ایجاد شده است.
- منطقه رتوک مستعد در داشتن اکتینولیت و احتمالا اپال و کالسدونی داخل لیستونیت ها است (شکل 2 ب).
- لیتولوژی عمده منطقه بقعه ملک چاه روئی، گرانیتی بوده و دایکهای متعدد پگماتیتی در داخل گرانیت و سنگ های دگرگونی مجاور نفوذ کرده اند، که این دایکها حاوی کانیهای کوارتز، فلدسپات، مسکوویت، تورمالین (شور لیت) و گارنت (آلماندن) است.
- در اطراف منشورهای بازالتی منطقه سه چنگی، آثار کانی کرندوم مشاهده می شود (شکل 2 ه) که همراه با کانی آپاتیت، زیرکن، روتیل، باریت، هماتیت، پیریت، آمفیبول، اپیدوت، گارنت و بیوتیت تشکیل شده است.
سنگهای قیمتی منطقه ده سلم خراسان جنوبی
منطقه حوض ابراهیم ( ده سلم) حاوی گارنتهای آلماندن (شکل 1 ح) در داخل پگماتیت است که نفوذ دایک های پگماتیتی به سنگهای دگرگونی علت کانی زایی مذکور است. در عظیم خان (ده سلم) آندالوزیت (شکل 1 ط)، سیلیمانیت، استارولیت و گارنت آلماندین حاصل نفوذ دایکهای پگماتیتی در سنگهای دگرگونی است. حضور کانی گارنت در استان از جمله گارنت پیروپ در منطقه سولابست و گارنت آلماندن در مناطق بقعه ملک چاه روئی (شکل 2 الف) حوض ابراهیم ده سلم و عظیم خان ده سلم مشاهده شده است. کانی زایی خانواده کوارتز در منطقه به اشکال عقیق، کالسدونی، ژاسپر، در کوهی، سیترین، ژئود و اپال بوده که عمده ترین آنها عقیق است. سنگهای دگرگونی منطقه ده سلم، عمدتا از شیست، آندالوزیت شیست، سیلیمانیت شیست تشکیل شده که دایک های پگماتیتی حاوی بلورهای کوارتز، فلدسپات، تورمالین و گارنتهای ارغوانی در آنها نفوذ کرده است. مهمترین کانی نیمه قیمتی در بخش مرکزی منطقه ی ده سلم، آندالوزیت های گوشتی رنگ بوده که در داخل شیست و در مجاورت رگه های کوارتزی تشکیل شده اند.
دلیل تنوع سنگهای خراسان جنوبی چیست؟
توده های نفوذی عمدتا پگماتیت، گرانیت و دایکهای پگماتیتی نقش موثری در کانی سازی سنگهای قیمتی استان خراسان جنوبی داشته اند. سنگ های آتشفشانی میزبان کانی سازی سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی شامل داسیت، تراکی داسیت، آندزیت، تراکی آندزیت، ریولیت و بازالت است. کانی زایی سنگهای قیمتی خراسان جنوبی و یا نیمه قیمتی آن، ارتباط مستقیمی با فعالیتهای آذرین به خصوص نفوذ دایک و توده های گرانیتی مانند توده گرانيتوئیدی شاهکوه (مونزو گرانیت، گرانودیوریت و سینوگرانیت) دارد. فعالیتهای هیدروترمال سبب شستشوی عناصر از سنگ های ولکانو – پلوتونیک شده و در حفرات و شکستگیها، موجب رخداد کانی زایی به صورت رگه و رگچه شده است. برخی از کانیهای ارزشمند در لیستوینیت ها و سنگ های دگرگونی تشکیل شده اند.
دلیل تشکیل انواع آگات یا عقیق در خراسان جنوبی چیست؟
بطور کلی عقیق در داخل سنگ های آتشفشانی ائوسن به دو صورت تظاهر یافته که شامل نفوذ محلول های هیدروترمال اشباع از سیلیس در داخل سنگ های آتشفشانی مزبور، سبب تشکیل رگه و رگچه های سیلیسی و نیز در شرایط مناسب آگات زایی، در حفرات و شکستگی های سنگی آنها شده است. فعالیت های هیدروترمال، سبب شستشوی سیلیس از سنگهای آتشفشانی منطقه شده و با ته نشست نمودن مجدد آنها در حفرات و شکستگی ها، ضمن سردشدن، عقیق را بوجود آورده است. از اینرو به جرات می توان اظهار نمود که کلیه سنگ های آتشفشانی این استان، از فردوس تا نهبندان، به جهت گستردگی قابل ملاحظه، از نظر رخداد آگات زایی حائز اهمیت بوده و علیرغم تنوع و تفاوتهای آشکار، می توانند گوهرهای با ارزشی را پدید آورند و مناطق مستعد برای پی جویی سنگ ها و کانیهای قیمتی و نیمه قیمتی هستند. از طريق :فائزه امیر سیافی ، مجید قاسمی سیانی ؛ گروه ژئوشیمی، دانشگاه علوم زمین، دانشگاه خوارزمی منابع: افتخار نژاد، ج، 1359. تفکیک بخش های مختلف ایران از نظر وضع ساختمانی در ارتباط با حوزه های رسوبی، نشریه انجمن نفت، شماره 82. آقانباتی، ع.، 1383. زمین شناسی ایران، انتشارات سازمان زمین شناسی کشور، صفحه606. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 1380. گزارش اکتشاف گارنت، ولاستونیت، میکا، سیلیس و ارزیابی اقتصادی آندالوزیت های موجود در سنگهای دگرگونی اطراف منطقه ده سلم، صفحه254. Hurlbut, C.S., Switzer, G.S., 1979. Gemology, Second Edition, Wiley, Nature, 243 p.
با سلام و احترام اینجانب مسول فنی معدن کروندوم صنعتی الوند از هرگونه کمک و راهنمایی در زمینه استخراج یاقوت از سنگ میزبان استقبال می کنم ، از طرف خودم و بهره بردار معدن کروندوم صنعتی الوند،پاسخ سریع مزید امتنان خواهد بود
درود، تا حالا نمونه کوراندوم گوهری و قابل تراشی استخراج شده؟
سلام در مازندران کجاها میشه سنگ قیمتی پیدا کرد
کسی هم این سنگهارو میخره اگه بگردیم و پیدا کنیم؟؟
خیلی ممنون از مقاله سودمند شما من شخصا از تهران به سرایان رفتم و آنجا بکمک یکی از دوستان کلی عقیق و فسیل و حدید جمع کردیم. تجربه ای بینظیر بود در مورد سنگهای منطقه دگرگونی همدان ملایر چه نظری دارید؟. من خیلی جستجو کردم اما جز کوارتزیت و کوارتز صورتی بی کیفیت و گارنت های بسیار ریز چیز جالبی پیدا نکردم
سلام بلورهای کوارتز سفید و شفاف قشنگی در همدان یافت میشه(البته استخراجش دشواره) . شنیده بودم کوارتز دودی هم داره.
سلام.کجای سرایان رفتید؟
با سلام و سپاس از سایت خوبتون .از آقا رضا سیف الدینی می خواستم خواهش کنم به این آدرس تماس بگیره
mar_rahmanian@yahoo.com
سلام درمنطقه آذربایجان شرقی (قره داغ) چه نوع سنگ قیمتی هست؟
سلام تورمالین های پیدا شده در بلوچستان کیفیت بهتری از خراسان جنوبی دارند،رنگ صورتی با کیفیت برای تراش هم پیدا میشه ،کوارتز های سفید درشت و باکیفیت هم هست ،بعضی مناطق لاجورد هم داره ،آزوریت و انواع عقیق هم پیدا میشه ،متاسفانه کسی به فکر منابع عظیم این استان نیست و گرنه پتانسیل خیلی زیاده برای گوهرسنگ های با کیفیت داره.
درود، بله متاسفانه بلوچستان بایستی میشد یکی از قطب های سنگ در ایران که مظلوم واقع شده.
سلام
کجایی بلوچستان هست دور بر تفتان پیدا میشه؟
سمت سیستان چطور البته اون هیچ کوهی وجود ندارد!!
کسی جرات نمیکنه بره در بیابان های این استان فعالیت کنه ، امنیت نیست
سلام .من در شهرستان خرم اباد در لرستان ساکن هستم .میخواستم بدونم در رودخانه های لرستان سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی وجود دارند یا نه.با تشکر
سلام عقیق و جاسپر زیاد پیدا میشه بخصوص سنگای فسیلی
سلام و خسته نباشید خدمت جاب کرمی عزیز بنده تعدادی سنگ یاقوت قرمز و کبود از رودخانهای گیلان پیدا کردم ایا سنگهای قیمتی در رودخانهای گیلان وجود داره یا بصورت اتفاقی پیدا کردم
سلام گزارشی در این خصوص دریافت نکردم.
Salaam doostan Midoonin sang-e “Citrine” (Sitrin) beh farsi chi misheh shenidam keh az garm kardan-e yek sang-e digeh dorost misheh.? !
ageh dorost yaadam baashe sang-e Amatis ro garm konan misheh Citrine, vali 100% motmaen nistam.
سلام کلیه پاسخ ها رو میتونید در مقاله سنگ سیترین که نوشتم ببینید
سلام. من خودم اهل نیشابور هستم . من راننده هستم و خیلی از شهر ها مخصوصا خراسان صفر کردم . عقیق های بسیار زیبایی پیدا کردم از قائن و سربیشه و جاهایی دیگه . حتی خود نیشابور هم عقیق های خوبی داره . در نیشابور اگر کسی تمایل داشت میتوانم همراهشان باشم تا عقیق های خوبی پیدا کنند.
با تشکر از زحمات بی دریغ شما
سلام .اگه میشه یه پیام به ایمیل من بدید لطفا .ممنون
سلام ممنون میشم اگر راهنمایی بفرمایید و آدرس دقیق مناطقی را که در آنجا عقیق وجود دارد به بنده نشان بدهید mr.mohamadkhalili@gmail.com
سلام رضا جان
بااین شماره تماس بگیرید mahdavikamyar70@gmail.com
سلام دوست عزیز ممنون بابت زحمات شما من در شهرستان بروجرد استان لرستان ساکن هستم آیا در منطقه یا استان ما کانی ارزشمندی وجود دارد؟خیلی خیلی ببخشید وقتتون رو گرفتم با تشکر فراوان
داود چگنی
سلام در لرستان انواع جاسپر و برخی عقیق ها و سرپانتین یافت میشه. ولی در این باره هم بعدا کامل مقاله ای بزارم بهتره ممنون از نظر شما
سلام من خیلی علاقمند شکار سنگ هستم فقط نمیتونم تشخیص بدم کدوم سنگ را بردارم . .. آیا شفاف بودن دلیل بر ارزشمند بودن سنگ . کرمان و کویرها کجاها دنبال سنگ بگردیم؟