سنگهای قیمتی افغانستان کدامند؟

افغانستان و سنگهای قیمتی به مدت 6500 سال با یکدیگر پیوندی ناگسستنی داشته اند و این کشور همچنان از نظر ذخایر سنگ های گرانبها و نیمه قیمتی غنی است. لاجورد ، که از دوره نوسنگی در هندوکُش استخراج می شد ، در طول مسیرهای تجاری دوره باستان به بین النهرین ، اور ، مصر و هند منتقل می شد. گوهرهای گرانبها از جمله زمرد ، یاقوت سرخ و سفایرها در افغانستان استخراج می شود و سنگهای نیمه قیمتی لاجورد ، تورمالین ، آکوامارین ، کونزیت ، توپاز ، گارنت ، فلوریت و انواع کوارتز نیز استخراج می شود. افغانستان همچنین منبعی از قطعه‌های معدنی با کیفیت است که توسط کلکسیونرها جستجو می شود.

در افغانستان چه سنگهایی یافت میشود؟

چهار ناحیه اصلی تولید گوهر وجود دارد: دره پنجشیر تولید زمرد ، ناحیه جگدالک یاقوت سرخ و طیف وسیعی از سفایرهای رنگی و فانتزی ، بدخشان تولید مشهورترین و شناخته شده ترین گوهرهای افغانستان سنگ لاجورد ، نورستان طیف وسیعی از سنگهای قیمتی نیمه قیمتی مانند تورمالین ، کونزیت ، آکوامارین ، اسپودومن و بریل. در افغانستان تقریباً از هر نوع سنگ قیمتی در کشور برخوردار است. الماس هنوز کشف نشده است ، با این حال اگر قرار باشد کشف شود به دلیل ویژگی زمین شناسی آن مناطق باید در بدخشان یا پنجشیر باشد. مناطق دیگری چون وردک، کنر نیز غنی از گوهر هستند. نورستان ناحیه ای در ضلع شرقی افغانستان در همسایگی پاکستان و کوههای مرتفعی است که توسط دره های پر شیب زیادی بریده شده است. این منطقه به ویژه برای پگماتیت ها ، یک تبلور مرحله آخر از سنگ مذاب ، متشکل از یکی از بزرگترین میدان پگماتیت در جهان که میزبان طیف گسترده ای از کانی‌های معدنی و سنگهای قیمتی بوده و معمولاً از اندازه و کیفیت استثنایی برخوردار هستند.

زمرد افغان

زمرد ، یک نوع اشباع سبز و گرانبها از بریل ، در دره پنجشیر (معروف به “دره پنج شیر”) در استان پروان یافت می شود. تصور می شود این کانسار در اوایل دهه 1970 توسط یک چوپان جوان کشف شده باشد. با این حال ، این ممکن است همان ذخایر معدنی‌ای باشد که در “تاریخ طبیعی” پلینی ، در قرن اول میلادی ، به عنوان smaragdus (سنگ های سبز) از باختریا نوشته شده است.

باختریا نام سرزمین باستانی وسیعی که قسمت‌های وسیعی از مناطق شرقی ایران باستان را دربر می‌گرفت. باختر از شمال با سرزمین سُغد و آمودریا و از مشرق با چین و از جنوب با هندوستان و رشته‌کوه هندوکش محدود بوده‌است. پایتخت آن شهر باختر (به یونانی: Βάκτρα باکترا) یا زاریاسپا بوده که اکنون بلخ می‌گویند و امروزه شهری کوچکی است در ولایت بلخ در شمال افغانستان امروزی. در دره پنجشیر سنگ هایی که زمرد در آنها وجود دارد در ارتفاعات 3000-4000 متر در منطقه ای به طول 16 کیلومتر و عرض 3 کیلومتر می‌باشند. آنها در رگه های کوارتز-آنکریت شکاف داده شده گابرو دگرسانی وجود دارند. زمردها دارای رنگ سبز غنی و به‌صورت بلورهایی تا وزن 100 قیراط وجود دارند که پاکی آنها اغلب با زمردهای معروف کلمبیا رقابت می کند.

بلورهای با کیفیت گوهری با اندازه 10 تا 15 میلی متر طول ، 2-3 میلی متر ضخامت و بسیار بندرت تا 50 میلی متر طول و 2 میلی متر عرض دارند. متاسفانه به دلیل استخراج غیر اصولی، بیشتر زمردها همراه ترک داخلی هستند و اغلب با روغن بهسازی میشوند. آمارهای کنونی در حد حدس و گمان باشد ، اما گفته می شود قبل از جنگ داخلی میزان تولید تخمینی در محدوده 8-10 میلیون دلار آمریکا (UNDP2005) بوده است.

یاقوت افغان

یاقوت سرخ ، معروف به ‘پادشاه سنگهای قیمتی’ ، نوعی گوهر گرانبها از جنس کرندوم است. یاقوت در روستای گندمک و جگدالک واقع ۱۰۰ کیلومتری سرک (سرک واژه‌ای پشتو به معنی جاده) میان کابل و جلال‌آباد استخراج می شود (شکل 3 و 5). این مکان در بستر مرمر کلسیت-دولومیت پروتروزوئيک به ضخامت 500 تا 2000 متر در محدوده مرمر دگرگونی منطقه ای جدا شده توسط نفوذهای گرانیتی الیگوسن وجود دارد. معادن جگدالک در سال 1637 برای سنگ مرمر مورد استفاده قرار گرفت تا در ساخت تاج محل استفاده شود ، اما اینکه آیا در آن زمان برای یاقوت استخراج شده اند معلوم نیست. یاقوت های سرخ جگدالک تقریباً از بی رنگ تا قرمز پررنگ و قرمز مایل به ارغوانی متغیر است و در اشعه ماورا بنفش از فلورسانس شدیدی برخوردار است. هرچند یاقوتهای افغانستان به پای یاقوتهای سرخ برمه نمیرسند ولی میتوانند رقیبی برای یاقوت های استخراج شده از آفریقا باشند.

جالب است بدانید در بازار کابل یاقوت‌های سرخ بهسازی شده Glass Filled یا سنتتیک بسیار دیده میشوند و گاهی اوقات حتی فروشندگان نیز از آن بیخبرند. در حقیقت این تصور که هر جا در منطقه معدنی فلان سنگ تولید شود و گارانتی اصالت سنگ باشد اشتباه هست. این قضیه در جاهایی مثل برمه نیز وجود دارد که فرصتی برای کلاهبرداران نیز میباشد. یاقوت سرخ، 15٪ تولید در جگدالک را تشکیل می دهد ، همراه با سفایر صورتی (75٪) و یاقوت کبود (5٪) ، 5٪ باقیمانده از کرندوم مخلوط آبی و قرمز تا صورتی تشکیل شده است. هرچند یاقوت سرخ پاک و خوش رنگ خیلی کمیاب است ولی در این منطقه گاهی نمونه های یاقوت سرخی که با کیفیت عالی مشابه منابع غنی در نقاط دیگر جهان باشد نیز پیدا میشود. به دلیل نادر بودن یاقوت در این کشور ، اکثریت قریب به اتفاق سنگهایی که به عنوان روبی یا سفایر در افغانستان فروخته می شوند در واقع سنتتیک هستند.

سنگ لاجورد (Lapis Lazuli)

بدخشان واقع در شمال کشور هنوز از نظر کمی و کیفی به عنوان ذخایر معدنی باکیفیت لاجورد در جهان شناخته می شود. نام Lapis Lazuli از ریشه لاتین “lapis” به معنی “سنگ” گرفته شده است ، و در پارسی “lazhward” به معنی “آبی” است. از این برای ساخت مهره ها ، جعبه ها و سایر وسایل تزئینی استفاده و اغلب به صورت مجسمه تراشیده شده و برای جواهرات مردانه محبوب است. لاجورد از کانی‌های معدنی فلدسپاتوئید، لازوریت ، هائوئين ، نوسان و سودالیت تشکیل شده است ، با سایر مواد معدنی از جمله کلسیت و پیریت و مقادیر کمتر دیوپسید ، آمفیبول ، فلدسپات ، میکا و سایر سیلیکات ها. در منطقه ای معروف به “کوه آبی” در لبه راست رودخانه کوکچا در بدخشان استخراج می شود که به صورت عدسی‌های اسکارن به ضخامت 1-4 متر در سنگ مرمر وجود دارد. در گذشته هفت معدن وجود داشت که سنگ لاجورد را استخراج می کردند اما امروزه تنها یک معدن وجود دارد ، کانسار “ساری سنگ”  نام دارد. این معدن در ارتفاعی در حدود 3500 متر قرار دارد که به دلیل دمای پایین زمستان ، فقط بین ژوئن و سپتامبر کار می شود. ارقام دقیق تولید در دسترس نیست اما برآورد سالانه 9000 کیلوگرم است. برآورد احتمالی ذخایر 1300 تن است. برخی نمونه های لاجورد این ذخایر می توانند بسیار بزرگ باشند ، بزرگترین نمونه ای که تاکنون دیده ام 80 کیلوگرم است.

تورمالین افغان

تورمالین های با کیفیت گوهری تا 150 میلی متر طول و 40 میلی متر عرض در طیف گسترده ای از رنگ ها وجود دارند. صورتی معمول است اگرچه آبی کم رنگ ، آبی نیلی (ایندیکولیت) ، سبز کمرنگ و سبز زمردی وجود دارد. علاوه بر این ، سنگهای دو رنگ نادر از سبز-صورتی و آبی-سبز بسیار مورد توجه هستند. بلورهای تورمالین به زیبایی شکل گرفته و از یک مقطع متمایز “سه گوش گردشده” به صورت دراز و کشیده میباشند.  متاسفانه دیده شده به دلیل استخراج غیر استاندارد به این بلورها صدمه وارد میشد. در بازار سنگهای افغانستان و نمایشگاه های جواهرات و یا وبسایت ها میتوان انوع این نمونه های گوهری تورمالین با بازه قیمت متفاوت یافت.

کونزیت، آکومارین ، مورگاینت

افغانستان عمده تأمین کننده اسپودومن در جهان به ویژه انواع معروف آن یعنی کونزیت صورتی است. در کُنَر انواع دیگر اسپودومن ، کونزیت این منطقه معمولا در بلورهایی با اندازه بزرگ از 30 تا 400 میلی متر به شکل منشوری و محکم وجود دارند. اسپودومن در انواع مختلفی از رنگ شامل صورتی ، بنفش ، سبز (هیدنیت) ، آبی ، بی رنگ و سبز مایل به زرد یافت می شود. با این وجود رنگها اغلب کم رنگ و بلورها اغلب ناپاکند. در حالی که نمونه های رنگی تیره وجود دارد اما معمول نیستند. سنگ های تراش خورده و با پاکی بالا با رنگ های اشباع تر بهترین قیمت ها را دارند و بسیار مورد توجه هستند. یک نوع بریل با رنگ صورتی کم رنگ و یا گل رز پررنگ به نام مورگانیت به مقدار کم در ماوی ولایت نورستان نیز استخراج شده است. بررسی کیفیت مورگانیت از طریق یک لوپ نسبتاً آسان است و سنگهای تیره رنگ معمولاً در افغانستان یافت نمی شوند. اسفن نیز سنگی است که در افغانستان محبوبیت بیشتری پیدا کرده است. یافتن این سنگ به شکل راف سخت است زیرا به سرعت تراش خورده و فروخته می شود.

آکوامارین ، نامی است که از ریشه لاتین به معنای “آب دریا” گرفته شده است ، گونه ای بریل با رنگ آبی مایل به سبز روشن است که از اواسط دهه 1980 در نزدیکی روستای “کُنَر” در ولایت نورستان استخراج می شود. آکوامارین‌های افغان از پگماتیت‌ها استخراج شده و در بلورهایی با طول حداکثر 75 میلی متر و بیش از 150 قیراطی وجود دارد که اغلب از کیفیت نگین هایی با پاکی خوبی برخوردار هستند. بلورهای بسیار بزرگ با کیفیت غیر گوهری و اوپک را نیز می توان یافت. نمونه های پر رنگ ارزش بالاتری دارند بخصوص اگر پاک باشند که میتوان این موضوع را با یک لوپ ساده بررسی نمود.

سفایر آبی و گارنت

سفایر آبی یا یاقوت کبود اخیراً از ولایت وردک در غرب کابل گزارش شده است. سنگهای تراش خورده بیش از دو قیراطی شناخته شده است اما مقدار زیادی وجود ندارد. طیف وسیعی از گارنت نیز یافت شده است. به عنوان مثال گارنت اسپسارتیت در میدان “پچیگرام” در ولایت ننگرهار شناخته شده است ، و آلمندین های قرمز تیره نیز از در شیست های پروتروزوئيك‌ این منطقه گسترده است. در سال 2002 ، فروشندگان اسپسارتیت را از معادن پگماتیت در “دره پیچ” در ولایت کُنَر گزارش دادند كه در آنجا آنها به همراه كونزیت استخراج می شوند. رنگ آنها زرد-نارنجی است و وزن آنها تا 1.68 قیراط گزارش شده است. تنوع دیگر از همان محل ، قرمز-نارنجی تا قرمز تیره آلماندین-اسپسارتیت با وزن 1.28 قیراط است.

از سال 2002 افغانستان ذخایر معدنی با کیفیت گوهری قابل توجهی از سنگ هسونیت (گارنت گروسولار) از مونجاگال در ولایت کُنَر و کانتیوو در استان یافت شده است. هسونیت از نارنجی مایل به زرد تا نارنجی قرمز متفاوت است و تولید ترکیبی (منظور همه سنگها) از این مکان‌ها 7000 کیلوگرم در سال است. فلوریت قندهار (شکل 7) یک سنگ نیمه قیمتی شناخته شده برای جمع آوری است که در طیف رنگی متعددی موجود است. انواع آبی – سبز دریایی جذاب مورد توجه است.

نحوه استخراج سنگهای قیمتی در افغانستان

استخراج سنگ های قیمتی در افغانستان نوعاً یک فعالیت پیشه‌وری است که توسط افرادی که در روستاهای اطراف معادن زندگی می کنند انجام می شود. تونل ها حفاری می شوند و سنگ های قیمتی با استفاده از مته ، دینامیت و مواد منفجره به صورت بازیافتی و با دست استخراج می شوند. این تکنیک ها منجر به هدر رفتن زیاد و آسیب رساندن به گوهرها می شود و در نتیجه محصول کمتری دارند. بیشتر سنگهای قیمتی استخراج شده در افغانستان به طور غیرقانونی به خارج این کشور قاچاق می شوند ، 90-95٪ آنها به پیشاور در پاکستان می روند و از نظر کیفیت طبقه بندی می شوند.

نحوه فروش سنگهای قیمتی در افغانستان

افغانستان کشوری است که از نظر سنگ های قیمتی بسیار غنی است اما در انتهای زنجیره ارزش خروجی قرار دارد. سنگهای کم ارزش برای بازار داخلی پاکستان و سنگهای با کیفیت متوسط به بالا برای تراش دقیق به بازارهای غربی در سراسر جهان ارسال می شوند. این الگوی تجارت این مسئله را روشن میکند که افغانستان درآمد کمی از سنگ های قیمتی خود بدست می آورد و درنتیجه ارزیابی ارزش تولید سالانه را دشوار می کند. بانک جهانی ارزش آن را 2.75 میلیون دلار ارزیابی کرده است و برآوردهای دیگر رقم بسیار بالاتری را نشان می دهد. گفته شده است که ارزش بالقوه سالانه 160 میلیون دلار است. این میزان زمانی می تواند تحقق یابد که تکنیک های بهتری در روشهای استخراج معادن و شناخت آنها ایجاد شود. ابتکارات اخیر دولت در رسیدگی به مسائل اقتصادی مرتبط با تولید سنگهای قیمتی، مقرراتی تدوین کرده تا چارچوبی برای اکتشاف و استخراج رسمی بیشتر فراهم شود. اجرای این موارد تجارت گوهر را قانونی می کند و این سرمایه گذاری بیشتر در معادن را تشویق می کند ، که به نوبه خود منجر به عملکردهای بهتر ، بازده بیشتر و ضایعات کمتر خواهد شد.

طبق برخی تخمین ها ، ذخایر سنگ قیمتی دست نخورده در این کشور 300 میلیارد دلار دلار تخمین زده می شود. با این حال ، نقشه برداری زمین شناسی کشور کمتر از 10 درصد مساحت بوده است! سنگهای معدنی گرانبها ، نفت و گاز در محدوده 1 تریلیون تا 3 تریلیون تخمین زده شده اند. جای تعجب نیست که چرا افغانستان به سرعت در تلاش برای استخراج و توسعه بسیاری از این منابع است. این واقعیت که بسیاری از ذخایر استخراج نشده ، به افغانستان کمک می کند تا خود را از فقر خارج کند.

طرح دولت برای رفع مشکلات

درآمد وزارت معادن تا سال 2016 یک سوم کل درآمد دولت افغانستان تخمین زده می شود. دولت افغانستان با تأیید کنترل خود در مناطق روستایی شروع به رسمیت بخشیدن این صنعت می کند. در راستای این اقدام ، ایجاد ظرفیت و آموزش در زمینه تراش ، پرداخت گوهرها ، گوهرشناسی و ایجاد معیارهای کیفیت و کمپین های بازاریابی هدفمند به منظور افزایش ارزش سنگ های قیمتی افغانستان قبل از صادرات باید انجام شود. تجارت جهانی سنگهای قیمتی رنگی راف را 320 میلیون دلار تخمین زده می شود . افغانستان یک فرصت عالی برای افزایش سهم خود از این بازار دارد ، به ویژه به دلیل مجاورت با هند ، بزرگترین بازار وارداتی گوهرهای رنگی جهان و همچنین به دلیل افزایش تقاضا برای سنگهای قیمتی با کیفیت بالاتر در آمریکای شمالی ، اروپا ، آسیای شرقی و خاورمیانه. با پیشرفت در امنیت ملی ، تغییرات اخیر در چارچوب قانونی استخراج معادن و استراتژی دولت افغانستان برای مشروعیت بخشیدن به بخش معدن ، چشم انداز سرمایه گذاری و بهبود عملکرد بسیار خوب است. با توسعه جدید مراکز تراش و پرداخت و ارزش افزوده ایجاد شده روی سنگها، کابل که به تدریج به عنوان مرکزی برای تجارت سنگهای قیمتی ظهور می کند. اکنون افغانستان توانایی توسعه بیشتر صنعت سنگهای قیمتی در مجامع معتبر بین المللی را دارد.